BAØI VIEÁT ÑAÀU XUAÂN

Sagant Phan

Naêm nay tieát trôøi raát laï hôn moïi naêm, thaùng naøy laø thaùng Chaïp, muøa Ñoâng lòch Taøu ghi laø khí Ñoâng Chí, nghóa laø coù tuyeát ôû saân cöûa roài. California mieàn Baéc thì thöôøng coù tuyeát, mieàn Nam thì laïnh queo raâu . Nhöng naêm nay thì khoûi moø luoân, tröôùc ñoù moät thaùng thì baø xaõ loâi trong tuû ra nhöõng moùn aùo quaàn daønh cho muøa Ñoâng, thaùng tröôùc thì baø xaõ ñöùng xaép haøng cho baèng ñöôïc ñeå mua cho reû nhöõng moùn haøng ñaëc trò . veà muøa Ñoâng, nhö aùo laïnh moät lôùp len, aùo laïnh 2 lôùp len v.v... Nhöng vaøo ñuùng Ñoâng Chí thì thôøi tieát töï döng nöïc heát söùc. Saùng hôi laønh laïnh, nhöng tröa thì nöïc ñoå moà hoâi. Lôõ chôi nguyeân boä aùo len 2 lôùp roài ñuû moùn phuï tuøng vôù nó, noùn nó v.v . Roài tröa thì naéng leân noùng nöïc hôn heø nöõa. Roài nhôø ôn Trôøi ñaát ban xuoáng xe hö baùnh xe bò xeïp. Taép voäi goùc ñöôøng naøo ñoù, loâi baùnh xe sô cua ra, thoït con ñoäi vaøo quay töø töø baùnh xe leân thì maët muõi cuûa mình töø töø ñoû öûng leân trong ngöôøi ñaõ boác löûa roài naéng ôû ngoaøi coäng naéng khoå cöïc trong loøng thì cheát söôùng hôn. Côûi aùo laïnh ra thì bò phaït laø caùi chaéc loõa theå roài, coøn maëc aùo laïnh vaø trôøi ñoå löûa thì vaøo nhaø thöông ñieân toát nhaát laïi theâm caùi gioïng nheo nheùo cuûa cuïc cöng (baø xaõ) thì xin Thöôïng Ñeá cho con leân thieân ñaøng cho roài. Chuùa oâi sao sanh con ra maø sanh con ngheøo quaù vaäy? Giaøu thì chuyeän naøy coù taøi xeá lo roài, coøn mình thì ñöùng huùt xì gaø, xem thaèng taøi xeá da traéng thay baùnh xe coù vui khoâng? Moà hoâi meï moà hoâi con ra baèng thích ñi ñöùng cheøm nheïp maát oai.

Nhöng duø giaøu hay ngheøo thì laøm thaèng mieàn Nam Coäng Hoøa söôùng hôn oâng nhaø vaên noåi tieáng Haø Noäi. Thaèng mieàn Nam Coäng Hoøa coù tieàn do mình laøm ra thì mình höôûng, coøn khoâng coù thì xin Thöôïng Ñeá cho tieáp kyø sau. Coøn nhaø vaên noåi tieáng Haø Noäi laøm ra bao nhieâu phaûi hoan hæ daâng cho Xeáp cho Ñaûng. Thaèng mieàn Nam Coäng Hoøa laø tui ñaây coøn nhaø vaên noåi tieáng Haø Noäi laø nhieàu laém keå sô chôi laø nhaø vaên Nguyeãn Tuaân vaø nhaø vaên Toâ Hoaøi.

