TRAÊNG MÔØ BEÂN SUOÁI

Leâ Moäng Nguyeân

Trong baøi dieãn vaên môû ñaàu cuoäc Tuyeån Löïa Ca Só Giaûi Cung Vaøng 3 do Ñaøi Tieáng Noùi Vieät Nam cuûa kyù giaû Leâ Thaùi vaø baùo Ngheä Thuaät cuûa nhaïc só Leâ Dinh toå chöùc ñeâm moàng moät thaùng tö naêm 2000 taïi Trung taâm Vaên Hoùa Xaõ Hoäi Brossard (Queùbec, Gia Naõ Ñaïi) ñeå kyû nieäm Ñeä Töù Chu Nieân cuûa Ñaøi vaø ñeå vinh danh moät "nhaïc só kyø cöïu" ñaõ khoâng ngaàn ngaïi bay töø Paris ñeán Montreùal laøm Chaùnh Chuû Khaûo, toâi coù ñoâi lôøi nhaén nhuû 16 thí sinh ñöôïc löïa choïn vaøo phaàn Chung Keát nhö sau: "...Haõy haùt moät caùch hoàn nhieân, thaønh thaät, neáu buoàn thì phaûi cho ngöôøi nghe nhung nhôù, neáu khoå thì phaûi chia xeû vôùi khaùn thính giaû maét röng röng, neáu vui thì phaûi hoøa hôïp vôùi muøa xuaân ñang chôùm nôû... Toùm laïi : caùc em phaûi laøm theá naøo cho ñoàng baøo hieän dieän nôi ñaây ñöôïc thoâng caûm vôùi nhaïc vaø lôøi cuûa taùc giaû, vôùi ngöôøi haùt vaø vôùi boái caûnh muoân hình vaïn daïng cuûa moät quaù khöù maø nhaïc só muoán ghi laïi cho ñôøi..." Theo cuøng moät quan nieäm, TMBS ñöôïc vieát caùch ñaây hôn 50 naêm vaøo moät ngaøy khoâng möa taïi Hueá ñeå ñaùnh daáu moät moái tình baát dieät nhöng ñau khoå cuûa hai ñöùa treû yeâu nhau trong thôøi khoùi löûa... vôùi linh tính seõ xa nhau maõi maõi (Toùc xanh nhuoám baïc maøu nhaân theá, Töôûng nhôù ngöôøi xöa moäng lôõ laøng... "Trôøi AÂu", thô LMN) sau moät ñeâm gaëp gôõ cuoái cuøng beân bôø suoái, döôùi aùnh traêng môø : Ai hay chia lìa, Söông gioù bieân thuøy, Hiu haét ngöôøi ñi sa tröôøng xa... Luùc baáy giôø, chieán tranh buøng noå giöõa quaân ñoäi Quoác gia (döôùi thôøi cöïu hoaøng Baûo Ñaïi, Quoác tröôûng kieâm Thuû töôùng Chính phuû thaønh laäp ngaøy moàng moät thaùng baûy 1949, vôùi Töôùng Nguyeãn Vaên Xuaân, Phoù Thuû töôùng kieâm Toång tröôûng Quoác phoøng), dö luaän xoân xao baøn taùn veà cuoäc toång ñoäng vieân saép ban haønh...

