NGAØY XUAÂN MOÄT CHUÙT SUY TÖ VEÀ HAÏNH PHUÙC

Phaïm Thò Quang Ninh

Coù ba ñieàu caên baûn cuûa cuoäc soáng maø ai ai cuõng öôùc moät laø haïnh phuùc, roài môùi ñeán tieàn baïc, coâng danh vaø sau laø soáng laâu traêm tuoåi. Ta thöôøng duøng ba chöõ Phuùc, Loäc, Thoï ñeå chuùc tuïng laãn nhau. Coù leõ ñieàu chuùng ta mong moûi nhaát vaãn laø haïnh phuùc neân chöõ Phuùc ñaõ ñöôïc xeáp treân caû hai chöõ Loäc vaø Thoï.

Moät thi só ñaõ vieát "Laøm sao caét nghóa ñöôïc tình yeâu" vì danh töø "tình yeâu" raát khoù giaûi cho ñuùng nghóa. Hai chöõ "haïnh phuùc" cuõng töng töï nhö vaäy. Ñoù laø moät danh töø tröøu töôïng maø ta töï caûm thaáy maø thoâi . Haïnh phuùc khoâng nhö tieàn taøi. Tieàn coù theå ñeám ñöôïc nhöng haïnh phuùc thì khoâng. Haïnh phuùc cuõng khoâng gioáng tuoåi thoï duø ta khoâng bieát bao nhieâu tuoåi laø giaø, nhöng ta vaãn coù quan nieäm chung nhö ñeán moät tuoåi giôùi haïn naøo ñoù ta môùi ñöôïc möøng thöôïng thoï. Haïnh phuùc quaû thaät khoù caét nghóa. Haïnh phuùc khi aån khi hieän, khi coù khi khoâng, tuyø theo töøng choã ñöùng vaø chæ chính mình môùi bieát ñöôïc. Khi ta gaëp moät ngöôøi nhaø giaøu, tieàn baïc xum xueâ, xe coä boùng laùng ta noùi "Ngöôøi aáy sung söôùng quaù, coù phöôùc quaù" thì chöa chaéc caâu noùi cuûa ta ñaõ ñuùng. Khi ta thaáy moät ngöôøi laøm vieäc lam luõ vaát vaû ñeå nuoâi moät ñaøn con, ta hay noùi "toäi nghieäp". Nhöng neáu ta coù dòp noùi chuyeän vôùi ngöôøi ngheøo naøy chöa chaéc ta ñaõ nghe nhöõng lôøi than vaõn nhö ngöôøi nhaø giaøu noï. Vaø bieát ñaâu ngöôøi lam luõ kia chaúng haïnh phuùc hôn ngöôøi giaøu coù. Theo nhieàu cuoäc khaûo cöùu cho thaáy nhöõng ngöôøi khoâng coù haïnh phuùc laø nhöõng ngöôøi luoân luoân chuù troïng ñeán chính mình, hay lo nghó vaø thöôøng baát ñoàng vaø khoâng chaáp nhaän yù kieán vôùi ngöôøi khaùc. Traùi laïi, ngöôøi haïnh phuùc luoân hoaø ñoàng vôùi ngöôøi chung quanh, bieát uyeån chuyeån vaø coù theå chaáp nhaän nhöõng chuyeän khoâng vöøa yù moät caùch deã daøng. Vaø ñieàu quan troïng, nhö trong Thaùnh kinh, ngöôøi haïnh phuùc luoân coù loøng thöông yeâu vaø tha thöù.

Khi ta ñöôïc höôûng moät ñieàu gì vui, ta vaãn noùi "Trôøi cho" nhöng theo ñöùc Ñaït Lai Laït Ma trong cuoán Ngheä thuaät Cuûa Haïnh Phuùc (The Art of Happiness) thì Haïnh phuùc töï ta coù theå tìm ñöôïc baèng caùch ñieàu khieån yù nghó trong ñaàu mình. Neáu mình nghó mình coù haïnh phuùc töùc laø mình ñaõ coù haïnh phuùc.