Nhaø vaên Toâ Hoaøi thaùng 5 vöøa qua ñöôïc Hoäi nhaø vaên Haø Noäi trao taëng huaân chöông khen ngôïi vì oâng ñaõ ñöôïc 80 tuoåi roài, cuõng khoaûng 10 naêm tröôùc thì nhaø vaên Nguyeãn Tuaân ñaõ maát taïi Haø Noäi. Hai nhaø vaên naøy vaên taøi thì khoûi noùi roài, nhöng luùc tieàn chieán cô, coøn haäu chieán thì laø moät boùng môø dó vaõng, thua xa moät trôøi moät vöïc vôùi nhaø vaên treû goác ngöôøi Thöôïng maø Haø Noäi goïi laø ñoàng baøo daân toäc ít ngöôøi. Anh naøy teân nghe cuõng ma quaùi luoân anh hoï Ma, teân chöõ vaên Khaùng toùm laïi laø Ma vaên Khaùng.

Nhaø vaên Toâ Hoaøi coù vieát moät quyeån saùch choùt teân laø: "Caùt Buïi Chaân Ai" (thuoäc loaïi hoài kyù) do nhaø xuaát baûn Hoàng Lónh maø Hoàng Lónh taùi baûn laàn thöù nhaát taïi Hoa Kyø naêm 1993 taïi Westminster, California. Vaøo thö vieän Hoa Kyø taïi California naêm 1998 vaø tôùi tay toâi ñoïc môùi hoâm qua sau khi baõi boû cuoäc thaêm vieáng baø maù vôï vì xe hö baùnh (lyù do toát voâ cuøng ñeå baø xaõ khoâng giaän mình). Saùch daày hôn 300 trang neáu ñoïc khoâng kyõ thì khen nhieàu hôn cheâ, nhöng neáu ñoïc kyõ thì cheâ nhieàu hôn khen. Ngöôøi khen cuõng laø tay vieát haïng goäc mieàn Nam, laø Nguyeãn quoác Truï vôùi töïa ñeà nghe cuõng ruøng rôïn laø "Nôi ngöôøi cheát mæm cöôøi"

Quyeån naøy maø mua veà nhaèm ngaøy Teát moàng moät thì keå nhö naêm ñoù gaëp toaøn ñaùm ma, maø baø giaø vôï toâi thì hôn 77 roài khoù nhieàu hôn vui. Toâi khoâng mong nhö vaäy ñaâu. Nhôù ngaøy xöa qua ñaây hoïc laïi tröôøng College tieáng Taây tieáng U luùc naøo cuõng caàm saùch thaùnh Töï ñieån Leâ baù Koâng sôï maát töï ñieån naøy thì mình vaø thieân haï heát chöõ. Ghi danh nhaèm moät lôùp daønh cho nhaïc só nhö lôùp Music Appreciation roài theo lao thì phaûi chaïy tôùi baùc taøi, tröôøng maø ñuoåi thì heát chöõ luoân. Thaày giaùo goác ngöôøi Anh quoác, tieáng noùi nheï hôn baø nöõ hoaøng Elizabeth vaäy ñoù, ñoaùn nhieàu hôn söï thaät. Thaøy keâu hoïc troø neân choïn nhöõng baûn nhaïc hay nhöõng dóa nhaïc cuûa Batch, Beethoven, Mozart veà maø nghe roài vaøo lôùp noäp baøi cho bieát yù kieán ra sao. Vaøo thö vieän, noùi naêng lôù ngôù theá naøo maø coâ quaûn thuû thö vieän ñem ra moät xaáp dóa haùt coù teân laø Requiem, naøo laø cuûa Johnannes Brahms (1833-1897) vaø Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Khoaùi roài, caøng nhieàu taøi lieäu thì pheâ bình caøng hay chöù sao? Nhöng Trôøi ñaát, hình bìa dóa nhaïc in toaøn laø nhöõng thöù maø rôõn toùc gaùy, moät quan taøi maøu ñen tuyeàn, keøm 2 caây ñeøn caày lung linh boùng nguyeät! Roài hình kia thì nhaø thôø nôi goùc cuõng coù quan taøi nöõa bieát laøm sao ñaây? Nhaát laø luùc ñoù taøi laùi xe thaáy maø gheâ? ÔÛ Saigon chuyeân moân laùi xe nhaø ngheà laïng qua laïng laïi maáy coâ gaùi hoïc troø ñi xe ñaïp thaáy maø gheâ nhöng laùi xe luùc ñoù laø xe Honda 90 laø heát côõ thôï moäc roài. Coøn taïi Myõ xa loä trôøi möa khoâng coù em laïi nghe ñoàn laø neáu chaïy chaäm thì bò caûnh saùt nhoát boùt ñaønh chaïy heát baûng soá ghi treân coät ñeøn, vaäy laàn naøo leân freeway vôùi chieác xe mua laïi second hand thaéng khoâng baûo ñaûm maø treân xe laïi chôû 6 dóa nhaïc hình toaøn laø quan taøi thì khoâng ôùn sao ñöôïc?