Vôùi caây ñaøn luïc huyeàn caàm Y Pha Nho chieàu hoâm aáy (13 thaùng 11 naêm 1949), taâm hoàn xao xuyeán vaø döôùi moät söï xuùc caûm daït daøo, toâi ñaõ vieát raát mau leï (töø 20 tôùi 30 phuùt) trong moät cuoán vôû hoïc troø vaø treân nhöõng trang giaáy coù phaân ly (papier millimeùtreù) ñaày kyù chuù nhöõng baøi hoïc Lyù Hoùa ôû tröôøng Quoác hoïc Khaûi Ñònh, moät taùc phaåm maø sau naøy seõ trôû thaønh baát huû, nhaïc phaåm Traêng Môø Beân Suoái. Ai laø nhaïc thaàn trong söï saùng taùc baøi nhaïc naøy ñaõ laøm cho ngay taùc giaû luùc nghe laïi chieàu hoâm aáy cuõng phaûi ruïng rôøi con tim ? Nhieàu ngöôøi ñaõ hoûi toâi vaø gaàn ñaây, Huyeàn Chaâu (nöõ ca só soá moät hieän giôø ôû Montreùal) trong cuoäc phoûng vaán Leâ Moäng Nguyeân treân Ñaøi TNVN chieàu hoâm 02/04/2000, muoán bieát (toâi xin trích) trong tröôøng hôïp naøo vaø nhöõng tình caûm, nhöõng kyû nieäm naøo ñaõ cho taùc giaû nguoàn caûm höùng ñeå saùng taùc nhaïc phaåm muoân thuôû TMBS maø naøng ñaõ ñöôïc haân haïnh vaø vinh döï trình baøy ñeâm ca nhaïc 01/04/2000. Linh tính moät söï ñau khoå trong töông lai vì phaûi rôøi queâ cha ñaát toå qua naêm sau (nghóa laø cuoái naêm 1950) cuøng vôùi oùc töôûng töôïng doài daøo cuûa moät hoïc sinh 19 tuoåi ñaõ laøm cho toâi bieán hoùa nhöõng cuoäc gaëp nhau beân bôø soâng Höông, sau Ñaøi Traän Vong Chieán Só naèm tröôùc cöûa hai tröôøng Khaûi Ñònh-Ñoàng Khaùnh (Em ôi ñaõ höùa bao laàn, Beân Bia ñaù naëng lôøi soâng Höông theà..."Maáy Tôø Thö", thô LMN) vaø treân ñöôøng Nam Giao (nôi truù nguï cuûa coâ gaùi Hueá ngöôøi hoaøng toäc môùi tuoåi daäy thì : Veà nôi moâ ? Chieàu Nam Giao, nhôù ngöôøi Beán Ngöï, nhôù lôøi öôùc theà... "Baøi Thô Hueá", nhaïc LMN), trong luùc chieàu vaøng maët trôøi saép xuoáng, thaønh moät gaëp gôõ cuoái cuøng beân bôø suoái vaéng döôùi aùnh traêng môø, maø ngay hoa laù cuõng ñoäng loøng nöùc nôû khoùc noãi chia ly :

