Đại Chúng số 124 - ngày 16 tháng 7năm 2003

 

Bạn biết gỉ về Hackers ?

Nữ-Sinh Hoài Vọng Bích Thuận


CÁC GIẢI VĂN CHƯƠNG Ở MIỀN

 NAM VIỆT NAM TRƯỚC 1945
CỘNG SẢN VIỆT NAM
SẼ SỐNG DAI NHƯ GIẺ RÁCH


Cửa chùa khóa kín

Trang
ĐỐ ĐỂ HỌC

Đọc báo bạn

ĐÔNG Y

Gần 38 Năm Mất Tích

LỄ ĐỘC LẬP 2003

Nấu ăn ngon cho chàng
Nhìn Ngô Viết Trọng Dưới "Ngõ Tím"


SAU KHI CHẾT TA SẼ RA SAO ?

Thế giới và Bình luận

CÂU CHUYỆN MẤT CÒN

Trong Bàn Viết,
Ngoài Cuộc Đời


Y KHOA VÀ KHOA HOC

Yếm Vải Xứ Thanh

YÊU EM TỪ THUỞ .. .
Y KHOA VÀ KHOA HOC

 

 

 

                 ĐÔNG Y

Nguyeãn Duy Chính

Cho ñeán gaàn ñaây, ôû caùc nöôùc AÂu Myõ ngöôøi ta vaãn nghó raèng chæ coù Taây y laø coù caên baûn khoa hoïc vaø coù giaù trò, nhöõng phöông phaùp chöõa trò khaùc ñeàu bò haïn cheá, khoâng ñaùng tin caäy. Theá nhöng nhöõng khuûng hoaûng veà y teá môùi ñaây, caû treân vieäc chöõa chaïy moät soá beänh traàm kha laãn phí toån ñieàu trò ñaõ khieán cho ngöôøi ta phaûi xeùt laïi nhieàu quan ñieåm,trong ñoù coù caû vieäc chaáp nhaän moät soá phöông phaùp luaân chuyeån (alternative medicine) ñeå phuï vôùi y thuaät qui öôùc(conventional medicine). Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng phöông phaùp chöõa beänh töông ñoái thoâ sô vaø moät soá hình thöùc ngoaïi khoa maø hieäu quaû coøn ñang trong voøng nghieân cöùu cuûa nhieàu boä moân daân gian, nhöõng y gia AÂu Myõ ñang tìm hieåu vaø ñaùnh giaù laïi y hoïc Trung Hoa, vì ñaây khoâng phaûi chæ giaûn dò laø moät ngaønh thaûo döôïc y (herbal medicine), duøng moät soá caây coû trong thieân nhieân ñeå chöõa beänh thuaàn tuùy do kinh nghieäm coå truyeàn nhö ngöôøi ta thöôøng thaáy trong moät soá boä laïc thieåu soá. Y hoïc Trung Hoa coù moät quaù trình laâu daøi, coù cô sôû lyù luaän vaø coù caùch thöùc ñieàu trò, bao goàm caû phöông (toa thuoác) laãn phaùp (caùch lyù luaän). Nhieàu ñaëc ñieåm vaø quan nieäm y khoa cuûa Trung Hoa ñöôïc xem laø raát tieán boä, veà caû pheùp chöõa laãn caùch baøo cheá thuoác. Ñoâng y cho raèng trò beänh phaûi trò töø luùc beänh chöa phaùt, moãi caù nhaân laø moät tieåu vuõ truï coù nhöõng neùt ñaëc thuø vaø vì theá thuoác men lieàu löôïng phaûi gia giaûm tuøy töøng ngöôøi, tuøy töøng luùc, vaø ñoái vôùi moãi con beänh, ngöôøi thaày thuoác phaûi ñöa ra moät chieán löôïc khaùc nhau, uyeån chuyeån linh ñoäng, luùc tieán luùc thoaùi, khi kinh khi quyeàn chaúng khaùc gì moät vieân töôùng ngoaøi maët traän. Ngöôøi thaày thuoác laïi khoâng haønh xöû nhö moät ngheà chuyeân moân, maø thöôøng phaûi naém vöõng tình traïng sinh hoaït vaø taâm tính beänh nhaân, nhieàu khi phaûi ôû chung vôùi gia chuû moät thôøi gian tröôùc khi ñöa ra moät bieän phaùp chöõa trò. Bieän phaùp ñoù coù theå bao goàm nhieàu caùch thöùc, ñoåi caùch aên uoáng, taäp luyeän thaân theå, quan nieäm soáng. Nhieàu danh y voán dó laø ñaïo só, tinh thoâng nhieàu ngaønh bao goàm tam giaùo cöûu löu. Hoa Ñaø, moät danh y ñôøi Tam quoác cuõng laø ngöôøi saùng taïo ra Nguõ Caàm Hí, moät phöông phaùp taäp luyeän döïa theo ñoäng taùc cuûa naêm loaøi vaät. Moãi thang thuoác laø moät toång hôïp caân ñoái duøng ñeå ñieàu chænh laïi nhöõng maát thaêng baèng, giuùp cho con beänh coù ñuû söùc ñeå ñoái khaùng laïi ngoaïi taø chöù khoâng thay theá con beänh laøm nhieäm vuï phoøng choáng beänh. Nhöõng quan nieäm aâm döông, khí huyeát, taïng phuû, kinh laïc … khoâng phaûi chæ laø moät môù tín nieäm mô hoà maø nhieàu phaàn ñaõ ñöôïc kieåm chöùng moät caùch khoa hoïc.

Moät trong nhöõng vaán naïn lôùn khi ngöôøi AÂu Taây nghieân cöùu veà y thuaät Trung Hoa laø hoï muoán coi y hoïc nhö moät ngaønh rieâng maø queân raèng quan nieäm chöõa beänh baét nguoàn vaø toàn taïi theo ñôøi soáng. Ñoái vôùi coå nhaân, chöõa beänh chæ laø moät giai ñoaïn, giai ñoaïn baát ñaéc dó sau cuøng phaûi thöïc hieän khi moïi phöông thöùc khaùc ñaõ thaát baïi. Ñeå laøm sao khoûe maïnh, ngöôøi ta ñaõ phaûi thoâng hieåu nhieàu boä moân khaùc, töø aåm thöïc, ñeán döôõng sinh, khí coâng, ñaïo daãn, thoå naïp. Ñoù laø chöa keå moät soá baøng moân khaùc, tuy khoâng tröïc tieáp lieân quan ñeán söùc khoûe nhöng laïi giuùp cho con ngöôøi soáng ñaït quan hôn nhö meänh lyù, phong thuûy, thieân vaên, lòch soá. Taát caû caùc moân ñoù ñeàu töø moät nguoàn, töø moät quan ñieåm maø ngöôøi ta cho laø moïi thöù trong trôøi ñaát ñeàu cuøng moät theå vaø neáu nhö nhaát phaùp thoâng, thì vaïn phaùp thoâng. Chính ñoù laø taâm ñieåm nôû ra thaønh neàn vaên minh Trung Hoa. Trong baøi naøy, chuùng toâi chæ laøm nhieäm vuï bieân khaûo raát thoâ thieån, nhaèm trình baøy moät soá döõ kieän hôn laø ñi vaøo lyù luaän cuûa Ñoâng y.