Veà nhaø luïc töï ñieån ra chöõ Requiem laø gì thì ñoù laø baøi Kinh Caàu Hoàn nghe ñuùng 6 dóa thì gan cuøng mình. Dó nhieân töø khi vaùc nhaïc caàu hoàn veà thì xui ñuû thöù, naøo xe hö taïi xa loä naøo bò phaït vì ñeøn ñoû naøo laø chaïy quaù toác löïc 25 miles/giôø nôi gaàn tröôøng hoïc maø mình khoâng theå noùi vôùi caûnh saùt laø xe tui maø chaïy döôùi 25 miles/giôø laø noù taét maùy ñaåy moät mình cheát luoân thoâng caûm ñaâu ñöôïc? Tôùi moät luùc naøo ñoù tuïi DMV - maø thaèng baïn nhaø binh cuõng bò phaït nhieàu nhö böôm böôùm ñaäu goïi tuïi noù laø tuïi ÑM - gôûi giaáy noùi raèng: "baèng laùi xe khoâng phaûi sanh ra laø coù ñöôïc maø phaûi xin xoû môùi coù, coù theå maát nhö chôi coøn laùi xe klhoâng baèng laùi thì chuyeän rieâng cuûa baïn. Bò tröø moät ñieåm nöõa laø baèng laùi xe xem nhö Void. Hieåu chöa?" Dó nhieân xem hình vaø nghe nhaïc Requiem thì naêm ñoù thi rôùt luoân thaày giaùo pheâ laø: "Noùi gì khoâng hieåu heát vaäy? Ai cheát ñaâu neø?" Ñoù nhaø vaên goác lôùn laø Nguyeãn quoác Truï ghi laø: "Nôi ngöôøi cheát mæm cöôøi". Nôi ngöôøi cheát laøm sao cöôøi ñöôïc, ñoù laø nghóa ñòa maø?

Nguyeãn quoác Truï khen raát nhieàu nhaø vaên Toâ Hoaøi trong quyeån "Caùt Buïi Chaân Ai". Trang 55 Toâ Hoaøi taû nhaø vaên Nguyeân Hoàng aên "chaû raùn Nguyeân Hoàng" ñaõi toâi "caùi thaèng sôi ñöôïc boï hung thì noù töø caùi gì". Nguyeân hoàng khoâng môøi Nguyeãn Tuaân vaø bieát toâi thöôûng thöùc ñöôïc moùn tieåu taùo cao caáp aáy, chuû nhaø cuõng chaúng caàn baùo tröôùc. AÁy laø caùi "nem Saø gooøng" nhaân rau ñaøn baø ñeû ñaõ xin hay mua ñöôïc ôû nhaø hoä sinh naøo ñaáy. Nguyeân Hoàng thöôøng ca tuïng söùc thaàn kyø boå vaø chöõa baùch beänh cuûa rau baø ñeû. Trong trang 67, Toâ Hoaøi toäi nghieäp cho nhaø thô Nguyeãn Bính luùc say röôïu ñem ñöùa con trai teân laø Hieån cho moät ngöôøi khaùch ngoaøi ñöôøng naøo ñoù khi tænh röôïu thì maát ñöùa con vaø Nguyeãn Bính töø ñoù khoâng coøn tænh taùo nöõa, anh khoùc söng maét vì ñöùa con trai buï baãm. Chuyeän naøy toâi coù ñöôïc nghe ñeán. Nguyeãn Bính moät nhaø thô: "nhaø toâi caùch nhaø naøng baèng moät daõy moàng tôi xanh rôøn". Daân Haø Noäi khoâng bieát rau moàng tôi ñaâu, rau naøy naáu vôùi canh toâm thì ngon heát söùc vaø maáy chò con gaùi thích haùi nhöõng haït moàng tôi veà laøm möïc tím chôi. Toâi cuõng vaäy hö heát caùi aùo traéng hoïc troø vaø caùi moâng noåi vaøi con löôn ño ñoû. Trang keá 81 thì nhaø vaên Vaên Cao bò ñuoåi khoûi hoäi nhaø vaên, chæ coøn cho vaøo hoäi veõ maø thoâi vì vuï aùn Nhaân Vaên kinh khuûng ñoù maø roài Nguyeân Hoàng phaùt roà luoân vì laøm chuû buùt baùo Vaên bò Nguyeãn Tuaân ñaùnh guïc.