Moät trong nhöõng ñieàu laøm maát haïnh phuùc laø söï so saùnh nhöõng gì mình coù vôùi nhöõng gì hôn mình muoán maø khoâng theå coù, hay mình coù maø khoâng thaáy. Ngöôøi ta vaãn thöôøng noùi "coû nhaø haøng xoùm bao giôø cuõng xanh hôn coû nhaø mình", nhö vaäy nhöõng gì ta öôùc muoán vaø coù ñöôïc cuõng chöa chaéc ñaõ thoûa maõn nhö yù ta muoán vaø suoát ñôøi ta meät nhoaøi vì ñuoåi baét. Theo toâi, khi ta coù caên nhaø ñeå che naéng che möa, coù quaàn aùo maëc khi noùng khi laïnh, coù côm aên no ñuû haøng ngaøy, khoâng bò beänh taät oám ñau vaø khoâng bò haønh haï veà tinh thaàn vaø theå chaát, laø chuùng ta ñaõ coù caên baûn haïnh phuùc, vaø ta ñaõ coù cuoäc soáng an bình. Chaúng theá maø trong buoåi leã trong caùc nhaø thôø ngöôøi ta vaãn chuùc bình an cho nhau maø khoâng chuùc nhieàu tieàn, nhieàu baïc, nhieàu cuûa caûi. Neáu ñöôïc hôn nhöõng ñieàu caên baûn treân, haõy töï cho mình coù haïnh phuùc hôn nhieàu ngöôøi khaùc.

Vaø thaät maâu thuaãn, moät trong nhöõng ñieàu laøm ta haïnh phuùc cuõng laø so saùnh. Trong moät cuoäc khaûo cöùu cuûa caùc baø ôû University of Wisconsin taïi Milwaukee, moät nhaø khaûo cöùu trình baøy hình aûnh cuoäc soáng khoù khaên cuûa phuï nöõ ôû Milwaukee vaøo ñaàu theá kyû tröôùc. Khi xem xong, so saùnh vôùi thôøi ñoù, caùc phuï nöõ baây giôø caûm thaáy haïnh phuùc vì cuoäc soáng hieän taïi thoaûi maùi hôn nhieàu.

Moät thí nghieäm khaùc taïi University of New York ôû Buffalo, nhöõng ngöôøi tham döï ñöôïc ñeà nghò noái tieáp ñeå hoaøn taát moät caâu "Toâi sung söôùng vì toâi khoâng phaûi laø...." Sau naêm laàn goùp theâm yù vaøo cuøng moät caâu treân, nhöõng yù vieát theâm cuûa nhoùm naøy cho ta bieát cuoäc soáng cuûa hoï raát thoaûi maùi. Nhieàu khi toâi böïc mình vaø noùng naåy khi treân xa loä bò keït xe vì coù moät tai naïn. Nhöng chôït nghó, toâi khoâng phaûi laø ngöôøi naèm treân xe cöùu thöông kia. Söï so saùnh ñoù laøm toâi caûm thaáy may maén vaø noãi böïc boäi ñaõ tan bieán trong khoaûnh khaéc. Khi ta nhìn nhöõng naïn nhaân baõo luït, maøn trôøi chieáu ñaát, ñoùi reùt töï ti, hay nhöõng ngöôøi voâ gia cö naèm leà ñöôøng trong nhöõng ngaøy ñeâm baêng giaù, ta seõ thaáy trôøi ñaõ cho ta nhieàu quaù. Do vaäy maø ta seõ khoâng mong muoán gì hôn. Ta ñaõ coù haïnh phuùc. Cuõng taïi ñaïi hoïc New york, moät nhoùm khaùc ñöôïc thí nghieäm cho vieát tieáp theo moät caâu khaùc "Toâi öôùc muoán toâi laø..." yù vieát theâm cuûa nhöõng ngöôøi trong nhoùm cho thaáy hoï caûm thaáy khoâng haøi loøng vôùi cuoäc soáng. Caùi "öôùc muoán" noù khoâng coù giôùi haïn vaø khoâng coù ñieåm ngöøng. Neáu ta theo noù, ta seõ ñi tôùi voâ taän. Coù nhöõng caùi "öôùc muoán quaù ñaùng" cuûa ngöôøi vôï maø ngöôøi choàng phaûi ñi laøm hai ba vieäc vaãn chöa thoaû maõn nhu caàu ngöôøi vôï. Coù caùi "öôùc muoán moïi söï phaûi hoaøn haûo" cuûa ngöôøi choàng maø ngöôøi vôï quay nhö chong choùng vaãn chöa vöøa yù choàng mình. Öôùc muoán coù theå laøm thaêng hoa cuoäc soáng nhöng nhöõng caùi öôùc muoán quaù söùc, khoâng chính ñaùng seõ laøm maát ñi caùi haïnh phuùc gia ñình maø mình ñaõ coù.