Lòch söû Y hoïc Trung Hoa ñöôïc hình thaønh do kinh nghieäm chöõa beänh trong nhieàu ngaøn naêm, bao goàm caû caùc loaïi thuoác daân gian laãn phöông phaùp lyù luaän. Saùch vôû veà ñoâng y toång coäng töø tröôùc ñeán nay coù ñeán 6000 quyeån, cheùp ñaày ñuû caû phoøng beänh, chöõa beänh. Ngoaøi vieäc duøng thuoác, ñoâng y coøn bao goàm caû chaâm cöùu, xoa boùp, ñaïo daãn (hoâ haáp, thoå naïp, khí coâng) vaø nhöõng phöông phaùp ngoaïi khoa. Caùc loaïi döôïc vaät cuõng thaät phong phuù, trong caùc loaïi saùch baûn thaûo cheùp coù khoaûng 2500 loaïi khaùc nhau vaø cho tôùi nay nhieàu hoïc giaû, y só vaãn tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå keát hôïp caû ñoâng y laãn taây y hình thaønh moät khoa hoïc taân ñoâng y, taân ñoâng döôïc.
Cöù theo caùc hoïc giaû veà Trung Hoa, ngay töø thôøi thöôïng coå, con ngöôøi khi ñaáu tranh ñeå soáng coøn ñaõ phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng thieân tai, raén ñoäc, thuù döõ vaø phaûi quan taâm ñeán vieäc phoøng vaø trò beänh. Thôøi kyø ñoà ñaù, ngöôøi ta duøng nhöõng duïng cuï nhoïn ñeå moå nhöõng muïn nhoït, khôûi ñaàu cho phöông phaùp chaâm thích. Ñeán khi tìm ra löûa, duøng hôi noùng, ñeå söôûi aám, xoa boùp vaø laøm giaûm ñau khôûi ñaàu cho phöông phaùp ngaûi cöùu vaø thoâi naõ. Nhöõng hieän töôïng ñoù phaùt trieån töï nhieân khoâng phaûi ôû moät nôi maø haàu nhö ôû baát cöù daân toäc naøo treân theá giôùi. Chöõa beänh vaø duøng thuoác phaùt trieån töï nhieân theo con ngöôøi. Chính vì lieân heä tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng, y döôïc coù nhöõng ñieàu kieän, aûnh höôûng vaø haïn cheá, theo hoaøn caûnh xaõ hoäi, chính trò, kinh teá, khoa hoïc, vaên hoùa cuûa moãi thôøi ñaïi.Theo söû Taøu, thôøi vieãn coå, vì nhu caàu sinh toàn, con ngöôøi phaûi laøm "toå" treân caây ñeå traùnh möa naéng, gioù baõo vaø thuù döõ. Sau ñoù, vì khí haäu vaø noùng laïnh, di chuyeån xuoáng hang ñoäng thieân nhieân, vaø bieát caùch duøng da thuù hay voû caây ñeå che thaân. Tôùi khi nhaân loaïi bieát taäp hôïp thaønh baày, vieäc sinh soáng coù toå chöùc hôn, neân tìm caùch laøm nhaø ñeå ôû. Theo Hoïa Saùch trong Thöông Quaân Thö thì "vaøo thôøi vua Thaàn Noâng, ñaøn oâng troàng tæa ñeå kieám ñoà aên, ñaøn baø deät vaûi ñeå laøm quaàn aùo". Thôøi kyø ñoù, vieäc laøm sao coù theå soáng coøn laø ñieàu quan troïng hôn heát.ÔÛ thôøi kyø haùi löôïm, con ngöôøi ñi tìm thöùc aên baèng caùch thöû caùc loaïi thaûo moäc, thöïc vaø ñoäng vaät. Töø nhöõng kinh nghieäm thöïc teá, hoï bieát ñöôïc loaïi naøo ñoäc, loaïi naøo khoâng, loaïi naøo aên ñöôïc, loaïi naøo khoâng aên ñöôïc. Cuõng nhö nhöõng loaøi thuù khaùc, con ngöôøi coøn coù baûn naêng bieát tìm ñeán nhöõng loaïi thöïc phaåm thieân nhieân ñeå trò beänh vaø töø ñoù tích luõy thaønh kieán thöùc veà thuoác men. Trong Tu Vuï Huaán, saùch Hoaøi Nam Töû coù cheùp: Vua Thaàn Noâng neám traêm loaïi caây coû ñeå xem tö vò ra sao, uoáng caùc loaïi nöôùc suoái xem ngoït ñaéng theá naøo, ñeå cho daân bieát caùi naøo neân, caùi naøo traùnh. Leõ dó nhieân chuyeän naøy khoâng phaûi thöïc maø chæ ñeå giaûi thích veà quaù trình kinh nghieäm maø ngöôøi ta nghó laø thôøi thöôïng coå, caùch duy nhaát ñeå tìm hieåu döôïc tính laø duøng thöû xem haäu quaû ra sao.Khi xaõ hoäi chuyeån töø thôøi haùi löôïm sang thôøi kyø boä toäc, con ngöôøi bieát hôïp quaàn thaønh nhoùm, coù toân ti treân döôùi, bieát saûn xuaát vaät chaát moät caùch heä thoáng hôn, cuûa caûi ngaøy moät nhieàu, sinh hoaït vaên hoùa cuõng theo ñoù maø doài daøo. Y hoïc vì theá cuõng tieán boä. Theo nhöõng taøi lieäu vieát baèng loái chöõ coå vieát treân mai ruøa vaø xöông thuù (giaùp coát vaên) ñaøo ñöôïc ôû Hoà Nam vaøo naêm 1899, ñôøi Quang Töï nhaø Thanh, thì ngay töø thôøi AÂn Thöông ngöôøi ta ñaõ bieát nhieàu loaïi beänh chaúng haïn nhö ñau ñaàu, ñau tai, ñau maét, ñau muõi, ñau raêng … Xem moät soá chöõ töôïng hình coù theå hieåu ñöôïc laø thôøi ñoù ngöôøi ta ñaõ coù moät soá yù nieäm veà beänh chöùng. Tuy nhieân, cuõng nhö nhöõng xaõ hoäi thaùi sô khaùc, ngöôøi ñôøi ñoù cho raèng beänh taät laø do ma quæ laøm neân vieäc chöõa beänh luoân luoân gaén lieàn vôùi thaàn quyeàn, theå hieän baèng caàu cuùng, tröø taø, baét ma, y hoïc vôùi toân giaùo cuõng khoù phaân bieät, vaø thôøi ñoù thaày thuoác vôùi caùc phaùp sö, ñoàng coát laø moät. Ngöôøi ta cho raèng chöõ shaman ngaøy nay duøng ñeå chæ caùc thaày phaùp trong nhöõng boä laïc chính laø töø chöõ phaïn sramana ñeå chæ giai caáp taêng löõ, sau chuyeån sang Haùn ngöõ thaønh sa moân. Thôøi kyø ñoù, nhöõng phaùp sö cuõng laø nhöõng ngöôøi ñi tieân phong veà khoa hoïc vaø y thuaät, sau naøy thaønh taàng lôùp ñaïo só.Tôùi thôøi Xuaân Thu Chieán Quoác, xaõ hoäi Trung Hoa ñaõ chuyeån sang thôøi kyø phong kieán. Vaøo thôøi kyø naøy nhieàu maët sinh hoaït vaø tö töôûng ñaõ tieán boä roõ reät. Chính trò, vaên hoùa, kinh teá bieán ñoåi haún. Töø vieäc söû duïng mai ruøa, phieán ñaù, da thuù ñeå ghi cheùp, ngöôøi Trung Hoa ñaõ bieát duøng thanh tre, thanh goã vaø luïa ñeå vieát. Nhieàu taøi lieäu coù lieân quan ñeán y thuaät ñaõ ñöôïc caùc nhaø khaûo coå tìm thaáy trong thôøi gian gaàn ñaây. Trong nhöõng khai quaät naêm 1972, 73, 74 ôû Cam Tuùc vaø nhaát laø taïi ñoài Maõ Vöông, Tröôøng Sa, tænh Hoà Nam ngöôøi ta ñaøo ñöôïc hôn 600 thanh tre vaø goã, treân ñoù khoâng nhöõng ghi cheùp moät soá beänh taät maø coøn khoaûng moät traêm vò thuoác, cuøng nhieàu phöông phaùp chöõa beänh bao goàm caû chaâm (accupunture) vaø cöùu (moxibustion). Ñaëc bieät nhaát, trong hai traêm thanh coù ghi moät soá lyù luaän cuûa Ñoâng Y, vieát theo cuøng moät phong caùch nhö Hoaøng Ñeá Noäi Kinh vaø Ngoaïi Kinh. Ngoaøi ra, y thuaät cuõng coù nhöõng böôùc ngoaët môùi. Theo lòch söû, thôøi ñoù nhöõng thaày thuoác ñaõ thaønh moät ngheà chuyeân moân, chia ra nhieàu ngaønh nhö noäi khoa, phuï khoa, treû con, nguõ quan vaø caû thuù y nöõa. Y thuaät laïi cuõng coù nhieàu phöông phaùp goàm caû chaâm cöùu, thaûo moäc, vaø maïch lyù. Thôøi Chieán Quoác, Bieån Thöôùc[1] nöôùc Teà ñaõ nghieân cöùu vaø lyù luaän veà kinh maïch. Cuõng thôøi ñoù, thaày thuoác taùch ra thaønh moät taàng lôùp rieâng, vaø ñaõ phaûn ñoái phöông thöùc trò beänh cuûa boïn vu thuaät (ñoàng coát, phaùp sö) coi ñoù laø taø moân khoâng ñuùng ñaén. Theo Söû Kyù cuûa Tö Maõ Thieân, Bieån Thöôùc Thöông Coâng Lieät Truyeän thì coù saùu chöùng, neáu phaïm vaøo thì löông y cuõng khoâng theå trò ñöôïc, trong ñoù "tin ñoàng coát khoâng tin thaày thuoác" laø moät loaïi, toû ra raèng ngay töø thôøi baáy giôø ngöôøi ta ñaõ muoán taùch rôøi y thuaät vaø phöông thuaät.Vì chöng kinh nghieäm ngaøy moät theâm nhieàu, neân thôøi Chieán Quoác, caùc y gia ñaõ toång keát laïi, möôïn danh Hoaøng Ñeá, soaïn thaønh saùch "Noäi Kinh" bao goàm möôøi taùm quyeån, goàm phaàn "Toá Vaán" chín quyeån, vaø "Linh Khu" chín quyeån. Ñaây laø boä saùch thuoác ñaàu tieân cuûa Trung Hoa, trong ñoù coù ñuû caû giaûi phaãu, sinh lyù, beänh lyù, chaån ñoaùn, vaø trò lieäu. Nhöõng nguyeân taéc ñöôïc xieån thuaät trong saùch naøy ñeán nay vaãn coøn laø caên baûn cho nhöõng ai muoán nghieân cöùu veà Ñoâng y. Boä saùch cuõng ñöa ra nhieàu quan ñieåm raát hôïp lyù vaø khoa hoïc, chaúng haïn töông quan giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân, söï bieán chuyeån cuûa moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán söùc khoûe nhö theá naøo. Vì beänh taät vôùi thôøi tieát, khí haäu coù lieân heä chaët cheõ, neân moãi ñòa