Toâ Hoaøi nhaø vaên raát ñaùng phuïc vôùi loái taû chaân boû ngoû nhö O Chuoät ngaøy xöa ngaøy nay trong quyeån hoài kyù naøy, vaên phong raát linh ñoäng noùi maø khoâng noùi (technique reverser) nhö sau:

"trang 151 ñoaïn Nguyeãn Tuaân troán Saigon leân PhnomPenh vaø ñònh qua Thaùi Lan thì bò baét taïi bieân giôùi bò caûnh saùt Xieâm nhoát trong khaùm ñöôøng beân naøy laø ñaøn oâng, beân kia laø ñaøn baø. Nguyeãn Tuaân thöôøng keå laïi caùi caûnh lieâu trai quaùi ñaûn troâng thaáy doøng daõ ngaøy ñeâm treân nhaø gaùc tröôùc maët. Cuõng chaúng bieát nhaø giam hay nhaø ñieân, taàng hai nhìn xuoáng moät cöûa chaán song phoøng nhoát toaøn ñaøn baø. Nhöõng ngöôøi ñaøn baø luøn troøn, traàn truoàng nhö nhoäng ñöùng baùm song saét cöûa ngoù xuoáng loàng giam raët ñaøn oâng ôû döôùi. Khoâng nghe tieáng keâu khoùc, reân ró, chaúng hieåu sao khoâng ai coù quaàn aùo. Coù leõ böùc boái quaù, ngöôøi ta côõi heát, xeù heát. Chæ khoå ñaùm ñaøn oâng trong löôùi saét döôùi naøy ngöôùc leân luùc naøo cuõng thaáy noàng noäng traéng phoáp, loâng laù xoàm xoaøm raäm raïp löôïn qua löôïn laïi. Coù thaèng choác choác laïi gaøo toaùng leân, côûi phaêng quaàn tung leân löôùi saét. Caû luõ laøm theá. Treân döôùi hoø heùt loaïn xaï, cô hoà ñieân heát roài..."

