Moät caùch giaûn dò, loøng nhaân laø tình ngöôøi ñoái vôùi vaïn vaät trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Neáu con ngöôøi khoâng coù loøng nhaân vôùi nhau thì deã sinh ra thuø oaùn, gieát choùc. Nhöng moät maët khaùc, neáu vì loøng nhaân ñaïo maø boû qua nhöõng toäi phaïm ñaïi hình thì loøng nhaân nhö ñoàng loõa vôùi toäi aùc, laøm baêng hoaïi xaõ hoäi. Loøng nhaân nhö vaäy quaû laø khoâng ñuùng choã nhö trong caùc traïi tuø chaúng haïn.

Ñaønh raèng phaïm nhaân, toäi naëng hay nheï ñeàu caàn söï thöông xoùt nhöng khoâng phaûi vì söï thöông xoùt naøy maø caùc keû phaïm toäi coù moät cuoäc soáng pheø phôõn trong lao tuø trong khi ñeàn toäi. Saùt nhaân laø moät troïng toäi neân cuõng phaûi coù moät hình phaït naëng hôn caùc toäi khaùc, nhöng neáu ta ñem aùn töû hình ra ñeå tröøng trò thì lieäu coù phaûi laø ñaùp soá hay khoâng?

Ngaøy toâi coøn nhoû, xaõ hoäi Vieät Nam ñaõ bôùt gieát choùc nhau taøn baïo nhö thôøi cuûa moät soá vua chuùa ngaøy xöa khi giaønh döït ngoâi vöông, muoán cheùm gieát ai thì cheùm, khoâng coù luaät leä naøo caû. Coù khi ñoäc aùc ñeán ñoä ñem chu di tam toäc ñoái thuû cuûa mình. Ngaøy nay muoán xöû töû moät ngöôøi phaûi aùp duïng luaät phaùp.

Töôûng nhö nhaân loaïi caøng vaên minh thì caøng coi troïng nhaân maïng nhöng thaät söï khoâng phaûi theá. Con ngöôøi ñaõ cheá ñöôïc ra caùc duïng cuï gieát ngöôøi thì phaûi gaây ra chieán tranh ñeå thí nghieäm voõ khí cuûa mình. Theá chieán thöù nhaát, theá chieán thöù hai, chieán tranh Trung Ñoâng, chieán tranh Ñaïi Haøn, chieán tranh Vieät Nam, ... ñaõ gieát cheát bao nhieâu sinh linh voâ toäi. Nhöõng caùi cheát oan naøy laø nhöõng caùi cheát coù tính toaùn cuûa nhöõng ngöôøi laøm chính trò.

Maáy naêm ñaàu soáng beân Myõ, toâi thaáy raát an toaøn, con caùi vaát böøa xe ñaïp tröôùc cöûa cuõng khoâng ai theøm nhaët. Cöûa coù khi queân khoùa caû ñeâm maø cuõng chaúng coù keû troäm naøo caøo nhaø. Khi con caùi coøn hoïc tieåu hoïc, cho ñeo chìa khoùa vaøo coå, ñi hoïc veà môû cöûa moät mình, maø cha meï cuõng vaãn yeân taâm khoâng sôï keû gian rình raäp. Caùi tænh toâi ôû noù thanh bình nhö theá ñoù. Vaø ñeán nay tænh naøy cuõng vaãn ñöôïc choïn laø moät tænh an toaøn thöù nhaát, thöù nhì treân ñaát Myõ. Nhöng caùi "thuûa thaùi bình cöûa thöôøng boû ngoõ" ñaõ xa roài.

Vì raèng, söï ñònh giaù an toaøn cuûa moät tænh laø so vôùi nhöõng tænh khaùc thoâi chöù neáu xem TV vaø baùo chí thì toäi aùc ñaõ lan gaàn tôùi nhaø. Treân tin töùc haøng ngaøy ñaày raãy nhöõng baïo haønh, laøm thieät maïng bao nhieâu ngöôøi voâ toäi vaø laøm ñau khoå bieát bao nhieâu ngöôøi thaân yeâu. Gieát ngöôøi ñuû caùc nôi, khoâng chöøa moät nôi naøo, coâng sôû, ngoaøi ñöôøng phoá, tieäm aên, ...

