CAÙI KHOÙ KHAÊN CUÛA NGÖÔØI BIEÂN KHAÛO

Ñaëng Traàn Huaân

Trong boä Vaên Hoïc Mieàn Nam xuaát baûn naêm 1999, Voõ Phieán ñieåm taát caû boä moân vaên hoïc nhö tieåu thuyeát, kòch, thô, kyù v.v... nhöng oâng boû qua bieân khaûo vì oâng cho laø boä moân naøy khoâng coù tính caùch saùng taïo maø thuoäc veà hoïc thuaät.

Thöïc ra khi hoaøn taát moät cuoán bieân khaûo thöôøng maát nhieàu coâng phu vaø nhöõng taùc phaåm bieân khaûo coù giaù trò duø raèng chæ laø coâng vieäc ñuùc keát, toùm löôïc, phaùn xeùt ñi chaêng nöõa cuõng laø nhöõng taùc phaåm raát höõu ích vaø caàn thieát khi maø soá saùch vôû xuaát baûn thôøi nay beà boän veà soá löôïng khieán ñoäc giaû khoâng bieát ñaâu vaøng thau ñeå maø moø. Caùc taùc giaû bieân khaûo thöôøng laø nhöõng ngöôøi vieát coù hoïc vò cao, nghieàn ngaãm haøng traêm, haøng ngaøn cuoán saùch ñeå coâ ñoïng neân taùc phaåm cuûa hoï. Nhöng khoâng phaûi nhöõng coâng trình khoå cöïc aáy khoâng coù nhöõng sai soùt maø nhöõng ngöôøi vieát sau caên cöù vaøo nhöõng chi tieát sai laàm ñoù ñeå vieát thaønh moät taùc phaåm khaùc seõ trôû neân moät daây chuyeàn sai laàm maõi maõi.

Chuùng ta coù theå keå vaøi söï kieän ñeå chöùng minh nhaän xeùt.

Trong cuoán Maûnh Vuïn Vaên Hoïc Söû do nhaø xuaát baûn Chaân Löu, Saøi Goøn in naêm 1974, Baèng Giang ñeà caäp tôùi nhieàu nghi vaán lieân quan tôùi caùc nhaø vaên hoïc Taûn Ñaø, Phaïm Quyønh, Huyønh Tònh Cuûa... ñaõ ñöôïc vieát trong caùc saùch thôøi tieàn chieán. OÂng cuõng tìm ra raát nhieàu sai laàm vaên hoïc trong moät soá taùc phaåm noåi danh nhöng chöa roõ xuaát xöù.

Trong cuoán Thi Vaên Bình Chuùù cuûa Truùc Kheâ xuaát baûn thôøi thaäp nieân 1940 coù baøi Chuøa Höông Tích maø khi bình giaûi oâng ghi taùc giaû baøi thô laø vua Leâ Thaùnh Toâng. Thöïc ra caên cöù theo thaàn phaû cuûa nhaø chuøa thì chuøa ñöôïc xaây döïng thôøi Chính Hoøa (1680 - 1705) vaø vua Leâ Thaùnh Toâng maát töø naêm 1497 khoâng theå laø taùc giaû baøi thô ñöôïïc. Traàn Vaên Tích ñaõ neâu leân söï sai laàm naøy vaø raát nhieàu sai laàm khaùc cuûa nhieàu taùc phaåm ñaùng tin caäy cuûa oâng cha chuùng ta trong cuoán Söï Muoân Naêm Cuõõ do NXB Laøng Vaên in naêm 1992.

Boä Vieät Nam Vaên Hoïc Söû Giaûn Öôùc Taân Bieân goàm ba cuoán cuûa Phaïm Theá Nguõ do Quoác Hoïc Tuøng Thö xuaát baûn naêm 1962 - 1965 laø moät boä saùch vaên hoïc coâng phu coù giaù trò sau nhöõng cuoán thuoäc loaïi naøy tröôùc oâng. Chuùng toâi ñaõ tham khaûo boä saùch treân khi tìm hieåu lai lòch Töï Löïc Vaên Ñoaøn, thì ñoïc thaáy raèng Khaùi Höng coù keå chuyeän thaønh laäp TLVÑ trong tieåu thuyeát Nhöõng Ngaøy Vui. Laàn theo daáu veát ñeå ñoïc laïi Nhöõng Ngaøy Vui cuûa Khaùi Höng nhieàu aán baûn khaùc nhau chaúng thaáy ñoaïn naøo noùi veà chuyeän ñoù caû.