Khi Saigon bò ñoåi teân laø Hoà chí Minh, thì Nguyeãn Tuaân coù vaøo Saigon chôi thaân vôùi baø luaät sö Nguyeãn phöôùc Ñaïi. Baø naøy naáu moùn Phaùp raát ngon, vaø Toång thoáng Phaùp coù xuoáng Saigon vaø gheù tieäm cuûa baø maø aên côm toái. Nay baø treân 75 roài. Nguyeãn Tuaân coù quen vôùi Kim Cöông vaø ca só Haø Thanh, moät thôøi vaøng son vôùi ca só Hoaøng Oanh (coâ ngöôøi goác Hueá, coøn Hoaøng Oanh thì khoâng, nhöng daân Hueá thích gioïng ca Hueá cuûa Hoaøng Oanh nhaát. Chuyeän chieác caàu ñaõ gaõy cuûa nhaïc só Traàm töû Thieâng thì khoûi noùi roài) Trang 195 Toâ Hoaøi keå Xuaân Dieäu bò beänh ñoàng tính luyeán aùi vaø chi boä ñaûng khai tröø. Xuaân Dieäu chæ ngoài khoùc, chaúng bieát Nam Cao, Nguyeãn huy Töôûng, Troïng Höùa, Nguyeãn vaên Maõi, caõ laõo Hieán, Nghieâm Bình, thaèng Ñaïi vaø keå caû Toâ Hoaøi vaø maáy thaèng treû nöõa, coù ai nguõ vôùi Xuaân Dieäu khoâng, nhöng cuõng khoâng ai noùi ra. Toâi cuõng caâm nhö heán. Luùc roà leân, trong ñeâm toái quyeán ruõ, chính mình cuõng ñieân leân kia maø. Khoâng noùi cuï theå vieäc aáy, nhöng ai cuõng to tieáng gay gaét "tö töôûng tö saûn, phaûi chöøa ñi". Xuaân Dieäu nöùc nôû "tình trai cuûa toâi tình trai" roài ngheïn lôøi, nöôùc maét laïi öùa ra.

Ít laâu sau Xuaân Dieäu bò ñöa ra khoûi ban thöôøng vuï. Nhöng ngaøy sau Xuaân Dieäu trôû laïi naém quyeàn lôùn trong Hoäi Nhaø Vaên cuûa Haø Noäi khoâng hieåu vì söï giuùp ñôû cuûa Toá Höõu hay cuûa oâng Hoà nöõa?

Trong ñoaïn 209 quan troïng nhaát laø moät teân ñao phuû thuû, ngöôøi ñaõ giaät maùy cheùm, vaø cheùm ñöùt ñaàu cuûa Nguyeãn thaùi Hoïc cuøng ñoàng chí lieät só. Ngöôøi naøy goïi laø ñoäi Thaát ngaøy sau theo Vieät Minh vaø sau cuøng bò Vieät Minh xöû baén taïi Vónh Yeân. Sau ñoù thì nhaø vaên Nam Cao (taùc giaû Chí Pheøo) bò Taây baén cheát taïi Hoaøng Ñan roài naêm 1986 thì coù ngöôøi coù giaùc quan thöù saùu, maø ta goïi laø ñoàng coát, coâ naøy tröôùc nhoû bò choù ñieân caén phaûi vaø khoâng bò ñieân, nhöng coâ coù linh thò coâ bieát choã choân Nam Cao cuøng raát nhieàu ngöôøi khaùc. Coâ naøy maø toâi queân maát teân roài ñöôïc Haø Noäi taëng huaân chöông vaøng veà taøi naêng thieân baãm naøy.

Taïi nhaø giam Hoûa Loø, chuaån uùy John (hoï vieát laø Gioân) tieåu bang Ohio, Nguyeãn Tuaân vaø ngöôøi phieân dòch coù thaåm vaán tuø binh. Nguyeãn Tuaân laéc ñaàu noùi vôùi tuø binh "gieát ngöôøi maø laïi noùi con ngöôøi phaûi thöông yeâu nhau". Trang 313 môùi laø chaùnh ñeà maø ñeà caäp nôi treân: "Chaû laø toâi vöøa nhaän giaûi thöôûng hoäi nhaø vaên AÙ Phi 1969, baø thuû töôùng J. Ghandi trao taëng moät ngaøn baûng Anh. Nhöng trong vali toâi chæ coù tôø chöùng nhaän vaø chieác huy hieäu baèng ñoàng. Maáy chai votca caùc baïn nhaø vaên Nga cho, ai ñeán möøng thì naâng coác cho vui suoâng. AØ hoâm söù quaùn ta nhaän tieàn toâi ñöa, coù laøm moät tieäc nem raùn môøi khaùch". Caâu naøy noùi raát nheï lôøi, nhöng thöïc theå laø nhaø vaên Haø Noäi naøo maø ñöôïc giaûi thöôûng quoác teá, tieàn thöôûng thì phaûi trao cho söù quaùn, chæ coøn giöõ ñöôïc tôø chöùng nhaän vaø chieác huy hieäu baèng ñoàng. Ñoù laø ñieåm gaàn cuoái chaân trôøi laø thaèng mieàn Nam Coäng Hoøa maø nhaän ñöôïc tieàn thöôûng thì ñoù laø tieàn cuûa noù coøn nhaø vaên thuoäc Daân Chuû Coäng Hoøa Haø Noäi thì tieàn thöôûng phaûi ñöa toøa ñaïi söù Haø Noäi, chæ coøn giöõ giaáy chöùng nhaän vaø huy hieäu baèng ñoàng coøn baèng vaøng khoái thì khoâng roõ.