Toâi vöøa vieát xong thì anh Leâ Moäng Hoaøng luùc aáy môùi ñi chôi veà, haùt thöû ngay vôùi gioïng teùnor leùger cuûa anh raát xuùc caûm, toâi quyeát ñònh göûi cho danh ca Thu Hoà trính baøy ba boán hoâm sau treân Ñaøi Phaùt thanh Phaùp AÙ (Radio France-Asie) vaø ngay töø daïo aáy, TMBS ñaõ saåy tay taùc giaû ñeå töï laøm moät cuoäc ñôøi danh voïng, vöôït caû khoâng gian vaø thôøi gian, traûi qua bao theá heä. Ñeå töôøng thuaät buoái ca nhaïc thaân maät ñeâm 7 thaùng 10-1978 taïi Quaùn Truùc (toøa soaïn baùo Queâ Meï ôû Paris), kyù giaû Hoà Tröôøng An vieát : Anh Leâ Moäng Nguyeân, moät nhaïc só löøng danh trong thaäp nieân 50, taùc giaû nhöõng baûn "Traêng Môø Beân Suoái", "Nhôù Hueá", "Baøi Thô Hueá" hoâm nay leân haùt laïi nhöõng taùc phaåm cuûa mình. Khoaûng thôøi gian vaéng boùng trong giôùi aâm nhaïc quaù daøi, neân anh queân khaù nhieàu lôøi haùt. Coù keû nhaéc duøm anh vaø anh haùt vôùi caûm xuùc daït daøo. Anh saùng taùc nhaïc nhö boû con rôi cuûa mình cho cuoäc ñôøi, khoâng ngôø ngöôøi ñôøi coøn giöõ gìn cho anh" (Queâ Meï soá 26, ngaøy 14/10/1978, tr. 15). Thaät vaäy ! Toâi boû nhaø ra ñi töø cuoái naêm 1950 sau khi ñaõ saùng taùc raát nhieàu nhaïc ñeå laïi cho Thu Hoà haùt treân Ñaøi Phaùp AÙ vaø cho in nhieàu laàn taïi caùc nhaø xuaát baûn Höông Moäc Lan, Tinh Hoa, An Phuù hay AÙ Chaâu, vaân vaân. Vaø sau ñoù nhöõng nam nöõ ca só danh tieáng khoâng ai laø khoâng haùt vaø thu thanh ít nhaát moät laàn vaø moät baøi TMBS. Töø ñaát Phaùp, toâi ñöôïc bieát qua thö töø raèng vaøo khoaûng naêm 1951-1952, TMBS ñöôïc thính giaû Ñaøi Phaùt Thanh Vieät Nam löïa choïn vaøo 8 baøi haùt hay nhaát trong nöôùc vaø töø aáy, vaøo ñóa 78, 45, 33 voøng, cassettes, videùo, CD vaân vaân ôû quoác noäi vaø haûi ngoaïi... Nhaïc só Trònh Höng keå laïi cho toâi bieát luùc anh coøn laø Boä ñoäi Vieät Minh laøm Vaên Coâng, anh ñaõ nghe nhieàu ngöôøi haùt TMBS vì ñoù laø moät baøi haùt laõng maïn raát hôïp vôùi taâm traïng ngöôøi lính maëc daàu chính phuû Coäng saûn caåm haùt nhaïc uûy mò moät caùch gaét gao trong quaân ñoäi. Trònh Höng vieát cho toâi trong thö ñeà ngaøy 14/03/1998 : Naêm 1952 toâi veà Thaønh, veà Haø Noäi, toâi ñi ñôøn ôû Dancing cho lính Taây nhaûy, hoï cuõng coù chôi ôû ñoù cho ai nhaûy slow, vaø toâi veà nhaø coù daïy moät soá em hoïc sinh ñôøn Hawaìi, hoï hoïc ñöôïc ba thaùng laø theá naøo cuõng baét toâi daïy hoï baøi TMBS cuûa anh vì vaäy toâi cöù töôùng laø anh nhieàu tuoåi laém. Khi ñoù toâi môùi ngoaøi 20, toâi töôûng laø moät ngöôøi laøm ñöôïc baøi nhaïc ñoù chaéc laø ñaõ lôùn roài, chöù ñaâu coù ngôø anh coøn quaù treû vaø laøm nhaïc thaønh coâng quaù sôùm, luùc ñoù toâi chöa laøm ñöôïc moät baøi nhaïc ngaén naøo caû neân caøng khaâm phuïc. Roài vaøo Saigon thì baøi nhaïc ñoù cuõng thònh haønh. Khoâng moät thanh nieân hay thieáu nöõ naøo chaû bieát ñeán noù vaø haùt noù...

Leõ dó nhieân laø TMBS töø daïo aáy ñaõ dính vaøo da toâi hôn caû moät danh thieáp ! Ngöôøi ta chaúng ai chuù yù ñeán ngheà nghieäp cuûa toâi ñaõ laøm cho toâi sinh soáng ôû ñaát khaùch queâ ngöôøi : Toâi chæ caàn töï giôùi thieäu laø nhaïc só, taùc giaû TMBS laø ai cuõng bieát tieáng roài ! Coù ngöôøi so saùnh toâi vôùi Alain-Fournier, taùc giaû "Le Grand Meaulnes", chæ coù moät taùc phaåm maø cuõng ñuû noåi tieáng khaép naêm Chaâu ! Noùi vaäy laø khoâng ñuùng, vì toâi laøm nhaïc töø 15 tuoåi : baøi Xuaân Töôi vieát naêm 1945 : Xuaân veà chaøo ñôøi, Ngaøn thaém töôi, Xuaân veà ñaày lôøi traøn nuùi soâng, Haùt vang trong bao nhieâu loøng, Chaøo Quoác gia, möøng haùt ca ñôøi thaém hoa ... Nhaïc töôi vui nhö maûnh ñôøi voâ tö cuûa thôøi thô treû : baøi naøy döôùi buùt hieäu Lan Ñaøo ñöôïc ñaêng baùo QUOÁC GIA Ñaëc sanTeát Maäu Tyù. Cuõng trong naêm aáy, baøi nghieân cöùu lòch söû "Phan Ñình Phuøng" cuûa toâi ñöôïc ñaêng treân Vieät Nam Taân Baùo döôùi thôøi chính phuû Traàn Troïng Kim; naêm 18 tuoái toâi ñöôïc caáp Theû Nhaø Baùo (Carte de Presse), sau khi ñaõ vieát thô vaø nhaïc cho phaät giaùo vaên taäp vaø laøm tröôûng ban hôïp ca thanh,thieáu nieân Phaät töû ôû Hueá. Chính toâi vôùi tö caùch taùc giaû baøi Möøng Khaùnh Ñaûn ñaõ ñieàu khieán ban hôïp ca naøy (vôùi caây ñaøn vó caàm hoài aáy) trong dòp khaùnh thaønh chuøa Töø Ñaøm raát lôùn ôû Hueá naêm 1948 :