phöông, moãi hoaøn caûnh caàn nhöõng phöông phaùp trò lieäu khaùc nhau. Saùch cuõng nhaán maïnh vaøo vieäc trò beänh töø khi chöa phaùt (trò vò beänh, trò beänh taát caàu ö baûn) vaø khaúng ñònh moät nguyeân taéc ñoäc ñaùo laø beänh bò coi laø baát khaû trò laø do chöa bieát roõ caên beänh nhö theá naøo, hoaëc ngöôøi thaày thuoác chöa coù ñaày ñuû kinh nghieäm, hieåu bieát ñoàng thôøi cuõng phaûn ñoái trò beänh baèng hình thöùc meâ tín, thieáu cô sôû."Noäi Kinh" coù töø bao giôø cho ñeán nay vaãn coøn laø ñieàu tranh caõi. Moät thuyeát cho laø moät saûn phaåm toång keát kinh nghieäm cuûa y gia keùo daøi nhieàu theá kyû baét ñaàu töø thôøi Chieán Quoác tôùi thôøi Taây Haùn thì hoaøn thaønh. Tuy nhieân, cuõng nhö nhieàu saùch vôû caùc ngaønh khaùc, y thö ñeàu khoâng coøn nguyeân baûn maø ñôøi naøo cuõng coù ngöôøi theâm thaét, san nhuaän. Ñeå cho theâm möùc khaû tín, nhieàu phöông só khoâng töï mình vieát moät quyeån saùch rieâng maø söûa ñoåi vaø theâm vaøo saùch cuõ nhöõng quan ñieåm cuûa mình, thaùc danh laø cuûa tieàn nhaân. Vì chöng khoâng phaûi do moät ngöôøi laøm neân lyù thuyeát trong cuõng coù choã maâu thuaãn, nhöng ñaïi ñeå ñeàu laø nhöõng dieãn dòch töø trieát hoïc aâm döông, nguõ haønh maø ra.AÂm döông, nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát giaûi thích töï nhieân, nhaèm phi baùc quan ñieåm quæ thaàn, laøm cô sôû cho vieäc phaùt trieån cuûa y hoïc trong moät möùc ñoä naøo ñoù. Theá nhöng phöông phaùp lyù luaän ñoù chöa hoaøn toaøn giaûi thích ñöôïc moïi vaán ñeà neân vì theá y hoïc cuõng bò giôùi haïn theo. Hoïc thuyeát naøy xuaát phaùt töø quan nieäm Thieân Nhaân Hôïp Nhaát, coi con ngöôøi laø moät vuõ truï thu nhoû, caùi gì trôøi coù thì ngöôøi cuõng coù, aùp duïng vaø suy dieãn trong nhieàu ngaønh maø chuùng ta thaáy nhan nhaûn trong thieân vaên, phong thuûy, töôùng thuaät, töû vi, töû bình … Ngöôøi ta lyù luaän "ñaàu töôïng trôøi neân troøn, chaân töôïng ñaát neân vuoâng, trôøi coù nhaät nguyeät, ngöôøi coù hai maét, trôøi coù boán muøa, ngöôøi coù töù chi. Trôøi coù muøa ñoâng, muøa haï, ngöôøi coù haøn nhieät, trôøi coù tinh tuù, ngöôøi coù raêng xöông …" Ngoaøi ra, Noäi Kinh cuõng ñem caû nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi ñeå giaûi thích y hoïc, chaúng haïn nhö phaân noäi taïng ra quí tieän, duøng quaân, thaàn, töông, töôùng ñeå moâ taû caùc cô naêng, taïng taâm laø quaân (vua), ñaûn trung laø thaàn (baày toâi), can laø töôùng (quan voõ), pheá laø töông (quan vaên). Neáu treân coù minh chuùa thì beân döôùi yeân oån, thieân haï xöông thònh. Vieäc chöõa beänh chuû yeáu laø taùi taïo quaân bình, boå choã baát tuùc, taû choã höõu dö v ... v ... ñeàu ruùt ra töø quan ñieåm hình nhi thöôïng hoïc vaø xaõ hoäi hoïc cuûa Nho gia.Sau Noäi Kinh, nhieàu taùc phaåm khaùc cuõng do taäp hôïp nhöõng kinh nghieäm cuõ vaø boå tuùc baèng nhöõng ñoùng goùp môùi maø thaønh. Ñoù laø Baûn Thaûo Kinh, Thöông Haøn Luaän, vaø Kim Quó Yeáu Löôïc, coäng vôùi Noäi Kinh ñöôïc coi laø boán boä kinh ñieån cuûa y gia.Baûn Thaûo Kinh teân nguyeân thuûy laø Thaàn Noâng Baûn Thaûo Kinh, ñöôïc hình thaønh vaøo khoaûng cuoái ñôøi Ñoâng Haùn, laø cuûa ngöôøi sau thaùc danh hoï Thaàn Noâng saùng taùc. Taùc phaåm naøy taäp hôïp nhöõng kinh nghieäm veà döôïc vaät töø ñôøi Haùn trôû veà tröôùc, taát caû 365 loaïi, trong ñoù thöïc vaät chieám ña soá (252 vò), keá laø ñoäng vaät (67 vò) vaø sau cuøng laø khoaùng thaïch (46 vò) vaø coù theå coi laø cuoán saùch veà döôïc hoïc ñaàu tieân cuûa Trung Hoa. Döôïc thaûo ñöôïc chia laøm ba loaïi, thöôïng ñaúng, trung ñaúng vaø haï ñaúng. Thöôïng ñaúng laø nhöõng loaïi thuoác ích khí, duøng laâu khoâng coù haïi goàm 120 vò. Trung ñaúng laø nhöõng vò thuoác boå goàm 120 vò. Haï ñaúng laø thuoác chöõa beänh goàm 125 vò. Nhöõng moùn thuoác baéc thoâng thöôøng ñeán nay vaãn coøn duøng chaúng haïn nhö ñaïi hoaøng ñeå thoâng tieän, loâi hoaøn ñeå saùt truøng, hoaøng lieân duøng trò beänh kieát lî, ñöông qui ñeå ñieàu kinh, thöôøng sôn ñeå trò soát reùt … ñeàu coù cheùp trong boä saùch naøy.
Ngöôøi ta thaáy raèng ngay töø ñôøi Haùn ngöôøi Taøu ñaõ coù nhöõng nhaän ñònh chính xaùc veà nhieàu loaïi döôïc vaät, vaø cuõng coù nhöõng kinh nghieäm phong phuù veà vieäc söû duïng nhöõng loaïi thuoác ñoù. Hoa Ñaø ñôøi Haùn ñaõ bieát duøng nhöõng loaïi ma tuùy trong moå xeû, chaâm chích muïn nhoït trong nhöõng moân ngoaïi khoa. Trong moät ngoâi moä ñôøi Haùn taïi goø Maõ Vöông, Tröôøng Sa ngöôøi ta ñaõ ñaøo ñöôïc nhöõng loaïi döôïc vaät ñaõ baøo cheá tinh vi chöùng toû ngay töø hôn hai nghìn naêm tröôùc ngöôøi Taøu ñaõ bieát duøng thuoác ñeå giöõ cho thöïc phaåm khoûi huû naùt. Tuy nhieân, trong Baûn Thaûo Kinh, cuõng nhö baát cöù saùch vôû naøo cuûa Trung Hoa coøn truyeàn laïi ñeàu khoâng thieáu nhöõng theâm thaét cuûa boïn phöông, thuaät só cho ly kyø, duøng vaøo nhöõng muïc tieâu khoâng thieát thöïc, chaúng haïn thuoác choáng thoái thì duøng ñeå öôùp xaùc, thuoác boå duøng vaøo vieäc phuïc vuï khoaùi laïc hay tröôøng sinh.Thöông Haøn Luaän vaø Kim Quó Yeáu Löôïc, tröôùc ñaây laø cuøng chung moät boä saùch coù teân laø Thöông Haøn Taïp Beänh Luaän do Tröông Cô (Troïng Caûnh) hoài cuoái ñôøi Ñoâng Haùn saùng taùc. Cuoán saùch toång keát kinh nghieäm trò beänh, phoøng beänh, caùc lyù luaän y khoa theâm kinh nghieäm ñònh beänh (laâm saøng) veà thöông haøn vaø taïp beänh. Saùch naøy ñöa ra bieän chöùng ñònh vaø chöõa beänh laø moät taùc phaåm quan troïng trong tieán trình phaùt trieån cuûa Trung Y, chuyeån töø moät boä moân chæ duøng kinh nghieäm sang moät khoa hoïc lyù luaän coù phöông phaùp. Ngöôøi ta thaáy raèng töông quan giöõa vaên hoùa vaø y khoa raát maät thieát. Raát nhieàu heä luaän vaø keát quaû cuûa tö töôûng ñöôïc ñem vaøo y hoïc.Ngoaøi boán boä saùch coå neâu treân, treân phöông dieän thaûo döôïc hoïc, ñôøi nhaø Löông coù Ñaøo Hoaèng Caûnh chænh ñoán laïi Thaàn Noâng Baûn Thaûo Kinh, tu ñính thaønh boä Danh Y Bieät Luïc. Boä saùch naøy taêng soá löôïng döôïc thaûo leân tôùi 730 vò nghóa laø gaàn gaáp ñoâi boä Baûn Thaûo Kinh. Caû hai ñöôïc goäp laïi thaønh boä Baûn Thaûo Kinh Taäp Chuù laø boä saùch Trung döôïc ñaàu tieân coù theâm lôøi bình cuûa y gia. Töø ñoù trôû ñi, baûn thaûo ngaøy caøng theâm nhieàu, ñôøi Ñöôøng coù Taân Tu Baûn Thaûo do trieàu ñình taäp trung caùc danh y laïi soaïn thaønh naêm 659 vaø sau ñöôïc in ra ñeå söû duïng treân toaøn quoác. Ñoù laø boä saùch thuoác ñaàu tieân do chính quyeàn ban haønh, cuõng laø boä döôïc khoa töø ñieån ñaàu tieân cuûa theá giôùi.Töø ñôøi Ñöôøng tôùi ñôøi Minh, veà döôïc hoïc, taïi Trung Hoa coù boán laàn tu boå vaø theâm thaét do nhieàu ngöôøi thöïc hieän vaø boán laàn tu ñính do coâng söùc caù nhaân. Taäp theå thì coù Taân Tu Baûn Thaûo (Ñöôøng), Thuïc Baûn Thaûo (Nguõ Ñaïi), Khai Baûo Taân Bình Ñònh Baûn Thaûo, Khai Baûo Truøng Ñònh Baûn Thaûo (Toáng) Gia Höõu Boå Chuù Baûn Thaûo (Toáng). Veà phaàn caù nhaân coù Baûn Thaûo Thaäp di do Traàn Taøng Khí ñôøi Ñöôøng soaïn, Nhaät Hoa Töû Chö Gia Baûn Thaûo do moät ngöôøi khoâng roõ tính danh ñôøi Toáng soaïn, Kinh Söû Chöùng Loaïi Bò Caáp Baûn Thaûo do Ñöôøng Thaän Huy ñôøi Toáng soaïn, vaø Baûn Thaûo Dieãn Nghóa do Khaáu Toâng Thích ñôøi Toáng soaïn. Ngoaøi vieäc caøng ngaøy caøng theâm nhöõng döôïc vaät môùi, caùch duøng cuõng moãi luùc moät phong phuù hôn, vieäc baøo cheá cuõng theâm ña daïng.