Trong laõnh vöïc töø ñieån bieân soaïn bôûi moät ngöôøi khoù traùnh ñöôïc loãi laàm nhöng ngay caû nhöõng cuoán bieân soaïn do nhieàu nhaø chuyeân moân ñuû ngaønh ngheà chung löng laøm vieäc cuõng khoâng traùnh ñöôïc sai soùt. Cuoán töø ñieån veà chieán tranh Vieät Nam, Dictionary of the Vietnam War, soaïn bôûi maáy chuïc nhaø chuyeân moân cuûa nhaø xuaát baûn töø ñieån löøng danh nöôùc Myõ laø Webster ñaõ laàm loän raát nhieàu chi tieát vì hoï khoâng am hieåu Vieät Nam. Khoâng keå khi hoï ñònh nghóa raát daøi nhöng sai laïc veà Quaân Löïc Vieät Nam Coäng Hoøa maø ta coù theå cho laø coá tình, nhöng nhöõng chi tieát veà oâng Ngoâ Ñình Nhu hay caùc töôùng Nguyeãn Vieát Thanh, Ñoã Cao Trí cuõng khoâng ñuùng. Theo töø ñieån thì hai töôùng Thanh vaø Trí töû naïn cuøng moät ngaøy vaø oâng Nhu laø boä tröôûng noäi vuï. Söï thöïc oâng Nhu duø quyeàn uy raát lôùn nhöng chöùc vuï chæ laø coá vaán chính phuû vaø hai töôùng Thanh, Trí cheát vaøo hai thôøi ñieåm khaùc nhau laø nhöõng söï kieän cuï theå nhö toaùn hoïc chöù khoâng phaûi nhöõng chuyeän tröøu töôïng maø coù theå sai do suy dieãn.

Cuoán Töø Ñieån Anh Vieät cuûa Haø Noäi do moät taäp theå thuoäc chính quyeàn laø Vieän Ngoân Ngöõ Hoïc bieân soaïn haún phaûi ñaùng tin caäy. Cuoán saùch in töø naêm 1975 roài taùi baûn nhieàu laàn. Nhöng tôùi aán baûn 1993 khi ñònh nghóa chöõ okra cuõng vaãn thaáy coøn giaûng laø caây möôùp taây. Söï laàm loän naøy coù leõ vì nhöõng nhaø ngoân ngöõ hoïc cuûa coäng saûn maëc duø coù hoïc vò cao nhöng chæ ngoài trong phoøng sao cheùp töø saùch vôû taøi lieäu neân ñaõ xa rôøi thöïc teá. Neáu caùc vò ñoù coù thì giôø ñaët chaân vaøo nôi chôïï buùa hay böôùc vaøo moät sieâu thò khoûi coâng du nöôùc ngoaøi chaéc haún seõ bieát ngay okra chæ laø traùi cuûa caây ñaäu baép. Phaûi chaêng khi nhìn tranh veõ traùi ñaäu baép trong moät cuoán saùch tham khaûo naøo ñoù gioáng hình thuø traùi möôùp neân goïi ñaïi noù laø traùi möôùp taây cho tieän vieäc maëc duø caây ñaäu baép laø loaïi caây nhoû coøn möôùp thuoäc loaïi daây leo. Neáu chæ ñoaùn theo tranh veõ hay suy luaän theo teân goïi thì quyù vò aáy sinh tröôûng ôû mieàn Baéc Vieät Nam daùm noùi caây maêng cuït vaø maêng taây laø hai loaïi caây cuøng hoï vôùi loaøi tre truùc, hay caây taàm voâng cuøng hoï vôùi caây voâng maø khoâng phaûi thuoäc hoï tre.

Trong cuoán Vaên Hoïc Vaø Thôøi Gian cuûa Nguyeãn Vy Khanh, xuaát baûn cuoái naêm 2000, ôû trang 111, taùc giaû vieát veà nguoàn goác teân hoï cuûa ta coù ñoaïn nhö sau:

- Hoï + teân ñeäm...

- Hoï keùp hôïp bôûi hai hoï: Ñaây laø nhöõng hoï keùp chính thöùc. Thöôøng thaáy coù: Vuõ-Ñoã, Nguyeãn-Traàn, Traàn-Leâ, Hoà-Ñaëng, Leâ-Phan, Vuõ-Phaïm, Ñaëng-Traàn...

Toâi caùm ôn Nguyeãn Vy Khanh ñaõ daãn teân toâi trong baøi khaûo luaän nhöng thöïc ra tröôøng hôïp cuûa toâi hôi khaùc vôùi tröôøng hôïp chung nhö taùc giaû Nguyeãn Vy Khanh neâu ra. Theo toäc phaû hoï Ñaëng Traàn thì nguyeân thuûy thuoäc gioøng toân thaát cuøng thôøi Traàn Quoác Tuaán nhöng vì quaù laâu khoâng coù toäc phaû löu truyeàn chæ coù töø theá toå Du Phuùc Coâng Traàn Vaên Vy maø trong toäc phaû hoï Ñaëêng Traàn ghi laø ñôøi thöù nhaát.