Trang 321 Toâ Hoaøi ñeà caäp ñeán Nguyeãn Tuaân: "ngöôøi baùi phuïc, ngöôøi ñieáu ñoùm, ngöôøi baét chöôùc caùi aên, caùi maëc vaø hoùng chuyeän ñeå ñoàn thoåi ngöôøi ta chaàu rìa Nguyeãn Tuaân, ñôïi ñöôïc sai baûo, ñi chôi vôùi". Sôõ dó Nguyeãn Tuaân ñöôïc ngöôøi ta troïng vaø oâng khoâng bò ñoán ngaõ theo leänh ñaûng CS, vì Nguyeãn Tuaân ñöôïc Toá Höõu ñôõ ñaàu vaøo ñaûng naêm 1950. Trôû laïi trang 186 Toâ Hoaøi noùi veà nhaïc só Phaïm Duy (Phaïm Duy ra moät boä tröôøng thieân hoài kyù 4 saùch daày treân ngaøn trang, xuaát baûn taïi California naêm 1991). Toâ Hoaøi vieát: "Vôï choàng Phaïm Duy trôû veà khu boán, khoâng laém nhieâu kheâ nhö Phaïm Duy ñaõ vieát trong "Hoài Kyù thôøi caùch maïng khaùng chieán" ñaâu. Coù nghóa laø khi Phaïm Duy vieát, oâng khoâng deø ngaøy kia coù nhaân chöùng ñoïc laïi nhöõng ñieàu mình vieát ra saùch thaønh thöû nhöõng Hoài Kyù raát quan troïng, neáu nhaân chöùng maø bieát taåy thì raát khoù loøng bieän minh cho nhöõng ngöôøi khaûo saùch sau naøy.

Nhôø Toá Höõu, oâng truøm vaên hoùa Haø Noäi, neân Nguyeãn Tuaân môùi ñöôïc an vui töï toaïi coøn taát caû haàu heát ñeàu cuoàng noä hay thaát chí nhö nhaø vaên Vaên Cao vaø nhaø soaïn nhaïc kinh khuûng cho nöôùc Vieät maø ai ai cuõng bieát. Coù moät trang naøo maø toâi queân maát, trong quyeån Hoài Kyù cuûa Toâ Hoaøi laø caùt Buïi Chaân Ai caùc nhaø vaên Haø Noäi tuï taäp ñeå chuïp hình ra baùo vì nöôùc anh em cho caû chuïc chieác xe ñaïp, cho moãi ngöôøi moät chieác xe ñaïp. Nhaø vaên tay caàm chieác xe ñaïp, móm cöôøi roài hình chuïp, leân baùo caû nöôùc ngöôõng moä. Xong roài 15 phuùt sau nhaø nöôùc thu laïi töøng chieác caát vaøo kho coøn nhaø vaên thì maïnh ai naáy veà nhaø baèng phöông tieän rieâng cuûa mình. Khi Nguyeãn Tuaân keå laïi, thì Toâ Hoaøi phaùt caùu: "Taïi sao oâng khoâng long thong daãn xe ñaïp veà nhaø ñi, coù thaèng naøo daùm hoûi oâng khoâng?" Dó nhieân Nguyeãn Tuaân laøm thinh.