Ñeán ñôøi Minh, moät nhaø döôïc thaûo hoïc vó ñaïi cuûa Trung Hoa laø Lyù Thôøi Traân hoaøn thaønh moät coâng trình to lôùn chöa töøng coù. OÂng ñaõ toång keát taát caû nhöõng saùch vôû cuõ, ñem taát caû nhöõng ñieàu thöïc duïng, ñích thaân leân nuùi tìm kieám nhöõng döôïc thaûo môùi, hoûi noâng daân, ngö daân, tieàu phu, nhöõng nhaø troàng thuoác, vaø caùc thaày lang daân daõ ñeå thu thaäp kinh nghieäm, tìm hieåu söï sinh tröôûng, caùch sao taåm, caùch duøng taát caû caùc loaïi töø thaân, reã, cuû, laù, hoa, caùc loaïi ñoäng vaät ñem veà giaûi phaãu quan saùt, so saùnh caùc loaïi khoaùng vaät vaø caùch baøo cheá. OÂng cuõng tìm hieåu caùch troàng tæa, cheá luyeän, ñoïc hôn 800 cuoán saùch thuoác, mieät maøi trong hai möôi baûy naêm vieát thaønh boä Baûn Thaûo Cöông Muïc, bao goàm 1892 döôïc phaåm ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng cô sôû cho phaân loaïi thöïc vaät. Coù theå noùi oâng laø moät trong nhöõng thöïc vaät gia ñaàu tieân laøm vieäc coù phöông phaùp khoa hoïc.Sau khi Baûn Thaûo Cöông Muïc ra ñôøi, nhöõng döôïc thaûo vaø y gia Trung Hoa tieáp tuïc nghieân cöùu vaø taêng boå theâm nhieàu vò thuoác môùi. Ñôøi Thanh, Trieäu Hoïc Maãn saùng taùc Baûn Thaûo Cöông Muïc Thaäp Di, thu taøng 716 loaïi döôïc vaät, phaàn lôùn laø nhöõng vò maø Baûn Thaûo Cöông Muïc chöa heà ñeà caäp ñeán. Ñaây laø nhöõng loaïi thuoác daân gian thöôøng duøng nhö vaïn nieân thanh, nha ñaûn töû, thaùi töû saâm, ñoâng truøng haï thaûo … laø boä saùch raát thöïc duïng trong quaàn chuùng.Veà saùch vôû vieát veà caùc phöông thuoác (formulas) Thöông Haøn Taïp Beänh Luaän gom goùp nhieàu thang thuoác ñöôïc coi nhö "phöông thö chi toå". Ñôøi Ñöôøng coù Thieân Kim Yeáu Phöông, Thieân Kim Döïc Phöông vaø Ngoaïi Ñaøi Bí Yeáu, ñôøi Toáng coù Thaùi Bình Thaùnh Hueä Phöông, ñôøi Minh coù Phoå Hueä Phöông ñeàu laø nhöõng saùch vieát veà nhöõng thang thuoác töông ñoái phöùc taïp. Giaûn dò thì coù Thaùi Bình Hueä Daân vaø Teã Cuïc Phöông, Teã Sinh Phöông ñôøi Toáng, tuy khoâng coù nhieàu thang thuoác nhöng duøng vaøo vieäc tröïc tieáp quan saùt ñeå chaån beänh (laâm saøng) raát tieän lôïi. Ñôøi Thanh coù Xuyeân Nhaõ Noäi Ngoaïi Bieân cuûa Trieäu Hoïc Maãn söu taäp raát nhieàu nhöõng phöông thuoác daân gian cuûa caùc thaày lang vöôøn (linh y) raát ñaùng quí. Saùch vôû veà Ñoâng y hieän nay ña soá laø saùch cheùp caùc thang thuoác, vaø qua moãi ñôøi laïi theâm nhieàu phöông thuoác môùi, do nhöõng thaày lang thu thaäp maø thaønh laø moät kho taøng kinh nghieäm raát quan troïng.Veà nguyeân do beänh, trieäu chöùng vaø chaån ñoaùn, ngöôøi xöa cuõng gom goùp ñöôïc nhieàu caû kinh nghieäm laãn suy luaän. Ñôøi Taán coù Vöông Thuùc Hoøa vieát Maïch Kinh, keá thöøa cô sôû Naïn Kinh (töông truyeàn do Taàn Vieät Nhaân töùc Bieån Thöôùc soaïn ra), chia maïch ra laøm 24 loaïi, laïi toång keát toaøn boä yù nghóa cuûa caùc loaïi chaån. Caùc danh y ñôøi sau nhö Cao Döông Sinh, Thoâi Töû Hö, Lyù Thôøi Traân, Lyù Só Taøi … cuõng boå tuùc vaø ñoùng goùp theâm veà maïch hoïc. Ñôøi Tuøy coù Saøo Nguyeân Phöông soaïn boä Chö Beänh Nguyeân Haàu Luaän, cheùp hôn 1700 loaïi beänh taät, kyõ löôõng chi li caùc trieäu chöùng ñuû caû veà beänh truyeàn nhieãm, beänh kyù sinh, maãn tính phaûn öùng … coù so saùnh vaø pheâ bình töøng loaïi moät. Ñôøi Toáng coù Traàn Voâ Traïch vieát Tam Nhaân Cöïc Nhaát Beänh Chöùng Phöông Luaän, ñöa ra ba loaïi nguyeân nhaân sinh beänh taät laø nguyeân nhaân töø beân ngoaøi (ngoaïi nhaân), nguyeân nhaân töø beân trong (noäi nhaân) vaø khoâng do beân ngoaøi hay beân trong. Tuy hoï Traàn chia ra laøm ba loaïi nguyeân nhaân nhöng thöïc ra cuõng ñeàu laø nguyeân nhaân töø beân ngoaøi caû.Veà phöông phaùp xem löôõi ñeå coi beänh (thieät chaån) phaùt trieån töông ñoái treã, chæ môùi baét ñaàu töø ñôøi Nguyeân. Thôøi ñoù tuy ñaõ coù saùch baøn veà chaån ñoaùn löôõi nhöng chöa thaønh thuïc. Cho ñeán khi caùc thuyeát veà oân beänh hoïc phaùt trieån, vieäc xem löôõi môùi trôû thaønh quan troïng vaø ngaøy caøng theâm kinh nghieäm goùp vaøo. Sang ñôøi Thanh, Dieäp Thieân Só vieát Oaân Nhieät Luaän, trong ñoù toång keát caùc phöông phaùp xem löôõi, ñaõ ñöôïc Vöông Maïnh Anh nhaän ñònh laø "phöông phaùp vöøa tinh (kyõ löôõng) vöøa töôøng (roõ raøng)".
Veà chaâm cöùu hoïc thì ngaøy nay coøn boä Chaâm Cöùu Giaùp AÁt Kinh laø kyø cöïu nhaát, do Hoaøng Phuû Maät ñôøi Taán theo nhöõng luaän thuaät veà kinh laïc, huyeät vò, vaø phöông phaùp chaâm trong Noäi Kinh, söûa ñoåi laïi vaø theâm thaét nhöõng kieán thöùc cuûa ñôøi ñoù maø soaïn thaønh. Ñôøi Toáng, Vöông Duy Nhaát toång hôïp laïi taát caû nhöõng hoïc thuaät trong saùch vôû cuûa ngöôøi ñi tröôùc veà chaâm cöùu, theâm kinh nghieäm cuûa chính mình, soaïn thaønh cuoán "Ñoàng Nhaân Thöï Huyeät Chaâm Cöùu Ñoà Kinh". Cuoán naøy thoáng nhaát taát caû nhöõng khaùc bieät cuûa moïi phaùi, keá thöøa coâng trình cuûa Hoaøng Phuû Maät, laø moät coâng trình ñaùng keå trong ngaønh chaâm cöùu hoïc. Hoï Vöông cuõng ñuùc hai ngöôøi baèng ñoàng (ñoàng nhaân), treân coù ghi nhöõng huyeät ñaïo vaø khôûi thuûy phöông phaùp huaán luyeän cho ngaønh naøy moät caùch coù qui taéc. Ñôøi nhaø Nguyeân, Hoaït Baù Nhaân theo thöïc teá maø nhaän ra raèng hai maïch nhaâm ñoác trong kyø kinh baùt maïch coù nhöõng huyeät rieâng, neân xeáp ñoàng ñaúng vôùi 12 kinh kia, vieát thaønh cuoán "Thaäp Töù Kinh Phaùt Huy". Ngaøy nay ngöôøi ta vaãn goïi "Thaäp Töù Kinh" chính laø khôûi ñaàu töø luùc naøy. Thôøi Minh, Döông Keá Chaâu, taäp hôïp taát caû nhöõng coâng trình töø tröôùc, theâm kinh nghieäm trò lieäu cuûa chính mình vieát thaønh boä Chaâm Cöùu Ñaïi Thaønh. Boä naøy noäi dung heát söùc phong phuù, quaû thöïc ñaùng goïi laø ñaïi thaønh vaø laø moät boä saùch tham khaûo quí giaù cho ñôøi sau.Veà phöông dieän ngoaïi khoa, cöù nhö söû saùch, cuoái ñôøi Ñoâng Haùn, Hoa Ñaø ñaõ söû duïng thuoác gaây meâ toaøn thaân ñeå khoeùt muïn nhoït, moå buïng, laø taøi lieäu veà phaãu thuaät sôùm nhaát cuûa nhaân loaïi. Hoa Ñaø laø moät y gia loãi laïc, oâng coù söï hieåu bieát toaøn dieän, bao goàm caû chaâm cöùu, döôïc vaät, chaån ñoaùn laâm saøng laãn phöông phaùp taäp luyeän cô theå. Thaønh töïu lôùn nhaát cuûa oâng thuoäc phaïm vi ngoaïi khoa, nhöng saùch vôû oâng soaïn bò huûy heát neân khoâng coøn löu truyeàn. Boä Trung Taøng Kinh cuûa Hoa Ñaø hieän löu truyeàn laø taøi lieäu ngöôøi ñôøi sau thaùc danh oâng chöù khoâng phaûi thaät.Veà phöông dieän ngoaïi thöông, caùc phöông thuoác coå nhaát coøn coù ñöôïc laø nhöõng toa thuoác cuûa Löu Quyeân Töû do Cung Khaùnh Tuyeân thu thaäp ñöôïc. Söu taäp naøy bao goàm nhieàm loaïi thuoác ròt veát thöông (kim sang), muïn nhoït, ngöùa ngaùy vaø caùc loaïi thuoác trò beänh ngoaøi da, caàm maùu, giaûm ñau, giaûi ñoäc … duøng hoaøng lieân, huøng hoaøng, thuûy ngaân laø nhöõng vò duøng ñeå tieâu ñoäc, giaûm söng ñöôïc cheá thaønh cao daùn choã ñau. Ñôøi nhaø Ñöôøng, Laän ñaïo nhaân soaïn quyeån Lyù Thöông Tuïc Ñoaïn Bí Phöông laø cuoán saùch chuyeân khoa trò gaõy xöông coå nhaát cuûa Trung Quoác. Trong saùch chæ phöông phaùp ñeå laøm lieàn xöông bò gaõy, coù ghi caû caùc hoaït ñoäng cuûa töøng loaïi khôùp xöông. Ñôøi Nguyeân, Nguy Dieäc Laâm soaïn cuoán Theá Y Ñaéc Hieäu Phöông, toång keát taát caû caùc kinh nghieäm chöõa ngoaïi thöông, coù caû pheùp trò gaõy xöông soáng, so vôùi nhöõng quoác gia khaùc ñi tröôùc caû naêm saùu traêm naêm. Ñôøi Minh coù Traàn Thöïc Coâng vieát Ngoaïi Khoa Chính Toâng, ñôøi Thanh coù Vöông Hoàng Töï vieát Ngoaïi Khoa Toaøn Sinh Taäp, moät beân chuû tröông ngoaïi trò, moät beân chuû tröông noäi trò laø hai phaùi chính yeáu cuûa Trung y trong ngoaïi khoa, ñeàu coù aûnh höôûng saâu roäng trong giôùi laøm thuoác.