Tröôøng hoïc töôûng laø nôi an toaøn nhöng ñaõ coù nhieàu vuï noå suùng gieát thaày, gieát baïn maø thuû phaïm coù khi coøn raát nhoû. Suùng ñaïn caùc em duøng laø cuûa cha meï, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà chuû quyeàn suùng oáng cuûa mình, nhöng ñaõ caåu thaû giöõ suùng ôû nhöõng choã khoâng an toaøn.

Ñi treân xa loä töôûng cheát vì tai naïn duïng xe nhöng bieát bao vuï noå suùng böøa baõi, khoâng chöøa moät ai, laøm cheát bao nhieâu laø nhöõng daân voâ toäi.

Ngoaøi nhöõng caùi cheát baày ra tröôùc maét coøn nhöõng caùi cheát aâm thaàm maø ít ai ñeå yù, nhöõng chaát hoùa hoïc ñoû böøa baõi khaép nôi, nhö vuï Cô Quan baûo Veä Moâi Sinh (U.S Environmental Protection Agency) môùi ñaây phaûi ñaøo haøng taán ñaát coù moät soá löôïng chaát chì raát lôùn ôû khu nhaø hoãn taïp ôû khu ñöôøng raày taïi Richmond Cali leân. Coâng vieäc naøy ñaõ toán leân ñeán 1.2 trieäu ñoâ la. Ngoaøi ra coøn raát nhieàu nôi treân toaøn nöôùc Myõ bò oâ nhieãm vì nhöõng chaát hoùa hoïc gieát ngöôøi. Chaát chì laøm aûnh höôûng ñeán taâm thaàn, chaäm lôùn vaø chaäm phaùt trieån trí oùc vaø laøm thaàn kinh bò hö haïi cho bao nhieâu treû em lôùn leân trong vuøng ñoù. Dó nhieân nhöõng vuï ñoå nhöõng chaát hoùa hoïc ñaõ coù töø maáy chuïc naêm veà tröôùc, beây giôø môùi khaùm phaù vì chính phuû tìm thaáy haäu quaû cuûa noù.

Sinh maïng con ngöôøi thôøi nay ñang bò ñe doïa bôûi maët traùi cuûa vaên minh nhaân loaïi. Khoâng bieát coù choã naøo laø nôi an toaøn nöõa khoâng?

Chính phuû cuõng ñaõ phaït vaï nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm ñoå caùc chaát hoùa hoïc böøa baõi nhö haõng Kirkhlil Rubber bò phaït 35,000 ñoâ la, haõng Mission Kneensweep bò phaït 13,183 ñoâ la, hay haõng maùy bay Hawaiian Airlines bò phaït 67,018 ñoâ la, vaø coøn raát nhieàu haõng xöôûng khaùc nöõa. Nhöng laøm sao chuùng ta bieát vuøng naøo ñang coù nhöõng chaát hoùa hoïc ôû döôùi ñaát cho ñeán khi bò beänh taät?

Coøn nhöõng saùt nhaân gaây ra nhöõng vuï gieát ngöôøi taøn baïo thì phaûi xöû laøm sao? Haøng naêm coù ñeán khoaûng traêm phaïm nhaân treân ñaát Myõ bò tuyeân aùn töû hình veà toäi saùt nhaân. Ngöôøi töû toäi thöù 23 trong naêm nay cuûa xöù Texas, Gary Graham ñaõ ra ngöôøi thieân coå. Tröôùc khi bò xöû oâng ta vaãn noùi mình voâ toäi "Toâi ñaõ cheát cho nhöõng ñieàu toâi tin töôûng. Söï thaät seõ saùng toû". Veà phía chính quyeàn, oâng thoáng ñoác Texas George W. Bush tuyeân boá, khi oâng leân laøm thoáng ñoác ñaõ tuyeân theä duy trì luaät phaùp cuûa tieåu bang. Coâng vieäc cuûa oâng laø baûo ñaûm cho luaät phaùp ñöôïc thi haønh nghieâm chænh.

