"Ñaït Ma Toå Sö Thieàn" hay laø Thieàn Toâng Trung Hoa laø moân thieàn do Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma khai saùng vaø chuyeån hoùa töø Thieàn Toâng AÁn Ñoä. Thieàn Toâng AÁn Ñoä hay coøn goïi laø Thieàn Tam Muoäi, caùch truyeàn daïy döïa vaøo kinh saùch Phaät. Phaät Toå Thích Ca laø vò ñaàu tieân thöïc hieän vaø chæ daïy pheùp Thieàn Tam Muoäi, cuõng nhö nhöõng phaùp moân cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo khaùc. Giai thoaïi "Nieâm Hoa Vi Tieáu" trong lòch söû thieàn hoïc coù giaûi thích:

"Trong luùc thuyeát phaùp cho caùc ñeä töû, Phaät Toå ñöa cao leân moät caønh hoa sen (Nieâm hoa). Haàu heát moïi ngöôøi ñeàu ngô ngaùc, khoâng hieåu vieäc gì. Ngaøi Ca Dieáp laø ngöôøi duy nhaát caûm nhaän ñöôïc thaâm yù cuûa Phaät Toå luùc baáy giôø. Laäp töùc ñaùp laïi vôùi Phaät Toå baèng moät nuï cöôøi thoâng caûm (vi tieáu)"

Thieàn Toâng AÁn Ñoä ñöôïc Ñöùc Phaät Toå taâm truyeàn cho ngaøi Ca Dieáp töø ñoù, vaø ngaøi Ca Dieáp ñöôïc nhaän truyeàn y baùt, keá thöøa nhieäm vuï Toå sö ñôøi thöù hai. Daàn daàn, caùc keá toå ñöôïc truyeàn thöøa y baùt ñeán vò toå sö thöù hai möôi taùm Boà Ñeà Ñaït Ma, cuõng laø vò toå sö sau cuøng cuûa Thieàn Toâng AÁn Ñoä.

NGUYEÂN NHAÂN PHAÙT SINH

Boà Ñeà Ñaït Ma laø vò toå sö Thieàn Toâng AÁn Ñoä ñôøi thöù hai möôi taùm luùc baáy giôø xaõ hoäi AÁn Ñoä ñang bò aûnh höôûng laâu ñôøi cuûa Baø La Moân Giaùo, vaø tín ngöôõing cuûa daân AÁn, haàu heát thieân nhieàu veà sieâu hình, thaàn bí hoïc. Cho neân AÁn Ñoä luùc baáy giôø, raát thích hôïp cho Phaät giaùo Duy Toâng Thöùc, Chaân Nhö Toâng, Hoa Nghieâm Toâng vaø Khoâng luaän Toâng. Traùi laïi, con ñöôøng tröïc chæ quy nguyeân cuûa Thieàn Toâng raát khoù khaên phaùt trieån taïi queâ nhaø. Do doù, Thieàn Toâng caàn phaûi tìm ñeán moät moâi tröôøng thích nghi nhö Trung Hoa. Ñuùng theo lôøi di huaán cuûa Toå thöù hai möôi baûy, ngaøi Baùt Nhaõ Ña La (Prajanatra) truyeàn laïi cho Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma nhö sau: "Saùu möôi naêm sau ngaøy ta vieân tòch, ñeä töû neân du haønh sang Ñoâng Ñoä Trung Hoa truyeàn ñaïo, vì moâi tröôøng höôùng Ñoâng raát thích hôïp vôùi Thieàn Toâng.

Theo caùc hoïc giaû Ñoâng Taây, Trung Hoa vaø caùc nöôùc thuoäc mieàn Ñoâng Chaâu AÙ laø ñaát duïng voõ, raát thích hôïp phaùt trieån Thieàn Toâng, vì phaàn lôùn ngöôøi daân baûn xöù töøng thaám nhuaàn, vaø aùp duïng tinh thaàn hoøa hôïp caùc tö töôûng Laõo Trang trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Ñaây laø yeáu toá thuaän lôïi giuùp cho taâm hoàn con ngöôøi deã trôû neân ñieàm ñaïm, haøo saûng, chaân thaønh, bình thaûn, quaân bình, maãn tieäp, haøi hoøa, an nhieân töï taïi, ... Nhöõng ñöùc tính caên baûn naøy raát caàn thieát, laø nhöõng vieân gaïch coát tuûy ñeå xaây döïng neàn moùng vöõng chaéc cho Thieàn Toâng.