Veà saûn phuï khoa, Kim Quó Yeáu Löôïc ñaõ coù ba thieân ñeà caäp ñeán chöûa ñeû, saûn haäu vaø caùc chöùng taïp beänh cuûa phuï nöõ. Ñeán ñôøi Ñöôøng, Toân Tö Maïc laïi caøng ñaët naëng phuï khoa, trong Thieân Kim Yeáu Phöông, phuï nhaân phöông ñöùng vaøo haøng ñaàu maëc duø khoâng phaûi laø saùch chuyeân veà ñaøn baø. Cho ñeán nay saùch chuyeân moân veà phuï khoa coøn toàn taïi coù Cao AÂn soaïn quyeån Kinh Hieäu Saûn Baûo laø xöa nhaát, nhöng aûnh höôûng saâu roäng hôn caû laïi laø boä Phuï Nhaân Ñaïi Toaøn Löông Phöông cuûa Traàn Töï Minh ñôøi Toáng. Boä naøy toång hôïp taát caû saùch vôû vieát veà phuï khoa töø tröôùc, laø moät boä saùch chuyeân moân coù phöông phaùp vaø ñaày ñuû. Ñôøi Minh coù Vöông Khaûi Ñöôøng vieát Nöõ Khoa Chöùng Trò Chuaån Thaèng vaø Thoâng Haønh vieát Teá AÂm Cöông Muïc, Vaïn Maät Trai vieát Vaïn Thò Nöõ Khoa, roài ñôøi Thanh laïi coù Phoù Sôn soaïn Phoù Thanh Chuû Nöõ Khoa ñoùng goùp raát nhieàu kieán thöùc vaø kinh nghieäm cho caû boán phöông dieän kinh (lyù luaän), ñôùi (beänh ñaøn baø), thai (mang baàu), saûn (sinh nôû).Veà beänh treû con (nhi khoa), thôøi Ñöôøng Toáng coøn löu truyeàn ñeán nay laø boä Loâ Tín Kinh, nhöng aûnh höôûng quan troïng laïi laø Tieåu Nhi Döôïc Chöùng Chaân Quyeát cuûa Tieàn Aaõt vaø Tieåu Nhi Ñaäu Chaån Phöông Luaän cuûa Traàn Vaên Trung (Toáng). Veà thuoác men thì tröôùc kia ngöôøi ta chuû tröông duøng nhöõng lieàu nheï (nhu nhuaän) ñeå chöõa treû con nhöng veà sau thì nhieàu y gia laïi chuû tröông duøng thuoác aám vaø boå (oân boå) ñeå trôï löïc cho beänh nhaân ñoái khaùng vôùi beänh taät. Veà caùc loaïi thang thuoác (phöông trò) thì theá kyû thöù 16 veà tröôùc ñaõ bieát phöông phaùp tieáp chuûng ngöøa beänh ñaäu muøa (töông töï vieäc chuûng ñaäu cuûa Taây y). Ñoái vôùi boán chöùng chaån, ñaäu, kinh, cam laø boán loaïi beänh thoâng thöôøng cuûa treû con, vieäc chaån ñoaùn vaø trò lieäu ñaõ tích luõy ñöôïc nhieàu kinh nghieäm qua nhieàu trieàu ñaïi. Ñôøi Minh coù Vaïn Maät Trai, ñôøi Thanh coù Haï Vuõ Chuù, Traàn Phuïc Chính, Trang Taïi Ñieàn taát caû ñeàu daøy coâng nghieân cöùu vaø phaùt huy nhöõng chöùng beänh cuûa treû em.Löôïc qua nhö theá chuùng ta thaáy y hoïc cuûa Trung Hoa tích luõy do kinh nghieäm, daàn daàn thoaùt ra ñöôïc nhöõng phöông phaùp meâ tín, thaàn quyeàn. Caøng veà sau, y gia caøng coù theâm nhöõng phaùt huy môùi, ñôøi naøo cuõng coù nhöõng nhaân taøi neân Ñoâng y moãi luùc moät theâm phong phuù. Thôøi coå, do nhu caàu sinh hoaït vaø hoaøn caûnh thieân nhieân, ngöôøi ta ñaët naëng trò lieäu vaø phöông döôïc ngoaïi thöông neân nhöõng thaønh töïu ban ñaàu chuù troïng veà chöõa trò beân ngoaøi. Ta thaáy coù Hoa Ñaø vaø Thöông Haøn Luaän cuûa Tröông Troïng Caûnh ñôøi Haùn, ñôøi Nguyeân thì coù Theá Y Ñaéc Hieäu Phöông cuûa Nguy Dieäc Laâm, ñôøi Minh coù Oaân Dòch Luaän cuûa Ngoâ Höïu Khaû ñeàu laø y hoïc chöõa trò nhöõng chöùng beänh thoâng thöôøng maø quaàn chuùng maéc phaûi.Veà phöông dieän phaùt trieån, thoaït ñaàu y hoïc vaø vu thuaät (chöõa beänh theo loái tröø taø) chen laãn vôùi nhau. Thôøi ñoù, giôùi vu hích (töùc phaùp sö, ñoàng coát) duøng buøa chuù, cuùng teá vaø taø thuaät, laø giai caáp ñöôïc coi troïng neân thöôøng xen laãn phaùp thuaät vôùi moät soá thuoác men, trò beänh cho ngöôøi. Chính y gia cuõng bò aûnh höôûng cuûa boïn thaày phaùp neân y thuaät thôøi ñoù cuõng mang moät soá daáu veát cuûa ñoàng coát. Tuy nhieân caøng ngaøy hai beân caøng taùch rôøi vaø nhöõng thaày thuoác chaân chính nhö Bieån Thöôùc, Tröông Troïng Caûnh ñeàu choáng laïi boïn vu hích, khoâng chaáp nhaän chöõa beänh baèng thaàn quyeàn. Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, vò theá cuûa y thuaät caøng leân cao.Trong Haùn Thö, Ngheä Vaên Chí, y hoïc ñöôïc goïi laø phöông kyõ (moät kyõ thuaät), chia laøm boán loaïi goàm y kinh loaïi (pheùp lyù giaûi vaø cô sôû luaän ñoaùn), kinh phöông loaïi (caùc thang thuoác, döôïc thaûo), phoøng trung loaïi (pheùp giao tieáp nam nöõ, thuaät phoøng the), vaø thaàn tieân loaïi (phöông phaùp luyeän ñan, tu tieân, thuoác tröôøng sinh). Hai loaïi ñaàu laø y hoïc nhöng hai loaïi sau mang tính chaát huyeàn moân, phaàn lôùn do boïn phöông só bòa ñaët vaø phoùng ñaïi, nhieàu khi töôûng töôïng ra maø chöa ñöôïc chöùng nghieäm. Kieán thöùc vaø kinh nghieäm y döôïc ñöôïc duøng vaøo vieäc tìm thuoác tröôøng sinh, neân beân caïnh y döôïc hoïc, laïi theâm nhöõng phaùi luyeän ñan tu tieân, baøo cheá caùc loaïi döôïc vaät vaø sinh ra nhieàu moân ra khoûi haún yù nghóa cuûa y khoa. Trong lòch söû y hoïc, caùc y gia chaân chính luoân luoân phaûi ñoái phoù vôùi giôùi thuaät só, vaø chính vì söï caïnh tranh naøy maø hai beân ñeàu coá gaéng tìm toøi vaø saùch vôû veà y thuaät, phöông thuaät caøng ngaøy caøng nhieàu. Chaúng haïn nhö trong döôïc vaät hoïc, Baûn Thaûo Cöông Muïc cuûa Lyù Thôøi Traân cuõng ñaõ pheâ phaùn caùc loaïi thaûo moäc do giôùi luyeän ñan tu tieân nhö Caùt Hoàng, Ñaøo Hoaèng Caûnh ñöa vaøo, ñem khoa hoïc phaân tích vaø loaïi tröø nhöõng loaïi thuoác men taø moân khieán cho ngaønh döôïc thaûo cuûa Trung Hoa coù maøu saéc khoa hoïc hôn.Veà phöông dieän lyù luaän, khi vaên hoùa Trung Hoa xoay quanh thuyeát thieân nhaân töông döõ, moät soá nho gia, ñaïo gia vaø phöông só ñem luaät aâm döông nguõ haønh vaøo duøng giaûi thích cô theå con ngöôøi khieán cho y hoïc maát tính chaát thöïc nghieäm maø trôû thaønh thuaàn lyù, laïi mang tính chaát thaàn bí, huyeàn hoaëc. Noäi Kinh ñem troän laãn vôùi hình nhi thöôïng hoïc cuûa Ñoång Troïng Thö khieán cho y hoïc bò troùi buoäc trong môù lyù luaän toái muø khoâng tìm ra loái thoaùt. Phaûi ñeán ñôøi Ñoâng Haùn, nhaø y hoïc tröù danh Tröông Troïng Caûnh trong taùc phaåm Thöông Haøn Taïp Beänh Luaän môùi caên cöù treân kinh laïc, taïng phuû vaø kinh nghieäm chöõa trò, chaån ñoaùn cuûa oâng phaù vôõ ñöôïc nhöõng lyù giaûi huyeàn hoïc voán dó laøm beá taéc y khoa Trung Hoa. Coù theå noùi, ñaây laø moät cuoäc caùch maïng lôùn vì cho ñeán thôøi kyø naøy, ngöôøi ta vaãn tin raèng thuyeát aâm döông nguõ haønh laø moät loaïi thaùnh thö maëc khaûi töø trôøi cao, moät chìa khoùa coù theå môû ñöôïc moïi loaïi caùnh cöûa neáu chòu suy ngaãm cho ñeán nôi ñeán choán.Moät ñieàu ñaùng noùi laø khoâng phaûi rieâng y khoa, nhieàu ngaønh hoïc khaùc cuõng khoâng ra ngoaøi thoâng leä laø tröøu töôïng hoùa maø queân ñi phaàn thöïc nghieäm neân ñi quaù trôùn. Cuï theå nhaát, hoïc thuyeát nguõ vaän luïc khí (goïi taét laø vaän khí hoïc thuyeát), tin töôûng raèng coù theå tính toaùn, ngaøy giôø, can chi ñeå suy dieãn ra nguyeân nhaân vaø phöông phaùp trò lieäu beänh taät, ñeán nay vaãn coøn ñöôïc nhieàu ngöôøi tin theo, coi nhö moät trình ñoä cao cuûa y hoïc, duøng hình nhi thöôïng hoïc ñeå tìm ñaùp soá cho hình nhi haï. Nhöõng y gia coù quan ñieåm khoa hoïc hôn ñeàu choáng laïi phöông phaùp naøy. Ñôøi Minh ta thaáy coù Muïc Troïng Thuaàn coi thuyeát nguõ vaän luïc khí laø hoang ñöôøng, khoâng phaûi con ñöôøng chính ñaùng cuûa y gia, nhöõng ngöôøi noåi tieáng nhö Taàn Vieät Nhaân (Bieån Thöôùc), Tröông Troïng Caûnh, Hoa Ñaø ñeàu khoâng noùi gì ñeán soá hoïc.Veà döôïc hoïc, töø ñôøi Toáng trôû veà sau, coù nhieàu hoïc phaùi, hoïc thuaät chaúng haïn nhö Löu Haø Gian (Hoaøn Toá) chuû tröông "Luïc Khí ñeàu do Hoûa hoùa thaønh", "Nguõ Chí ñi ñeán cöïc ñoä ñeàu sinh Hoûa" neân khi duøng thuoác laáy caùc vò coù tính maùt, tính haøn laøm chuû, laø