Nhaø cuûa Nguyeãn Tuaân laø moät caên gaùc nôi laàu hai, vöøa ñuû 2 caùi giöôøng, coù caây gaäy vaø vaøi chai röôïu ngon heát röôïu, vaøi taám bích chöông cuõ ngoaïi quoác, caùi giöôøng raát cuõ xöa. OÂng maát trong luùc Toâ Hoaøi ra Haûi Phoøng vieát phoùng söï cho baùo ñaûng caùch ñaây treân 10 naêm roài. Trôû laïi ñeà taøi cho vui, moät baøi haùt maø hieän giôø ñöôïc Vieät kieàu chuùng ta khoaùi laø tieáng haùt Chim Ña Ña baøi haùt cuûa Voõ ñoâng Ñieàn, ñem laïi vinh quang cho ca só Haø Noäi laø Quang Linh, anh voùc ngöôøi goïn nhoû con, nhöng göông maët raát linh ñoäng cuûa moät chaøng trai Baéc Kyø aên noùi coù duyeân. Anh haùt baûn naøy thì aên ñöùt moïi ngöôøi, baøi naøy noùi veà moät nhaïc só coù tieáng ñaøn buoàn dieäu vôïi, naøng coøn treû sao voäi laáy choàng roài ngaøy kia tieáng ñaøn caøng buoàn mieâng mang. "Nhö tieáng soùng voã vaøo maïng khi thuyeàn sang soâng" – Baø Huyeän Thanh Quang coù noùi trong baøi thô veà con chim naøy, maø nhieàu ngöôøi söûa thô cuûa baø töø chöõ Ña ña ra thaønh da da:

Nhôù nöôùc ñau loøng con cuoác cuoác

Thöông nhaø moõi mieäng caùi da da

Thaät söï chim cuoác khaùc chim ña ña qua caùi aùo ñaäm lôït maø thoâi, chim cuoác maøu lôït coøn chim ña ña maøu ñaäm ñaát buøn, hôn caû hai loaïi ñeàu coù tieáng keâu raát theâ thaûm, naõo nuoäc. Cuøng moät hoï vôùi nhau. Rieâng chim ña ña thöôøng ñi coù caëp vôùi nhau, luõi raát leï trong buïi raäm khoâng ai baén ñöôïc chim, nhöng ngöôøi ta baãy ñöôïc chim maø thoâi, ngöôøi ta rình con ñöôøng qua laïi cuûa caëp chim naøy, roài ngaøy kia ngöôøi ta giaêng baãy, baãy naøy laø moät loaïi giaây roái, caêng döôùi ñaát nhö maïng nheän, khi chim böôùc vaøo thì daây roài quaán vaøo chaân chim vaø chim bò teù, khoâng bay ñöôïc.