Vaøo naêm 520, ñôøi vua Löông Voõ Ñeá, nhöõng ngaøy ñaàu tieân môùi ñeán Trung Hoa, Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma nhaän thaáy haàu heát nhöõng ngöôøi hoïc Phaät chæ hieåu theo danh soá, haønh theo söï töôùng "Dó danh soá vi giaûi, söï töôùng vi haønh" (Theo Thieàn Sö Khueâ Phong, taùc giaû saùch Truyeàn Nguyeân Chö Thuyeân taäp). Cuõng nhö caùc toâng phaùi Phaät giaùo taïi ñaây ñeàu coù khuynh höôùng veà tranh luaän sieâu hình, phaùp quan voâ thöôøng, phuïng trì giôùi haïnh, ... Taát caû khuynh höôùng naøy ñeàu laø lôùp voû beân ngoaøi, nhöõng phöông tieän ñeå dieãn taû chaân lyù, gioáng nhö ngoùn tay chæ traêng cuûa Phaät.

Do doù, vôùi tö töôûng caùch maïng, chaët boû ngoùn tay chæ traêng, Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma chuû xöôùng moät ñöôøng loái tu haønh môùi, ñaët laïi vaán ñeà "giaùc ngoä" cho ngöôøi Trung Hoa.

TOÂN CHÆ VAØ YEÁU LYÙ

Vôùi chuû tröông baát chaáp phöông tieän, kinh saùch ñeå ñi thaúng vaøo taâm hoàn con ngöôøi, Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma ñaõ saùng cheá ra boán toân chæ thieàn nhö sau:

Yeáu lyù cuûa thieàn laøgì? Theo ngaøi chuû tröông:

"Thieàn laø con ñöôøng ñi thaúng vaøo taâm hoàn con ngöôøi ñeå ñaït chaân lyù, chæ thaúng vaøo baûn chaát theå taùnh cuûa con ngöôøi ñeå giaûi thoaùt.

Thieàn khoâng theå nghieân cöùu veà maët lyù luaän maø phaûi laø nhöõng kinh nghieäm soáng thöïc, töø ñoù, ñeå phaùt sinh ra nhöõng tröïc giaùc ñi thaúng vaøo ñôøi soáng taâm linh cuûa con ngöôøi. Do ñoù, Thieàn cuõng coù theå hieåu laø moät Ñaïo soáng cuûa con ngöôøi. Moïi phöông dieän cuûa cuoäc soáng ñeàu naèm trong Ñaïo Soáng. Thí duï nhö: - Tinh thaàn vaø thaùi ñoä cö xöû hôïp nhaân baûn trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta ñoái vôùi con ngöôøi vaø vaät xung quanh laø Ñaïo (Nhaân ñaïo hay ñaïo laøm ngöôøi) – Vieát vaên, ñoïc saùch, laøm thô, ca ngaâm, chôi nhaïc, veõ tranh, ... ñeå naâng cao taâm hoàn vaên hoùa ngheä tuaät, vaø giaùo duïc ñôøi soáng con ngöôøi laø Ñaïo (Vaên Ñaïo nhö ngöôøi xöa coù caâu: Vaên dó taûi ñaïo) – Luyeän taäp voõ thuaät, theå duïc vaø chôi theå thao laø Ñaïo (Voõ ñaïo). – Ngheä thuaät uoáng traø coù Traø ñaïo. – Thöûng thöùc caûnh vaät thieân nhieân, laøm vöôøn, caém hoa, trang trí saïch seõ nhaø ôû, naáu thöùc aên, vaø caùch duøng y phuïc... taát caû thích hôïp vôùi htôøi tieát vaø söùc khoûe caù nhaân, ñeàu laø Ñaïo (Ñaïo döôõng sinh) – Taäp trung tinh thaàn vaø thöôûng thöùc nieàm vui thuù trong caùc coâng vieäc laøm haøng ngaøy, taïi nhaø hoaëc nôi laøm vieäc cuõng laø Ñaïo. Sau cuøng, yeân laëng cuõng laø Ñaïo.

Danh töø Thieàn laø moät tieáng giaûn dò, nhöng yù nghóa cao caû cuûa noù laïi vöôït leân treân taát caû hieåu bieát ngoaïi taâm, saéc töôùng cuûa con ngöôøi.

Chaân lyù thieàn khoâng phaûi laø ñoái töôïng coù theå mang ra ñeå thaûo luaän suoâng, xuyeân qua söï thoâng hieåu cuûa haøng traêm kinh saùch. Moät ngöôøi doát naùt khoâng hieåu bieát chöõ nghóa cuõng coù theå ñaït ñöôïc chaân lyù thieàn. Neáu taâm cuûa ngöôøi ñoù töï nhaän bieát ñöôïc baûn tính thöïc chaát cuûa mình."

Hieän nay nhöõng söû saùch ghi cheùp laïi nhöõng lôøi thuyeát giaûng cuûa Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma goàm coù: Thieáu Thaát Luïc Moân, caùc baøi thuyeát phaùp, caùc baøi keä phuù phaùp,...