Naêm 1948 cuõng laø naêm toâi saùng taùc Voù Ngöïa Giang Hoà; baøi naøy ñöôïc HÖÔNG Moäc Lan xuaát baûn naêm 1949. Trong saùch NHAÏC LYÙ Daãn Giaûi do Leâ Thöông ñeà töïa in naêm1949, anh Giaùm ñoác Traàn Vaên Ñaëng loan baùo seõ xuaát baûn Chieàu Thu cuûa Leâ Moäng Nguyeân cuøng vôùi "Ngôïi Truøng Döông" vaø "Treân Soâng Höông" cuûa Löu Höõu Phöôùc. Baøi Moät Chieàu Thöông nhôù vieát naêm 1949 (29/11) nghóa laø hai tuaàn sau TMBS laø söï tieáp noái cuûa moät moái tình döùt ñoaïn :

Cuõng nhö baøi Ly Höông saùng taùc naêm 1950 tröôùc khi toâi rôøi ñaát nöôùc laø ñeå keát thuùc moät cuoäc tình töø nay dang dôû : ... Chieàu nay ly höông, Rôøi xa nöôùc non ngaøn naêm luyeán löu moät ñôøi gioù söông, Moät chieàu ly höông uùa phai ngaøy aáy, Con taøu löôùt soùng veà ñeán trôøi AÂu... Nhöõng baøi toâi laøm trong naêm 1950 raát nhieàu (tröôùc khi qua Phaùp du hoïc thaùng 10 -1950) trong ñoù coù : Nhôù Hueá (28/02/1950), Baøi Thô Hueá, Ly Höông... toaøn muoán dieãn taû caùi ñau ñôùn taän cuøng cuûa hai ñöùa treû ñang gaëp nhau nhöng bieát tröôùc seõ ngaøn naêm vónh bieät nhau :

Baøi thô "Tìm Em"naøy cuûa toâi (ñaêng trong CHTY 5-1999) ñaõ ñöôïc nhaïc só Voõ Taù Haân phoå nhaïc vaø do Khaéc Duõng ca trong CD "Heïn Veà Phan Thieát", 2000, Singapore). Soáng treân ñaát Phaùp töø ngaøy 05/10/1950, vaø ñeå taëng ngöôøi xöa ñaõ laäp gia ñình, toâi ñaõ höùng caûm nhaïc loøng öu aùi vaø ñau khoå qua : Xuaân Tha Höông, Beân Doøng Soâng Seine (Soâng Seine, bao giôø ta veà nöôùc Nam ?), Theà Non Nöôùc (Thô Taûn Ñaø), Xuaân Veà Nhôù Maõi Queâ Höông, Kieáp Giang hoà, Queâ Toâi... vaø moät thi taäp Ñôøi Khoâng Coù Em (seõ xuaát baûn).