OÂng Graham ñaõ bò xöû coù toäi vaø vuï aùn naøy ñaõ ñöôïc caû toøa aùn lieân bang vaø nhieàu tieåu bang vôùi 33 oâng toøa xem xeùt laïi 20 laàn nhöng keát quaû vieäc xöû töû vaãn khoâng thay ñoåi.

Luaät xöû töû phaïm nhaân coù vaø ñöôïc thi haønh töø naêm 1846. Hai ngöôøi John vaø William Gordon (1844) bò tình nghi gieát em cuûa moät thöôïng nghò só nhöng John ñöôïc tha boång coøn William bò keát toäi vaø bò aùn treo coå. Vuï naøy coù nhieàu ngöôøi tin raèng hai tuø nhaân treân laø naïn nhaân bò oan vì choáng ngöôøi Irish. Keå töø naêm 1910, taïi Hoa Kyø moãi naêm coù moät ngöôøi bò xöû töû oan.

Luaät xöû töû Ai Caäp ñaõ coù töø thôøi vua Hammurabi (1792 – 1750 BC). Theo boä luaät cuûa Hammurabi thì phaûi tröøng phaït toäi phaïm theo ñuùng toäi aùc. Saùt nhaân phaûi ñeàn maïng, theo tinh thaàn "An eye for an eye, a tooth for a tooth". Khoâng coù coâng toá vieân, khoâng coù luaät sö bieän hoä, naïn nhaân chæ laøm ñôn vôùi ñuû chöùng côù chính xaùc ñem ra toøa laø ñöôïc xöû theo ñuùng boä luaät. Nhöng toäi phaïm vaãn coù theå ñieàu ñình vôùi gia ñình naïn nhaân ñeå boài thöôøng thieät haïi, vaø ñeå chuoäc maïng.

Xem theá thì luaät phaùp thôøi coå coù phaàn giaûn dò hôn thôøi nay nhieàu. Trôû laïi vuï aùn töû hình môùi nhaát ôû Texas, duø sao lôøi noùi cuoái cuøng cuûa töû toäi cuõng laøm ngöôøi ta suy nghó. OÂng ta coù toäi thaät hay khoâng? Vaø neáu oâng ta laø moät oâng nhaø giaøu nhö O.J. Sampson, coù moät ñoaøn luaät sö taøi ba nhaát nöôùc Myõ thì lieäu oâng ta coù bò keát aùn hay khoâng, neáu caùc luaät sö taøi ba neâu ra ñöôïc nhöõng ñieåm nghi ngôø veà toäi aùc? Vaø taøi lieäu cho thaáy coù ít nhaát 2 tuø nhaân voâ toäi ngöôøi Myõ ñaõ bò keát aùn laàm vaø ñaõ bò xöû töû. (Nhöng so saùnh vôùi nhöõng vuï xöû oan cuûa daân nöôùc Myõ vôùi ngöôøi daân soáng döôùi cheá ñoä coäng saûn thì cuõng chaúng thaám thía vaøo ñaâu. Vieät coäng ñaõ taøn aùc gieát oan bao nhieâu ngöôøi quoác gia vì hoï chuû tröông "gieát laàm coøn hôn tha laàm").

Nhö vaäy töû hình khoâng phaûi laø moät caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Vaán ñeà laø nhöõng keû saùt nhaân phaûi ñeàn toäi nhö theá naøo ñaây? Coù ngöôøi cho raèng keû gieát ngöôøi phaûi laõnh aùn töû hình. Theo toâi, ta sinh ra ñôøi laø do trôøi ñònh thì söï soáng cheát cuûa con ngöôøi cuõng do trôøi ñònh. Moät ngöôøi phaïm toäi ñaïi hình chæ neân tuø chung thaân khoå sai ñeå khoûi nguy hieåm cho xaõ hoäi.