ñaïi bieåu cho haøn löông phaùi, Tröông Töû Hoøa thì ñeà xöôùng "Ñuoåi ñöôïc taø thì an ñöôïc chính", trò beänh chuû tröông laøm sao ra moà hoâi, noân, hay ñaïi tieåu tieän laø chuû yeáu laø ñaïi bieåu cuûa coâng haï phaùi, Lyù Ñoâng Vieân thì ñeà xuaát "Thoå laø meï cuûa muoân loaøi", trò beänh laáy boå tì vò laø caên baûn, laø ñaïi bieåu cho boå tì phaùi, Chu Ñan Kheâ (Chaán Hanh) cho laø "con ngöôøi thöôøng thöøa döông maø thieáu aâm" neân trò beänh laáy tö aâm laøm chính, ñaïi bieåu cho tö aâm phaùi. Ñoù laø boán phaùi chính trong vieäc chöõa trò, ngöôøi ta goïi laø Töù ñaïi gia.Noùi chung thì caû boán phaùi ñeàu coù choã ñaëc saéc rieâng, cho raèng "toa thuoác cuõ khoâng chöõa ñöôïc beänh môùi (coå phöông baát naêng trò kim beänh)", neân ñöa ra ñöôïc nhieàu caùch giaûi thích khaùc nhau khieán cho y hoïc theâm phong phuù. Chaúng haïn nhö haøn löông phaùi ñaõ thay theá phöông phaùp tröôùc ñaây trò caûm maïo töø taân oân chuyeån sang caùc vò taân löông laø moät chuyeån bieán quan troïng vaø thay ñoåi quan nieäm veà caùc chöùng oân beänh, vaø phöông phaùp nhaän beänh cuõng theâm ñoäc ñaùo. Boå tì veà sau bieán thaønh oân boå phaùi, nhöõng danh y nhö Trieäu Döôõng Quyø, Tröông Caûnh Nhaïc ñaõ ñöa meänh moân hoïc thuyeát, laø cô sôû chính yeáu veà lyù luaän taïng phuû cuûa y hoïc Trung Hoa.Phong khí hoïc thuaät ñoù ngaøy theâm phaùt trieån, theâm tieán boä. Ñôøi Minh, Ngoâ Höïu Khaû ñöa ra lyù thuyeát laø nguyeân nhaân cuûa beänh truyeàn nhieãm laø do moät loaïi khí coù teân laø "leä khí", khoâng thuoäc vaøo nhöõng loaïi cuõ nhö phong, haøn, thöû, thaáp, taùo, hoûa maø ngöôøi xöa ñaõ phaân loaïi. Beänh thuoäc veà loaïi naøy xaâm nhaäp do mieäng vaø muõi, khoâng do bì phu (da deû) maø vaøo. Ñoù cuõng laø moät nhaän thöùc môùi meû so vôùi thôøi tröôùc, gaàn vôùi Taây y hôn. Ñôøi Thanh, Vöông Thanh Nhieäm laïi coi troïng vieäc giaûi phaãu, vieát boä "Y Laâm Caûi Thaùc", ñính chính laïi nhöõng sai laàm cuûa saùch cuõ veà maët moå xeû, ñöa ra lyù luaän môùi veà caùc chöùng ung sang, öù huyeát. Hai quan ñieåm ñoù tuy chæ môùi khaùi quaùt nhöng quaû laø moät ñoùng goùp coù giaù trò veà phöông dieän thöïc tieãn cho khoa Ñoâng y.Tuy nhieân, vì khoa hoïc töï nhieân chöa phaùt trieån, chöa coù nhöõng phöông tieän ñeå nghieân cöùu saâu xa hôn neân ñoâng y bò ngöøng laïi taïi ñaây maø khoâng tieán vaøo khoa vi truøng hoïc hay cô theå hoïc nhö Taây y ñöôïc. Ngoaøi ra, chöa ai nghó ñeán y teá ñaïi chuùng vaø nhöõng vaán ñeà mang tính chaát xaõ hoäi cuõng khoâng ñöôïc nghieân cöùu ñeán nôi ñeán choán, khoa dinh döôõng cuõng chæ hoaøn toaøn khaùi nieäm chöù khoâng cuï theå. Tuy Lyù Ñoâng Vieân coù nhaän ñònh laø vieäc aên uoáng ñoùi no thaát thöôøng coù aûnh höôûng ñeán tì vò, nhaát laø laøm vieäc quaù ñoä seõ gaây ra noäi thöông, nhöng cuõng chæ ñi ñeán keát luaän "thoå laø meï cuûa vaïn vaät" (tì thuoäc thoå), neân chöõa caùc beänh lao dòch phaûi duøng thuoác boå tì, chöù khoâng ñöa ra nhöõng phöông phaùp aên uoáng hay sinh hoaït naøo saâu xa hôn, vaãn chæ naèm trong moät môù lyù luaän tröøu töôïng, khoâng thieát thöïc.Coøn "tö aâm hoïc thuyeát" cuûa Chu Ñan Kheâ tuy treân phöông dieän y hoïc laø taäp hôïp caùc sôû tröôøng cuûa caû Löu Khaû Gian, Lyù Ñoâng Vieân nhöng loái lyù luaän "döông ñoäng aâm tónh, con ngöôøi döông thöôøng coù thöøa maø aâm khoâng ñuû" laø möôïn loái lyù luaän cuûa Chu Hi trong hình nhi thöôïng hoïc cuûa Toáng nho, nghóa laø cuõng nhö nhieàu ngaønh khaùc chæ töôûng töôïng maø khoâng so saùnh ñoái chieáu vôùi thöïc teá, nhaát laø hoaøn toaøn khoâng döïa treân phöông phaùp thoáng keâ xaõ hoäi ñeå hoã trôï cho quan ñieåm cuûa mình. Ñoù cuõng laø moät khuyeát ñieåm chung cuûa nhieàu ngaønh Ñoâng phöông hoïc, thuaàn suy dieãn maø thieáu haún phaàn thöïc nghieäm, thích ñöa ra nhöõng khaúng ñònh maø khoâng ñöa ra cô sôû naøo ñeå baûo chöùng. Nhöõng ai nghieân cöùu veà phong thuûy, töôùng thuaät, töû vi, töû bình ñeàu thaáy ñieåm naøy.Chu Hi cho raèng thaùi cöïc laø lyù, coù tröôùc khi khí sinh ra, neân thaùi cöïc sinh aâm döông, moät ñoäng moät tónh, tuaàn hoaøn khoâng ngöøng, roài töø ñoù sinh sinh hoùa hoùa ra nguõ haønh, vaïn vaät. Chu Ñan Kheâ soaïn boä "Caùch Chí Dö Luaän" cuõng do quan ñieåm naøy maø ra. Chu Ñan Kheâ coøn coøn ñem hieän töôïng "aâm hö döông khaùng" trong y hoïc ñeå suy roäng ra xaõ hoäi, cho laø lyù luaän "chuû hoûa" trong Noäi Kinh cuõng khoâng khaùc gì quan ñieåm "nguõ tính caûm ñoäng" cuûa phaùi lyù hoïc, "aâm ñaïo hö" trong Noäi Kinh cuõng gioáng nhö "döôõng aâm" trong Leã Kyù. Neáu nhö con ngöôøi phaûi haønh ñoäng coù chöøng möïc (ñoäng giai truùng tieát) thì cuõng ñoù cuõng laø theo ñaïo "trung dung" cuûa Khoång töû. OÂng chuû tröông tu taâm döôõng tính, khoâng neân "töông hoûa" nghóa laø voïng ñoäng, laïi phaûi ñem quan ñieåm "an thieân meänh" aùp duïng vaøo y hoïc. Quan ñieåm naøy cuõng coù ñieåm hay gaàn gioáng nhö quan ñieåm soáng cho phuø hôïp vôùi thieân nhieân ngaøy nay, nhöng cuõng ñoâi khi ñi vaøo choã huû, caâu neä vaø cöùng nhaéc.Töø ñoù trôû ñi, moät thaønh phaàn y gia môùi xöng laø Nho Y, laø nhöõng ngöôøi hoïc haønh thaát chí, khoâng thaønh ñaït chuyeån sang laøm ngheà thuoác (baát vi löông töôùng, tieän vi löông y), ñem phöông phaùp lyù luaän vaø nguyeân taéc cuûa nhaø nho vaøo y khoa. Chính vì theá maø moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ leân tieáng chæ trích, vì nhöõng thaày thuoác nöûa muøa naøy hoaøn toaøn khoâng coù kinh nghieäm chöõa beänh maø chæ hoaøn toaøn thuaàn tuùy lyù luaän maø thoâi. Nhöõng ngöôøi naøy laïi ñem quan ñieåm töø chöông vaøo y hoïc, nghóa laø toân Noäi Kinh vaø Thöông Haøn Luaän leân thaønh nhöõng "thaùnh kinh hieàn truyeàn" coi ñoù laø nhöõng chaân lyù tuyeät ñoái phaûi theo, khoâng daùm thay ñoåi moät chöõ moät neùt. Thaønh ra nhöõng gì goïi laø thay ñoåi hay môùi meû ñeàu bò leân aùn laø "ly kinh phaûn ñaïo" hay "dò ñoan taø thuyeát", vaø chính töø ñoù laøm caûn trôû böôùc tieán cuûa y thuaät Trung Hoa. Khoâng cöù gì ngaønh thuoác, nhieàu ngaønh khaùc cuõng laâm vaøo hoaøn caûnh töông töï vaø moät ñaùm huû nho luoân luoân choáng ñoái nhöõng gì khaùc vôùi loái suy nghó cuûa hoï. Caùi teä naïn "duy ngaõ ñoäc toân" aáy khoâng phaûi chæ coù ôû Trung Hoa maø cho ñeán nay ôû ñaâu cuõng coù ngöôøi vaãn khoâng chaáp nhaän moät loái suy nghó khaùc vôùi suy nghó cuûa mình. Cho neân maëc daàu Toáng nho ñoùng goùp nhieàu coâng lao cho vieäc xieån döông tö töôûng Nho gia, haäu theá vaãn leân aùn hoï vaø nhöõng ngöôøi theo ñöôøng loái cuûa hoï vì thaùi ñoä caâu neä vaø baøi xích ñoù.Chính vì söï phöùc taïp cuûa nhieàu moân phaùi vaø ñöôøng höôùng trong y thuaät Trung Hoa, haäu nhaân caàn phaûi phaân bieät vaø tìm hieåu theâm, aán chöùng vôùi taân hoïc cuõng nhö loaïi tröø nhöõng "caën baõ", phaàn lôùn khoâng do kinh nghieäm vaø y aùn cuï theå maø chæ thuaàn tuùy do lyù luaän maø ra. Moãi moân phaùi ñeàu coù choã ñoäc ñaùo, nhöng khoâng moân phaùi naøo giaûi quyeát ñöôïc moïi vaán ñeà vaø nhöõng ngöôøi coù quan nieäm chín chaén bao giôø cuõng tham baùc nhieàu phöông phaùp khaùc nhau cuõng nhö phaûi döïa theo soá lieäu vaø khaûo saùt cuûa phöông phaùp khoa hoïc. Phaùi haøn löông cho ta phöông phaùp trò ngoaïi caûm, phaùi coâng haï coù nhöõng phöông phaùp trò caáp tính veà ñöôøng ruoät, meänh moân hoïc thuyeát vaø thaän aâm thaän döông, coù theå aùp duïng trong vieäc ñònh beänh lieân quan ñeán caùc tuyeán bieán döôõng vaø noäi tieát.Cho ñeán nay, phaàn lôùn caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu cho raèng moät söï dung hôïp hai ñöôøng loái Taây y vaø Ñoâng y coù theå ñem laïi nhöõng keát quaû toát. Moät soá thaûo moäc duøng trong Ñoâng y nay cuõng ñaõ thònh haønh ôû Taây phöông vaø nhieàu moân nhö chaâm cöùu, chæ aùp (aán huyeät baèng ngoùn tay) ñaõ ñöôïc coâng nhaän nhö nhöõng phöông phaùp trò lieäu boå tuùc. Moät soá hình thöùc döôõng sinh cuûa Ñoâng phöông nhö nhaäp ñònh (meditation), khí coâng, aùn ma (xoa boùp), Thaùi Cöïc Quyeàn … cuõng ñöôïc nhieàu y gia nghieân cöùu tìm taùc duïng tích cöïc cuûa nhöõng moân naøy trong sinh hoaït haøng ngaøy, ñeå ngöøa hay trò beänh. Ngöôïc laïi, Ñoâng y cuõng aùp duïng nhöõng phöông phaùp ño löôøng, maùy moùc thöû nghieäm maø Taây y vaãn duøng vaøo vieäc khaùm nghieäm ñeå gia taêng hieäu naêng vaø söï chính xaùc. Nhieàu ngaønh tröôùc ñaây phaûi ñoøi hoûi moät thôøi gian thöïc haønh laâu ñeå coù kinh nghieäm nhö thieät chaån (xem beänh baèng löôõi), thieát chaån (xem maïch baèng coå tay) ñaõ ñöôïc ño löôøng baèng maùy moùc vaø ñem laïi keát quaû chính xaùc hôn loái cuõ. Moät soá ngaønh môùi tuy khôûi nguyeân töø Ñoâng y nhöng laïi ñöôïc khai trieån vaø phaùt huy baèng kyõ thuaät Taây phöông nhö nhó chaâm (auriculotherapy), töùc phöông phaùp chaâm vaøo caùc huyeät ôû tai ñeå trò beänh. Chaâm cöùu (acu-moxatherapy) cuõng ñöôïc duøng ñeå trò moät soá beänh sau khi ñöôïc chaån ñoaùn baèng phöông phaùp Taây y. Tuy nhieân, caùi gì cuõng coù giôùi haïn cuûa noù vaø laøm theá naøo khai thaùc sao cho keát quaû nhieàu nhaát baèng phöông tieän ít nhaát vaãn laø moät vaán ñeà, vì thöïc teá moãi ngöôøi phaûi töï tìm laáy con ñöôøng cho chính mình hôn laø tuaân theo nhöõng qui luaät baát bieán.Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, taïi Hoa Kyø, moät soá ñoâng ngöôøi Myõ ñaõ quan taâm ñeán nhöõng phöông phaùp cuûa Ñoâng phöông vaø duøng vaøo vieäc trò beänh luaân chuyeån (alternative medicine) beân caïnh nhöõng phöông phaùp trò lieäu cuûa Taây y. Ngöôøi Vieät chuùng ta daãu sao cuõng bò aûnh höôûng nhieàu cuûa vaên hoùa Trung Hoa neân vieäc dung naïp khoâng maáy khoù khaên vaø thöôøng gia ñình naøo cuõng phoái hôïp caû thuoác taây vaø thuoác nam, thuoác baéc, caû noäi khoa laãn ngoaïi khoa, nhaát laø trong vieäc phoøng vaø trò beänh thoâng thöôøng.Phöông phaùp vaø bieän chöùng cuûa y thuaät Trung HoaÑoâng y bao goàm caû hai phaàn thöïc nghieäm laãn lyù luaän. Thöïc nghieäm do kinh nghieäm maø coù, coøn lyù luaän do suy ñoaùn maø neân. Cô sôû lyù luaän bao goàm aâm döông, nguõ haønh, khí huyeát taân dòch, kinh laïc, taïng phuû …, xieån thuaät keát caáu cô theå vaø toå chöùc cuûa con ngöôøi, nhaän ñònh coâng naêng cuûa moãi boä phaän, tìm hieåu nguyeân nhaân roài ñeà ra moät phöông thöùc chöõa trò.
Cho neân Ñoâng y bao goàm phaùp (pheùp taéc trò beänh) vaø phöông (toa thuoác chöõa), tuøy töøng y gia, coù ngöôøi chuyeân veà pheùp taéc, coù ngöôøi chæ ñaët naëng veà phöông, nghóa laø söu taàm moät soá toa thuoác nhaát ñònh, ai ñau beänh gì thì duøng toa ñoù, vaø cuõng coù ngöôøi phoái hôïp caû hai. Caên baûn vieäc ñònh beänh bao goàm töù chaån (boán pheùp chaån beänh), baùt cöông (taùm caùch bieän luaän), phaân khí huyeát, taïng phuû, beänh taø, noäi ngoaïi. Veà phöông, coù caùc caùch baøo cheá vaø phoái hôïp thuoác men, gia giaûm loaïi naøy loaïi khaùc ñeå ñöa ra toa thuoác chöõa töøng loaïi beänh. Giaûn thuaät nhöõng phöông phaùp treân nhö sau: AÂm döông nguõ haønh: AÂm döông nguõ haønh laø nguyeân taéc maø ngöôøi xöa duøng ñeå phaân loaïi vaø nhaän ñònh thieân nhieân, duøng laøm cô sôû ñeå suy luaän trong ñoâng y. Ñoái vôùi cô theå con ngöôøi, aâm döông ñöôïc duøng ñeå phaân khí huyeát, taïng phuû, nguõ haønh töông öùng vôùi nguõ taïng vaø leõ töông sinh töông khaéc duøng giaûi thích lieân quan giöõa boä phaän naøy vôùi boä phaän khaùc. Veà beänh lyù, aâm döông phaân beänh ra haøn nhieät, hö thöïc, vaø leõ nguõ haønh sinh khaéc ñöôïc duøng ñeå giaûi thích beänh naøy lieân quan ñeán beänh kia, vaø luoân caû giaûi thích caùc loaïi döôïc vaät ñeå chöõa beänh. Khí huyeát taân dòch: laø boán loaïi löu chaát hoaït ñoäng trong cô theå. Veà phöông dieän lyù luaän, y gia Trung Hoa ñöa ra lyù luaän veà söï sinh thaønh cuûa caùc loaïi vaø neáu nhö thaát ñieäu seõ ñöa ñeán beänh taät. Taïng phuû: bao goàm nguõ taïng vaø luïc phuû. Nguõ taïng goàm taâm, can, tì, pheá, thaän coøn luïc phuû laø ñaûm, vò, ñaïi tröôøng, tieåu tröôøng, baøng quang vaø tam tieâu.Kinh laïc: laø heä thoáng lieân laïc giöõa caùc cô quan trong cô theå con ngöôøi, töø trong ra ngoaøi, gaân, da, thòt, xöông ñeå thaønh moät khoái thoáng nhaát. Lyù luaän kinh laïc ñöa ra caùc nguyeân lyù vaø tuaàn hoaøn caùc loä tuyeán, coâng naêng vaø taùc duïng, vaø caùc chöùng beänh theå hieän do caùc beá taéc cuûa kinh laïc. Nguyeân nhaân beänh taät: chæ caùc nguyeân nhaân gaây ra beänh maø Trung y ñeà ra bao goàm caû nguyeân lyù vaø nguyeân nhaân cuûa beänh taät. Veà nguyeân lyù, y hoïc Trung Hoa nhaán maïnh vaøo vieäc quaân bình aâm döông, coi vieäc taêng cöôøng söùc maïnh noäi taïi ñeå choáng laïi ngoaïi taø laø vieäc heát söùc quan troïng. Trong khi Taây y chuû tröông duøng thuoác ñeå trôï löïc con beänh, hoaëc thay theá con beänh choáng vôùi vi truøng, thì Ñoâng y chuû tröông laøm maïnh con beänh ñeå töï mình choáng laïi beänh. Dó chính taïi noäi, taø baát khaû can (neáu chính ôû beân trong thì taø khoâng theå xaâm nhaäp) hay taø chi sôû thaáu, kyø khí taát hö (neáu nhö taø coù theå ñeán aét laø khí ñaõ hoûng). Phöông phaùp laøm taêng cöôøng heä thoáng mieãn nhieãm hieän nay cuõng ñaõ ñöôïc Taây y ñeà cao vaø ñang Cho ñeán gaàn ñaây, ôû caùc nöôùc AÂu Myõ ngöôøi ta vaãn nghó raèng chæ coù Taây y laø coù caên baûn khoa hoïc vaø coù giaù trò, nhöõng phöông phaùp chöõa trò khaùc ñeàu bò haïn cheá, khoâng ñaùng tin caäy. Theá nhöng nhöõng khuûng hoaûng veà y teá môùi ñaây, caû treân vieäc chöõa chaïy moät soá beänh traàm kha laãn phí toån ñieàu trò ñaõ khieán cho ngöôøi ta phaûi xeùt laïi nhieàu quan ñieåm, trong ñoù coù caû vieäc chaáp nhaän moät soá phöông phaùp luaân chuyeån (alternative medicine) ñeå phuï vôùi y thuaät qui öôùc (conventional medicine). Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng phöông phaùp chöõa beänh töông ñoái thoâ sô vaø moät soá hình thöùc ngoaïi khoa maø hieäu quaû coøn ñang trong voøng nghieân cöùu cuûa nhieàu boä moân daân gian, nhöõng y gia AÂu Myõ ñang tìm hieåu vaø ñaùnh giaù laïi y hoïc Trung Hoa, vì ñaây khoâng phaûi chæ giaûn dò laø moät ngaønh thaûo döôïc y (herbal medicine), duøng moät soá caây coû trong thieân nhieân ñeå chöõa beänh thuaàn tuùy do kinh nghieäm coå truyeàn nhö ngöôøi ta thöôøng thaáy trong moät soá boä laïc thieåu soá.Y hoïc Trung Hoa coù moät quaù trình laâu daøi, coù cô sôû lyù luaän vaø coù caùch thöùc ñieàu trò, bao goàm caû phöông (toa thuoác) laãn phaùp (caùch lyù luaän). Nhieàu ñaëc ñieåm vaø quan nieäm y khoa cuûa Trung Hoa ñöôïc xem laø raát tieán boä, veà caû pheùp chöõa laãn caùch baøo cheá thuoác. Ñoâng y cho raèng trò beänh phaûi trò töø luùc beänh chöa phaùt, moãi caù nhaân laø moät tieåu vuõ truï coù nhöõng neùt ñaëc thuø vaø vì theá thuoác men lieàu löôïng phaûi gia giaûm tuøy töøng ngöôøi, tuøy töøng luùc, vaø ñoái vôùi moãi con beänh, ngöôøi thaày thuoác phaûi ñöa ra moät chieán löôïc khaùc nhau, uyeån chuyeån linh ñoäng, luùc tieán luùc thoaùi, khi kinh khi quyeàn chaúng khaùc gì moät vieân töôùng ngoaøi maët traän. Ngöôøi