Nhöõng baøi nhaïc maø toâi öa thích vaø hay haùt nhaát hoài coøn hoïc sinh cuøng lôùp vôùi baïn Toân Thaát Nieäm taïi tröôøng trung hoïc Khaûi Ñònh (caïnh tröôøng nöõ hoïc sinh Ñoàng Khaùnh ôû Hueá) vaø coù theå coù aûnh höôûng sau naøy (moät phaàn naøo trong tieàm thöùc) vieäc saùng taùc TMBS, laø : "Thieân Thai" (Vaên Cao), "Gioït Möa Thu" vaø "Con Thuyeàn Khoâng Beán" (Ñaëng Theá Phong), "Ngaøy Veà" (Hoaøng Giaùc), "Ñeâm Ñoâng" (Nguyeãn Vaên Thöông), "Bieät Ly" (Dzoaõn Maãn)... Ñeå nhaéc laïi thôøi töôi treû naøy, nhaø vaên hoïc söû Nguyeãn Cuùc (taùc giaû saùch SAIGON 300 NAÊM CUÕ) ñaõ ghi laïi trong "Tieáng Soâng Höông" (Kyû Nieäm 100 naêm Tröôøng Quoác Hoïc : 1896-1996, Dallas 1996, tr. 252 trong LTS giôùi thieäu truyeän ngaén "Khuùc Nhaïc Trôû Veà" cuûa toâi) : Hoïc sinh Khaûi Ñònh theá heä 45, hay haùt vaø haùt hay coù Toân Thaát Nieäm vaø Leâ Moäng Nguyeân. Baïn beø "hai phe" moãi ngöôøi thích moät gioïng haùt rieâng. Toân Thaát Nieäm, coøn nhoû ñaõ "meä" roài, tieáng haùt coøn meä hôn; gioïng traàm, hôi "aám" vôùi tieáng ngaân microtone nhö laéng ñoïng trong tim xa vaéng... laâng laâng. Leâ Moäng Nguyeân, tieáng haùt velato, nheï nhaøng, öôùt aùt, huït haüng chôi vôi. Cuõng cuøng theá heä 45, saùng taùc nhaïc (cuõng laø ñieàu laï luøng, hoài ñoù khoâng ai daïy caû) coù Nguyeãn Taêng Hích Traàn Hoaøn "Sôn Nöõ Ca" raát "fantasia" vaø Traêng Môø Beân Suoái Leâ Moäng Nguyeân, saùng taùc raát luttuoso... Gaëp laïi Leâ Moäng Nguyeân naêm roài ôû Quartier Latin, ñoïc theâm laàn nöõa baøi gôûi ñaêng T.S.H. : Khuùc Nhaïc Trôû Veà, thaáy nhö voïng laïi ñaâu ñaây aâm höôûng "nhaïc loøng teâ taùi... coù bieát phöông naøo", moät thöù seùquence meùlodique cuûa ñöôøng tô chöa döùt (Symphonie inacheveùe) ngaøy naøo, naêm xöa... raát Leâ Moäng Nguyeân."