Trong moät nöôùc taân tieán coù phaùp luaät thì toaøn daân phaûi coù töï do. Moät ngöôøi ñaõ gieát ngöôøi khaùc, phaïm toäi ñaïi hình thì söï töï do phaûi bò laáy laïi laø ñöông nhieân nhöng hieän nay nhaø tuø taïi Myõ ñaõ quaù nhaân ñaïo neân phaïm nhaân coù cuoäc soáng thaät ñaày ñuû, coù khi coøn ñaày ñuû hôn nhieàu gia ñình löông thieän, laøm luïng lam luõ beân ngoaøi. Vì theá cheá ñoä nhaø tuøcaàn ñöôïc thay ñoåi ñeå nhöõng ngöôøi coù toäi phaûi bò tröøng phaït ñuùng möùc. Chính phuû phaûi coù keá hoaïch ñeå tuø nhaân töï khai khaån, töï saûn xuaát, töï tuùc sinh soáng khoâng caàn duøng ñeán ngaân quyõ quoác gia. Ngöôøi phaïm toäi saùt nhaân phaûi soáng suoát ñôøi trong tuø ñeå suy nghó veà toäi aùc cuûa mình vaø phaûi soáng ñeå mang söùc mình ra chuoäc toäi. Luaät leä trong tuø phaûi thaät nghieâm khaéc, neáu phaïm nhaân baïo ñoäng, phaù roái, cai tuø coù quyeàn tröøng phaït thaúng tay.

Nhaø tuø Myõ quaû haáp daãn cho caùc toäi phaïm, chaúng ai ñöôïc ñuïng tôùi. Sau moät thôøi gian ôû trong tuø, ngöôøi naøo ngöôøi naáy beùo truïc beùo troøn vì aên uoáng ñuû chaát löôïng, coù giaûi trí, coù chôi theå thao, coù baùc só, ... Vaäy thì ngöôøi phaïm toäi ôû trong tuø chæ laø ñeå döôõng söùc, coù gì goïi laø tröøng phaït? Ngöôøi löông thieän khoâng theå ñi laøm quaàn quaät traû thueá ñeå nuoâi nhöõng phaàn töû baát haûo, nguy hieåm cho xaõ hoäi. Ñaõ coù laàn baùo chí neâu leân moät söï kieän phi lyù, nuoâi moät ngöôøi tuø coøn toán nhieàu tieàn hôn cho hoïc boång moät sinh vieân tôùi tröôøng cho ñeán khi toát nghieäp ñaïi hoïc. Neáu duøng tieàn thueá cuûa daân ñoùng goùp ñeå chuù troïng ñeán vieäc giaùo duïc con em, giuùp ñôõ nhöõng gia ñình ngheøo khoù thì chaéc chaén khoâng caàn phaûi xaây theâm nhaø tuø.

Nhöng khoán khoå thay, ngöôøi Myõ coøn tranh ñaáu cho caû quyeàn cuûa choù, cuûa meøo thì laøm sao nhöõng töû toäi bò tröøng phaït xöùng ñaùng vaø toäi aùc moãi ngaøy moät taêng.

Quyeàn ñöôïc soáng aám no chæ daønh cho ngöôøi löông thieän. Nhöõng keû gieát ngöôøi phaûi ñöôïc caûi huaán vaø bò tröøng phaït ñuùng möùc vôùi toäi cuûa mình ñeå laøm göông cho ngöôøi khaùc. Coù vaäy xaõ hoäi môùi ñöôïc an bình thònh vöôïng. Chuùa daïy ta khoâng ñöôïc gieát ngöôøi. Phaät daïy ta chôù saùt sinh thì aùn töû hình khoâng phaûi laø ñaùp soá cuûa vaán ñeà. Ai gieát ngöôøi ñeàu laø keû saùt nhaân.