Tuïc ngöõ ta coù caâu "Troâng leân thì chaúng baèng ai, troâng xuoáng thì chaúng ai baèng mình". Ñoù cuõng laø caùi quan nieäm soáng haïnh phuùc, "an nhieân töï taïi" cuûa ngöôøi xöa ñaõ ñeå laïi cho haäu theá. Ngoaøi nhöõng haïnh phuùc vaät chaát coøn coù nhöõng haïnh phuùc veà tinh thaàn nhö tình ngöôøi vôùi nhau. Tình yeâu thöông ñoàng loaïi, tình gia ñình, tình beø baïn... bieát bao thöù tình maø chuùng ta traân quyù ñeå taïo cho chính ta vaø moïi ngöôøi chung quanh haïnh phuùc.

Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma trong cuoán " Ngheä thuaät cuûa haïnh phuùc" cho chuùng ta moät thoâng ñieäp veà haïnh phuùc "Chuùng ta khoâng caàn theâm tieàn, chuùng ta khoâng caàn thaønh coâng hôn nöõa, chuùng ta khoâng caàn coù moät thaân hình hoaøn haûo, vaø ngay caû chuùng ta khoâng caàn phaûi coù moät ngöôøi baïn ñöôøng hoaøn haûo", cho ta thaáy cuûa caûi, ham muoán ôû theá gian khoâng laø yeáu toá duy nhaát laøm neân haïnh phuùc vaø trong quan nieäm treân chöùa ñöïng moät trieát lyù ñoâng phöông raát thaâm saâu Tham, Saân, Si cuûa nhaø Phaät. Trieát lyù ñoâng taây nhieàu khi khoâng gioáng nhau nhöng quan nieäm veà haïnh phuùc thì hình nhö cuøng gaëp nhau ôû moät ñieåm. Ñoù laø haïnh phuùc laø caùi quí nhaát ôû treân ñôøi. Nhaø xaõ hoäi hoïc Aristotie vieát raèng "haïnh phuùc laø caùi ñích cuoái cuøng maø con nguôøi mong muoán". Caùc nhaø khaûo cöùu chuyeân moân ngaøy nay cho raèng haïnh phuùc goàm hai yeáu toá: thöù nhaát laø do boä oùc cuûa töøng ngöôøi, coù theå ñieàu khieån haïnh phuùc cuûa mình. Thöù hai laø taäp thoùi quen thích thuù, laáy söï laøm vieäc, tieâu khieån, lieân heä vôùi moïi ngöôøi, cuøng caùc hoaït ñoäng höõu ích laø coù yù nghóa. Moät baùc só taâm lyù khaùc, baø Joyce Brothers ñang coäng taùc vôùi tôø Los Angeles Times cuõng noùi: Khi moät ngöôøi hoaït ñoäng vaø thích thuù vôùi nhöõng gì chung quanh mình, caù theå, trí oùc vaø tinh thaàn ngöôøi aáy seõ caøng ngaøy caøng trôû neân toát hôn "Taâm bình thì theá giôùi bình". Khi ta ñieàu khieån ñöôïc taâm ta cho khoâng xao ñoäng, vaø luoân luoân ñaït ñöôïc tình traïng thaùi hoøa; khi ta ñieàu khieån ñöôïc trí oùc ñeå coù tö töôûng haïnh phuùc trong ñaàu, xaõ hoäi seõ traùnh ñöôïc raát nhieàu nhöõng thaûm caûnh nhieãu loaïn vaø chính ta cuõng traùnh ñöôïc beänh khuûng hoaûng taâm thaàn. Haäu quaû cuûa loaïn taâm nôi chính mình thöôøng raát tai haïi cho nhöõng ngöôøi soáng chung quanh. Theo baùo caùo môùi veà beänh thaàn kinh maø oâng boä tröôûng y teá cuûa Hoa Kyø môùi ñöa ra vaøo thaùng 12 naêm qua, cho bieát 7.1 % ngöôøi Myõ töø tuoåi 18 tôùi 54 taâm thaàn khoâng bình thöôøng vaø caàn chöõa beänh baèng thuoác vaø taâm lyù trò lieäu. Tuy nhieân cuõng coù nhöõng yù kieán khaùc cuûa caùc nhaø taâm lyù hoïc thuoäc phaùi Darwin tin raèng caûm xuùc laø saûn phaåm thieân nhieân töø haøng trieäu naêm qua neân khoâng caàn phaûi chöõa trò. Caùc nhaø taâm lyù naøy caûnh caùo raèng chuùng ta chöa ñuû döõ kieän ñeå chöõa beänh baèng thuoác. Duø sao ñi nöõa, hieän nay hai loaïi thuoác thoâng thöôøng chöõa beänh khuûng hoaûng taâm thaàn laø Prozac vaø Zoloft vaãn baùn chaïy treân thò tröôøng. Trong cuoán "The Science of happiness, Unlocking the Mysteries of Mood" cuûa taùc giaû John Willey& Sons, 2000, nhaø khoa hoïc Stepphen Brawn ñaõ phaûi ñaùnh daáu hoûi veà vieäc soá ngöôøi raát cao ñaõ duøng thuoác ñeå trò beänh taâm thaàn.