1945 xa xöa ! Vaø nhaân cuoäc haønh trình trôû laïi nguoàn goác höùng caûm TMBS, taâm töôûng laïi ñöa ñaåy toâi veà thôøi gian sau Caùch Maïng thaùng 8 : gia ñình toâi daïo aáy ôû laøng Phuù Xuaân, beân bôø soâng Bình Luïc, caïnh ñoâ thaønh Hueá, vôùi Ñaäp Ñaù chia caùch soâng naøy vôùi Höông giang, vaø beân kia laø Thoân Vyõ Daï...(baøi Veà Chôi Thoân Vyõ, 1950). Toâi coøn maõi trong trí nhôù (moät thieáu nieân 15 tuoåi) caùi hình aûnh hö aûo cuûa moät ban ca nhaïc rong, ñi choã naøy qua choã khaùc ñeå truyeàn baù tinh thaàn caùch maïng vaø luoân tieän laø moät caùch sinh soáng trong thôøi khoùi löûa, trong ñoù coù moät oâng giaø chôi ñaøn accordeùon vaø vôùi moät ñöùa treû chöøng 9 tuoái, cuøng haùt baøi "Sôn La" (thaät gioáng nhö trong "Sans Famille" cuûa Hector Malot), theo cung reù mineur vôùi nhöõng aâm thanh bình dò, deã daøng : sol sol, la la, reù reù... (toâi khoâng coøn nhôù roõ ñoaïn tieáp), nhöng sau naøy bieát laø cuûa Ñoã Nhuaän (coù ngöôøi noùi "oâng giaø" aáy chính laø nhaïc só ÑN). Nhaïc raát buoàn laøm toâi röng röng nöôùc maét, boùc tuùi tìm xem coù ñoàng xu naøo ñeå traû ôn... Ñeâm aáy, treân ñöôøng veà nhaø döôùi aùnh traêng, toâi baøng hoaøng lieân töôûng ñeán böùc tranh linh ñoäng maø toâi vöøa chöùng kieán vaø vaêng vaúng coøn trong taâm trí tieáng haùt ñau khoá nhö thoát töï ñaùy loøng cuûa nhöõng keû bò tuø ñaøy döôùi thôøi Phaùp thuoäc. Coù leõ ôû trong tieàm thöùc vaø trong luùc saùng taùc TMBS boán naêm sau, baèng cung reù mineur , nhöõng noát nhaïc bình dò vaø deã thöông ñaõ thuùc ñaåy toâi laøm raát mau leï cho xong baøi haùt maø sau naøy (cuõng raát mau leï) seõ trôû thaønh moät tình ca muoân thuôû. Caùi bình dò naøy ñöôïc laøm noåi baät trong chuyeän ngaøy qua, Taïp buùt cuûa Nguyeãn Ngoïc Dieäp (TTVHXH Bruxelles, 1999) maø toâi ñaõ giôùi thieäu trong Ngheä Thuaät (Montreùal, Canada, soá 58 thaùng 01-1999), qua truyeän 1 "Muøa Heø Ñaàu Tieân", vôùi ñoaïn vaên hoùm hænh nhö sau : ... Chò toâi leân tieáng tröôùc : - Vì Vòt baàu ñôøn hay, ta yeâu caàu nhaø ngöôi trình dieãn baøi ngöôøi heïn cuøng ta ñöùng beân buïi chuoái, nghe chöa ? Hôn nöõa nhaø tau coù buïi chuoái maø mi coù ñöùng beân ñoù moät laàn phaûi khoâng ? Xaùc nhaän ñi vaø ñôøn ngay, ta tha cho ! ... Tau cuõng ñoàng yù cho qua chuyeän chuoái chieác, chöø thì trôû laïi chuyeän haùt hoûng, nghe roõ maáy muï o doïn moàm ? - Tau hoûi thieät Vòt baàu taïi raêng maø ai môùi hoïc ñôøn mandoline cuõng ñôøn baøi buïi chuoái ni ? - Vì baøi ni deã ñôøn laém, mi thaáy chöa, naøy, reà reà pha xoân la phaø... Toâi ñaõ khoâng böïc mình vì ngöôøi ta muoán ñoåi lôøi cho vui nhö theá (maø chæ mæm cöôøi vaø haõnh dieän) vì ñoù laø moät chöùng minh raèng Traêng Môø Beân Suoái seõ soáng maõi trong taâm hoàn vaø lyù töôûng cuûa nhöõng keû thöông meán nhau ! Xin caûm ôn caùc baïn xa gaàn : toâi vöøa tìm ra moät trong nhöõng lyù leõ xaùc ñaùng veà söï thaønh coâng vónh vieãn cuûa moät baøi haùt toâi vieát caùch ñaây hôn nöûa theá kyû. Xin taïm ngöøng vaø nhaân dòp muøa Xuaân Vaên Ngheä cuûa aùi tình : toâi xin meán taëng (moät laàn nöõa) nhaïc phaåm Traêng Môø Beân Suoái cho taát caû ñoàng baøo khaép naêm chaâu ñaõ, ñang, hoaëc seõ theà nguyeän yeâu nhau troïn ñôøi, vôùi nhau vaø vôùi tình soâng nöôùc nhö Taûn Ñaø tieân sinh ñaõ nhaéc nhôû naêm 1922 trong "Theà Non Nöôùc" (LMN phoå nhaïc) :

Leâ Moäng Nguyeân