thaày thuoác laïi khoâng haønh xöû nhö moät ngheà chuyeân moân, maø thöôøng phaûi naém vöõng tình traïng sinh hoaït vaø taâm tính beänh nhaân, nhieàu khi phaûi ôû chung vôùi gia chuû moät thôøi gian tröôùc khi ñöa ra moät bieän phaùp chöõa trò. Bieän phaùp ñoù coù theå bao goàm nhieàu caùch thöùc, ñoåi caùch aên uoáng, taäp luyeän thaân theå, quan nieäm soáng. Nhieàu danh y voán dó laø ñaïo só, tinh thoâng nhieàu ngaønh bao goàm tam giaùo cöûu löu. Hoa Ñaø, moät danh y ñôøi Tam quoác cuõng laø ngöôøi saùng taïo ra Nguõ Caàm Hí, moät phöông phaùp taäp luyeän döïa theo ñoäng taùc cuûa naêm loaøi vaät. Moãi thang thuoác laø moät toång hôïp caân ñoái duøng ñeå ñieàu chænh laïi nhöõng maát thaêng baèng, giuùp cho con beänh coù ñuû söùc ñeå ñoái khaùng laïi ngoaïi taø chöù khoâng thay theá con beänh laøm nhieäm vuï phoøng choáng beänh. Nhöõng quan nieäm aâm döông, khí huyeát, taïng phuû, kinh laïc … khoâng phaûi chæ laø moät môù tín nieäm mô hoà maø nhieàu phaàn ñaõ ñöôïc kieåm chöùng moät caùch khoa hoïc.Moät trong nhöõng vaán naïn lôùn khi ngöôøi AÂu Taây nghieân cöùu veà y thuaät Trung Hoa laø hoï muoán coi y hoïc nhö moät ngaønh rieâng maø queân raèng quan nieäm chöõa beänh baét nguoàn vaø toàn taïi theo ñôøi soáng. Ñoái vôùi coå nhaân, chöõa beänh chæ laø moät giai ñoaïn, giai ñoaïn baát ñaéc dó sau cuøng phaûi thöïc hieän khi moïi phöông thöùc khaùc ñaõ thaát baïi. Ñeå laøm sao khoûe maïnh, ngöôøi ta ñaõ phaûi thoâng hieåu nhieàu boä moân khaùc, töø aåm thöïc, ñeán döôõng sinh, khí coâng, ñaïo daãn, thoå naïp. Ñoù laø chöa keå moät soá baøng moân khaùc, tuy khoâng tröïc tieáp lieân quan ñeán söùc khoûe nhöng laïi giuùp cho con ngöôøi soáng ñaït quan hôn nhö meänh lyù, phong thuûy, thieân vaên, lòch soá. Taát caû caùc moân ñoù ñeàu töø moät nguoàn, töø moät quan ñieåm maø ngöôøi ta cho laø moïi thöù trong trôøi ñaát ñeàu cuøng moät theå vaø neáu nhö nhaát phaùp thoâng, thì vaïn phaùp thoâng. Chính ñoù laø taâm ñieåm nôû ra thaønh neàn vaên minh Trung Hoa. Trong baøi naøy, chuùng toâi chæ laøm nhieäm vuï bieân khaûo raát thoâ thieån, nhaèm trình baøy moät soá döõ kieän hôn laø ñi vaøo lyù luaän cuûa Ñoâng y.
Lòch söûY hoïc Trung Hoa ñöôïc hình thaønh do kinh nghieäm chöõa beänh trong nhieàu ngaøn naêm, bao goàm caû caùc loaïi thuoác daân gian laãn phöông phaùp lyù luaän. Saùch vôû veà ñoâng y toång coäng töø tröôùc ñeán nay coù ñeán 6000 quyeån, cheùp ñaày ñuû caû phoøng beänh, chöõa beänh. Ngoaøi vieäc duøng thuoác, ñoâng y coøn bao goàm caû chaâm cöùu, xoa boùp, ñaïo daãn (hoâ haáp, thoå naïp, khí coâng) vaø nhöõng phöông phaùp ngoaïi khoa. Caùc loaïi döôïc vaät cuõng thaät phong phuù, trong caùc loaïi saùch baûn thaûo cheùp coù khoaûng 2500 loaïi khaùc nhau vaø cho tôùi nay nhieàu hoïc giaû, y só vaãn tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå keát hôïp caû ñoâng y laãn taây y hình thaønh moät khoa hoïc taân ñoâng y, taân ñoâng döôïc.Cöù theo caùc hoïc giaû veà Trung Hoa, ngay töø thôøi thöôïng coå, con ngöôøi khi ñaáu tranh ñeå soáng coøn ñaõ phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng thieân tai, raén ñoäc, thuù döõ vaø phaûi quan taâm ñeán vieäc phoøng vaø trò beänh. Thôøi kyø ñoà ñaù, ngöôøi ta duøng nhöõng duïng cuï nhoïn ñeå moå nhöõng muïn nhoït, khôûi ñaàu cho phöông phaùp chaâm thích. Ñeán khi tìm ra löûa, duøng hôi noùng, ñeå söôûi aám, xoa boùp vaø laøm giaûm ñau khôûi ñaàu cho phöông phaùp ngaûi cöùu vaø thoâi naõ. Nhöõng hieän töôïng ñoù phaùt trieån töï nhieân khoâng phaûi ôû moät nôi maø haàu nhö ôû baát cöù daân toäc naøo treân theá giôùi. Chöõa beänh vaø duøng thuoác phaùt trieån töï nhieân theo con ngöôøi. Chính vì lieân heä tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng, y döôïc coù nhöõng ñieàu kieän, aûnh höôûng vaø haïn cheá, theo hoaøn caûnh xaõ hoäi, chính trò, kinh teá, khoa hoïc, vaên hoùa cuûa moãi thôøi ñaïi. Theo söû Taøu, thôøi vieãn coå, vì nhu caàu sinh toàn, con ngöôøi phaûi laøm "toå" treân caây ñeå traùnh möa naéng, gioù baõo vaø thuù döõ. Sau ñoù, vì khí haäu vaø noùng laïnh, di chuyeån xuoáng hang ñoäng thieân nhieân, vaø bieát caùch duøng da thuù hay voû caây ñeå che thaân. Tôùi khi nhaân loaïi bieát taäp hôïp thaønh baày, vieäc sinh soáng coù toå chöùc hôn, neân tìm caùch laøm nhaø ñeå ôû. Theo Hoïa Saùch trong Thöông Quaân Thö thì "vaøo thôøi vua Thaàn Noâng, ñaøn oâng troàng tæa ñeå kieám ñoà aên, ñaøn baø deät vaûi ñeå laøm quaàn aùo". Thôøi kyø ñoù, vieäc laøm sao coù theå soáng coøn laø ñieàu quan troïng hôn heát.ÔÛ thôøi kyø haùi löôïm, con ngöôøi ñi tìm thöùc aên baèng caùch thöû caùc loaïi thaûo moäc, thöïc vaø ñoäng vaät. Töø nhöõng kinh nghieäm thöïc teá, hoï bieát ñöôïc loaïi naøo ñoäc, loaïi naøo khoâng, loaïi naøo aên ñöôïc, loaïi naøo khoâng aên ñöôïc. Cuõng nhö nhöõng loaøi thuù khaùc, con ngöôøi coøn coù baûn naêng bieát tìm ñeán nhöõng loaïi thöïc phaåm thieân nhieân ñeå trò beänh vaø töø ñoù tích luõy thaønh kieán thöùc veà thuoác men. Trong Tu Vuï Huaán, saùch Hoaøi Nam Töû coù cheùp: Vua Thaàn Noâng neám traêm loaïi caây coû ñeå xem tö vò ra sao, uoáng caùc loaïi nöôùc suoái xem ngoït ñaéng theá naøo, ñeå cho daân bieát caùi naøo neân, caùi naøo traùnh. Leõ dó nhieân chuyeän naøy khoâng phaûi thöïc maø chæ ñeå giaûi thích veà quaù trình kinh nghieäm maø ngöôøi ta nghó laø thôøi thöôïng coå, caùch duy nhaát ñeå tìm hieåu döôïc tính laø duøng thöû xem haäu quaû ra sao.Khi xaõ hoäi chuyeån töø thôøi haùi löôïm sang thôøi kyø boä toäc, con ngöôøi bieát hôïp quaàn thaønh nhoùm, coù toân ti treân döôùi, bieát saûn xuaát vaät chaát moät caùch heä thoáng hôn, cuûa caûi ngaøy moät nhieàu, sinh hoaït vaên hoùa cuõng theo ñoù maø doài daøo. Y hoïc vì theá cuõng tieán boä. Theo nhöõng taøi lieäu vieát baèng loái chöõ coå vieát treân mai ruøa vaø xöông thuù (giaùp coát vaên) ñaøo ñöôïc ôû Hoà Nam vaøo naêm 1899, ñôøi Quang Töï nhaø Thanh, thì ngay töø thôøi AÂn Thöông ngöôøi ta ñaõ bieát nhieàu loaïi beänh chaúng haïn nhö ñau ñaàu, ñau tai, ñau maét, ñau muõi, ñau raêng … Xem moät soá chöõ töôïng hình coù theå hieåu ñöôïc laø thôøi ñoù ngöôøi ta ñaõ coù moät soá yù nieäm veà beänh chöùng. Tuy nhieân, cuõng nhö nhöõng xaõ hoäi thaùi sô khaùc, ngöôøi ñôøi ñoù cho raèng beänh taät laø do ma quæ laøm neân vieäc chöõa beänh luoân luoân gaén lieàn vôùi thaàn quyeàn, theå hieän baèng caàu cuùng, tröø taø, baét ma, y hoïc vôùi toân giaùo cuõng khoù phaân bieät, vaø thôøi ñoù thaày thuoác vôùi caùc phaùp sö, ñoàng coát laø moät. Ngöôøi ta cho raèng chöõ shaman ngaøy nay duøng ñeå chæ caùc thaày phaùp trong nhöõng boä laïc chính laø töø chöõ phaïn sramana ñeå chæ giai caáp taêng löõ, sau chuyeån sang Haùn ngöõ thaønh sa moân. Thôøi kyø ñoù, nhöõng phaùp sö cuõng laø nhöõng ngöôøi ñi tieân phong veà khoa hoïc vaø y thuaät, sau naøy thaønh taàng lôùp ñaïo só.Tôùi thôøi Xuaân Thu Chieán Quoác, xaõ hoäi Trung Hoa ñaõ chuyeån sang thôøi kyø phong kieán. Vaøo thôøi kyø naøy nhieàu maët sinh hoaït vaø tö töôûng ñaõ tieán boä roõ reät. Chính trò, vaên hoùa, kinh teá bieán ñoåi haún. Töø vieäc söû duïng mai ruøa, phieán ñaù, da thuù ñeå ghi cheùp, ngöôøi Trung Hoa ñaõ bieát duøng thanh tre, thanh goã vaø luïa ñeå vieát. Nhieàu taøi lieäu coù lieân quan ñeán y thuaät ñaõ ñöôïc caùc nhaø khaûo coå tìm thaáy trong thôøi gian gaàn ñaây. Trong nhöõng khai quaät naêm 1972, 73, 74 ôû Cam Tuùc vaø nhaát laø taïi ñoài Maõ (Coøn tieáp)

 

 

 

 

Copyright (c) DaiChung News Media 2002