Nhö treân ta thaáy khuûng hoaûng taâm thaàn cuõng laø moät beänh nhö caùc beänh trong cô theå khaùc. Beänh naøy coù theå gaây töû thöông cho chính beänh nhaân vaø coù theå caû ngöôøi chung quanh, tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Maø nguyeân nhaân cuûa beänh naøy laø do con ngöôøi khoâng coù haïnh phuùc maø ra. Neáu trò taän goác coù theå chæ coù moät giaûi phaùp laø töï tìm laáy haïnh phuùc trong yù nghó cuûa mình. Khi chuùng ta ñoùi maø ñöôïc böõa côm thanh ñaïm ta vaãn thaáy ngon hôn cao löông myõ vò nhöõng khi ñaõ no. Chuùng ta laøm vieäc meät nhoïc caû tuaàn, ñôïi ñeán ngaøy cuoái tuaàn ñeå nghæ ngôi. Nhöng coù ai caûm thaáy haïnh phuùc vaøo buoåi chieàu Chuùa nhaät hôn laø chieàu thöù Saùu? Quaû thaät, ñôøi nhö khoâng coù söï hoaøn haûo tröø khi ta cho noù laø hoøan haûo. Ñôøi coù theå khoâng coù baát haïnh neáu ta quan nieäm nhö caùc cuï ngaøy xöa "Soâng coù khuùc, ngöôøi coù luùc". Haïnh phuùc quaû laø moät caûm giaùc chuû quan töï mình trong khaùch quan töông ñoái ôû nhöõng hieän töôïng thöïc teá chung quanh.

Moät nhaø tö töôûng voâ danh ñaõ ñònh nghóa, Haïnh phuùc laø taát caû nhöõng caùi thaàn dieäu cuûa cuoäc soáng: Söï sung söôùng, nieàm ñau khoå, gioït nöôùc maét, nhöõng nuï cöôøi. Haõy ruùt kinh nghieäm ñeå mang theâm cho mình loøng yeâu thöông vaø traûi roäng ñeán tha nhaân trong quaõng ñôøi chuùng ta ñang soáng. Chaáp nhaän quan nieäm treân, coù leõ ta ñaõ tìm ra chaân lyù haïnh phuùc. Vaø muøa Xuaân luoân luoân ôû beân ta.

Phaïm Thò Quang Ninh