Ñieàu ñaëc bieät laø khi ngöôøi ta baãy chim ña ña naøy, bao giôø con ñöïc cuõng dính baãy tröôùc heát, vaø con chim maùi chaïy thoaùt ñöôïc roài noù thöôøng keâu gaøo thaûm thieát quanh khu vöïc maø ngöôøi choàng bò baét maát. Chim cuoác vaø chim ña ña thöôøng soáng vaø kieám aên quanh bôø ao, bôø chuoâm, nôi coù ñaàm hoà cuõ, sen raäm raïp. Chim khoâng bay cao vaø xa ñöôïc nhö caùc loaøi chim trôøi khaùc, noù luõi raát nhanh vaø khi bò ñoäng noù thöôøng naèm saùt trong buïi raäm caû giôø ñoàng hoà, chôø ñòch thuû laø con ngöôøi chaùn thì anh chò môùi chaïy ra. Naëng khoaûng treân 300 gram laø cuøng, coù con khaù naëng treân nöûa kyù, nhö gaø con vaäy. Löng vaø caùnh maøu naâu thaåm, coå khoang traéng, buïng traéng, ñuoâi ngaén loâng naâu ñieåm vaøi chieác loâng ñen, ñít ñoû nhö chim chaøo maøo. Ñaëc bieät chim cuoác vaø chim ña ña bôi vaø laën raát taøi. Tieáng keâu buoàn thaûm vaø khaéc khoaûi töøng hoài. Noù keâu nhieàu vaøo muøa heø, coù khi suoát ñeâm. Tröa heø oi böùc, loaøi naøo cuõng heát xí quaùch ñeå maø caát tieáng thì anh chò cuoác cuoác naøy caát tieáng daøi nhaát, xa nhaát khaép ñoàng ruoäng sình laày. Coäng vôùi tieáng keâu cuûa eách nhaùi veà ñeâm ueành oang laøm khoâng khí theâm ñìu hiu hôn bao giôø heát. Muøa sanh ñeû cuûa chim vaøo thaùng tö ñeán thaùng chín. Moãi oå chuùng ñeû ñöôïc töø 5 ñeán 6 tröùng. Tröùng to nhö tröùng chim boà caâu, maøu traéng môø, coù ñoám naâu saãm. Toå thöôøng ôû caùc hoác, hoaëc caùc caønh caây thaáp ven hoà lau saäy. Khoaûng 15 ngaøy laø tröùng nôû, chim troáng maùi thöôøng thay nhau aáp vaø ñem moài veà nuoâi con con aên raát khoûe vaø cha meï gaày oám ñi raát nhanh.

Trong maáy goã chaïm cuûa nhaân gian chim cuoác laø loaïi chim maø ta thöôøng thaáy nhaát trong caùc hoa vaên, trong taùc phaåm myõ thuaät Vieät ñöôïc tung bay ra ngoaïi quoác.

Khaéc khoaõi saàu ñöa gioïng long lô

AÁy hoàn Thuïc Ñeá thaùc bao giôø?

Naêm canh maùu chaûy ñeâm heø vaéng,

Saùu khaéc hoàn tan boùng nguyeät môø.

Coù phaûi tieác Xuaân maø ñöùng goïi,

Hay laø nhôù nöôùc vaãn naèm mô.

Thaâu ñeâm roøng raõ keâu ai ñoù?

Giuïc khaùch giang hoà daï ngaån ngô?

Ngöôøi Vieät ly höông cuõng vaäy, haøng naêm Xuaân ñeán roän ròp thieân nhieân vaø vuõ truï. Nhöng taïi sao loøng chuùng ta thaáy thieáu moät caùi gì? Nöôùc Vieät queâ höông meán yeâu chaêng? Moät gioøng soâng nhoû chaûy ngang quaän lî? Moät daõy nuùi cao, maây muø quanh quaãn vaïn nieân? Moät caùnh ñoàng khoâ khan coû chaùy naéng da ngöôøi, nhöng noù laø queâ cuûa ta thaáy noù thì chaùn, nhöng thieáu noù thì nhôù hoaøi ngaøn naêm. Moät con traâu ngoaøi ñoàng noäi ñöùng traân traân döôùi naéng queâ ta, ñeâm veà coù höông vò queâ höông böôùc ñeán ñaàu laøng laø bieát höông vò queâ nhaø roài. Nhöng coøn ñeâm veà, coù ai khoâng khoûi chaïnh loøng tieáng keâu khaéc khoaõi cuûa chim cuoác, chim ña ña. Coøn tieáng hoø maùi ñaåy cuûa ngöôøi con gaùi ñöa ñoø sang soâng vaéng ra laøm sao ñaây? Caây tre cuûa ai khoâng troàng maø traêm naêm phuû laù ñaày chaân? Chuùng ta coù khi naøo keâu nhöõng tieáng naõo nuoäc nhôù veà queâ höông khoâng? Nhö vaäy haõy laéng nghe chim cuoác goïi heø ñi. Xuaân tôùi roài, vaø Xuaân cuõng lui ñi, muøa Heø ñeán haõy nhôù veà queâ meï nghen.

Sagant Phan