Tôùi ñôøi thöù naêm Ngaïn Hoøa Coâng ñoåi hoï caùc con ra hoï Ñaëng Traàn khoâng noùi roõ lyù do taïi sao nhöng chaéc chaén khoâng ôû tröôøng hôïp gheùp hoï vôï vì ngöôøi vôï chính thaát vaø hai thöù thaát cuûa Ngaïn Hoøa Coâng taát caû deàu hoï Nguyeãn. Tôùi ñôøi toâi laø ñôøi thöù möôøi saùu vaãn giöõ hoï Ñaëng Traàn töø ñôøi thöù saùu truyeàn laïi vaø laø moät chi hoï ñònh cö ôû xaõ Phuø Ñoång thuoäc Kinh Baéc töùc laø Baéc Ninh sau naøy. Do vaäy neáu noùi khi teân ngöôøi coù hai hoï laø do gheùp töø hai hoï khi ñi laøm con nuoâi, ñöôïc vua ban hay gheùp chung hoï meï tuy ñuùng nhöng khoâng phaûi laø moät ñònh luaät maø cuõng coù ngoaïi leä.

oOo

Thieáu thöïc teá vaø suy luaän chuû quan voâ caên cöù laø hai nguyeân nhaân daãn tôùi sai laàm. Nhöng nguyeân nhaân quan troïng chính laø söï tin töôûng hoaøn toaøn vaøo saùch cuõ, thu mình trong thö vieän, do khoâng ñaùnh giaù, choïn loïc, khoâng caân nhaéc kyõ caøng caùc taøi lieäu tham chieáu.

ÔÛ phaàn cuoái moãi cuoán bieân khaûo thöôøng thöôøng coù danh saùch daøi daèng daëc nhöõng saùch ñöôïc keâ cöùu ñeå chöùng minh. Chuùng toâi ñaõ ñoïc thaáy moät cuoán bieân khaûo lieân quan tôùi Vieät söû maø trong danh saùch tham chieáu maáy chuïc cuoán saùch thì ña soá laø saùch xuaát baûn taïi Vieät Nam nhieàu cuoán sau naêm 1975. Thöû hoûi neáu vieát veà söû caän ñaïi maø laïi tham khaûo vaø tin töôûng hoaøn toaøn ôû nhöõng saùch cuûa nhaø xuaát baûn Söï Thaät cuûa ñaûng coäng saûn Vieät Nam thì ñuùng ñöôïc bao nhieàu phaàn traêm.

Tham khaûo nhöõng cuoán saùch cuûa Myõ hay Phaùp vieát veà cuoäc chieán Vieät Nam coøn caàn löïa choïn, caân nhaéc caùc döõ kieän hôn nöõa vì ña soá taùc giaû Myõ, Phaùp nhìn cuoäc chieán Vieät Nam baèng moät caùi nhìn thieân leäch. Laáy ví duï nhö cuoán Vietnam, a History cuûa Stanley Karnow noùi veà cuoäc chieán Vieät Nam. Cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc quay thaønh phim truyeàn hình vôùi söï xuaát hieän nhaân chöùng haàu nhö tuyeät ñaïi ña soá laø caùc caùn boä coäng saûn. Boä phim 7 taäp ñöôïc Vieät coäng cho chieáu trong caùc nhaø tuø goïi laø caûi taïo ôû Vieät Nam sau 1975 cho caùc tuø nhaân laø caùc chieán só quoác gia xem thì ñuû bieát noäi dung noù thieân leäch vaø coù lôïi cho coäng saûn ñeán theá naøo.

Treân taïp chí Ñi Tôùi xuaát baûn taïi Quebec, Canada töø soá 33 +34, phaùt haønh thaùng 4 -5. 2000, moät chuyeân vieân ngaønh thö vieän ñaõ coù thieän chí giôùi thieäu 100 cuoán saùch Anh, Phaùp ngöõ noùi veà Vieät Nam ñeå cho caùc sinh vieân goác Vieät treû tuoåi, khoâng thaïo tieáng Vieät neân tìm ñoïc ñeå hieåu veà queâ höông cuõ. Danh saùch 100 cuoán saùch ñaêng trong baûy thaùng nhöng chæ rieâng teân 26 cuoán ñaàu giôùi thieäu trong soá baùo daãn treân ñaõ coù cuoán thöù 8 laø cuoán Vietnam, a History maø oâng giôùi thieäu Karnow laø moät ñaïi kyù giaû Hoa Kyø (grand journalist american) cho theâm phaàn thuyeát phuïc.

Vôùi nhöõng sinh vieân Vieät Nam sinh tröôûng taïi Myõ sau 1975 am hieåu raát ít veà nguoàn goác vaø lòch söû Vieät Nam maø laïi chæ ñoïc vaø tin vaøo nhöõng saùch kieåu nhö cuûa Karnow thì vieäc giôùi thieäu nhöõng taùc giaû loaïi naøy coù theå laø moät con dao hai löôõi.

oOo

Muoán thöïc hieän moät coâng trình mang tính chaát lòch söû, söï thaän troïng vaø khoâng töï maõn coù leõ laø nhöõng ñöùc tính caàn thieát. Caùch laøm vieäc naøy coù theå laáy ví duï cuï theå laø böùc töôøng vinh danh nhöõng chieán binh Hoa Kyø hy sinh trong cuoäc chieán Vieät Nam taïi thuû ñoâ Hoa Thònh Ñoán. Toång soá teân ghi treân böùc töôøng naøy laø 58202 ngöôøi vaø thôøi gian tính baét ñaàu 1959 laø naêm hai coá vaán Myõ hy sinh taïi Bieân Hoøa ngaøy 8 thaùng 7 vaø cuoái cuøng laø naêm 1975 khi 18 quaân nhaân Myõ hy sinh trong traän giaûi cöùu thöông thuyeàn Mayaguey taïi ñaûo Thoå Tang, vònh Thaùi Lan ngaøy 15.5.75 sau khi coäng saûn Vieät Nam ñaõ chieám Saøi Goøn.

Nhöng con soá vaø ngaøy thaùng ghi treân khoâng baát di baát dòch. Nhöõng ngöôøi hoaøn thaønh böùc töôøng ñaõ phoøng hôø ñeå daáu quaû traùm ñeå chæ ngöôøi ñaõ hy sinh vaø nhöõng daáu chöõ thaäp ñeå chæ ngöôøi maát tích beân caïnh teân cuûa hoïï. Khi moät ngöôøi maát tích trôû veà thì daáu chöõ thaäp ñöôïc khoanh moät voøng troøn xung quanh vaø neáu tìm thaáy haøi coát ñöôïc xaùc nhaän thì daáu thaäp töï ñöôïc ñoåi thaønh quaû traùm.

Tuy ñaõ thaän troïng nhö theá nhöng sau khi hoaøn thaønh böùc töôøng, ñaõ phaùt giaùc ra ngöôøi chieán só ñaàu tieân hy sinh khoâng phaûi vaøo naêm 1959 maø töø naêm 1957 laø ñaïi uùy Harry Cramer. Vaøø trong soá treân 58 ngaøn ngöôøi coù teân treân ñaøi kyû nieäm ñaõ ghi loän 15 ngöôøi coøn soáng. Ñeå giöõ söï chính xaùc, nhöõng sai laàm naøy ñaõ ñöôïc ñính chính maø khoâng heà ngöôïng nguøng, töï aùi.

oOo

Trôû laïi vaán ñeà bieân khaûo, neáu muoán traùnh khoûi maéc nhöõng loãi laàm laø moät chuyeän voâ cuøng khoù khaên duø laø cuoán saùch ñöôïc soaïn thaûo bôûi nhieàu ngöôøi chöù ñöøng noùi laø do söï bieân soaïn cuûa moät ngöôøi. Theo chuùng toâi nghó caùch duy nhaát ñeå cho moät cuoán bieân khaûo coù giaù trò chính xaùc laø ngöôøi hay nhoùm soaïn thaûo phaûi coù tinh thaàn traùch nhieäm vôùi taùc phaåm cuûa mình, phaûi theo doõi nuoâi naáng taùc phaåm nhö moät ñöùa con. Caùc taùc giaû laéng nghe vaø söûa ñoåi, boå sung nhöõng sai laàm khi ñöôïc bieát roõ raøng vôùi moät tinh thaàn caàu tieán maø khoâng boû qua, khoâng theøm ñính chính hay caùo loãi. Vaø phía ngöôøi ñoïc khoâng neân coù thaùi ñoä deã daõi, thôø ô maø caàn coù söï ñoùng goùp voâ tö vaø tích cöïc khi chöùng minh ñöôïc söï sai laàm.

Neáu söï coäng taùc chaët cheõ, thaønh thöïc giöõa ñoäc giaû vaø taùc giaû thöïc hieän ñöôïc toát ñeïp, nhöõng taùc phaåm bieân khaûo chaéc chaén seõ caøng giaù trò vaø chính xaùc hôn.

Ñaëng Traàn Huaân