"Thieáu Thaát Luïc Moân" coøn goïi laø "Saùu Cöûa Vaøo Ñoäng Thieáu Thaát" laø saùch ghi cheùp laïi saùu moân ñi vaøo ñaïo phaùp Ñaït Ma Toå sö Thieàn Toâng nhö:

Taâm Kinh Tuïng (Boä Kinh Baùt Nhaõ Ba-La-Maät)

Phaù Töôùng Luaän (Luaän Veà Phaùp Phaù Töôùng)

Nhò Chuõng Nhaäp (Hai Neõo Ñöôøng Ñi Vaøo Ñaïo Phaùp)

An Taâm Phaùp Moân (Pheùp An Taâm)

Ngoä Taùnh Luaän (Pheùp Thaáy Taùnh Thaønh Phaät)

Ñaït Ma Huyeát Maïch Luaän (Pheùp Luaän Chính Yeáu Cuûa Ñaïo Phaät)

Sau ñaây laø baøi keä phuù phaùp cuûa Ñaït Ma ñoïc trong luùc truyeàn y baùt cho ngaøi Nhò Toå Hueä Khaû (töùc Thaàn Quang)

"- Ngoân Baûn Lai Tö Thoå - Thoï Phaùp, Cöùu Meâ Tình

- Nhaát Hoa Khai Nguõ Dieäp - Keát Quaûtöï Nhieân Thaønh"

dòch nghóa taïm laø:

"- Ta Voán Qua Trung Thoå - Trao Phaùp, Cöùu Meâ Tình

- Moät Hoa Naêm Caùnh Troå - Traùi Keát Töï Nhieân Thaønh"

Theo saùch "Truyeàn Ñaêng luïc" (do Ñaïo Nguyeân soaïn 1101, ñaàu ñôøi Toáng), baøi thuyeát giaûng ñaàu tieân cho trieàu ñình Löông Voõ Ñeá chính laø phaàn cô baûn cuûa Ñaït Ma Huyeát Maïch Luaän. Ngaøi ñaõ ñaët laïi caùc quan ñieåm: An taâm, Kieán taùnh, Phaùp thaân, Phaù töôùng, vaø caùc nguyeân lyù Thieàn ñaïo. Ngaøi raát thaát voïng vì trieàu ñình Löông Voõ Ñeá, ñaïi dieän cho moät lôùp ngöôøi taàm thöôøng veà maët tö töôûng: neä coå, thaønh kieán bôûi nhöõng phong tuïc taäp quaùn, baûo thuû vôùi nhöõng phöôùc ñöùc caàu danh nhoû heïp, khoâng ñuû caên cô lónh hoäi nhöõng tö töôûng môùi laï, cao thaâm cuûa ngaøi nhö sau:

"Caû theá giôùi ñöôïc nghó trong Taâm. Taát caû caùc chö Phaät töø quaù khöù hieän taïi ñeán töông laïi, ñeàu ñöôïc taïo thaønh ngay ôû trong Taâm. Söï hieåu bieát cuõng ñöôïc truyeàn baù töø Taâm sang Taâm nhôø vaøo lôøi noùi. Taâm cuûa moïi ngöôøi ñeàu ñoàng ñieäu, töông öùng trong thöïc taïi muoân ñôøi, vôùi thöïc teá muoân ñôøi. Taâm laø Phaät. Ngoaøi taâm khoâng coù Phaät. Söï giaùc ngoä naøo ngoaøi Taâm linh ñoäng, ngoaøi thöïc taïi cuûa Taâm. Taát caû ñeàu laø huyeån töôïng. Duy chæ coù tö töôûng cuûa Taâm vaø söï an nghó cuûa Taâm môùi chính laø Nieát Baøn thöïc söï.

Cho neân, mình phaûi töï laéng nghe vaø töï nhìn thaát Phaät taùnh ngay trong chính mình. Moïi ngöôøi laø moät vò Phaät trong chính mình. Do ñoù, mình chaúng cöùu ai caû, cuõng nhö khoâng coù ai coù theå cöùu ñöôïc mình. Mình khoâng phaûi van xin, nguyeän caàu baát cöù ai, vì khoâng coù vò Phaät naøo hieåu mình hôn chính mình töï hieåu. Vì vaäy, mình khoâng phaûi hoïc hoûi nhöõng söï hieåu bieát trong caùc kinh saùch cuûa baát cöù ai...

Thaân xaùc laø phuø du, trong cuoäc ñôøi troâi nhanh vôùi thôøi gian ngaén nguûi naày. Vaäy ta töï giaûi thoaùt, baèng caùch töï khaùm phaù laïi hình boùng cuûa mình...

Taâm ôi! Hôõi Taâm! Mi lôùn ñeán noãi bao truøm caû vuõ truï, mi nhoû ñeán noãi muõi kim khoâng xuyeân qua loït. Hôõi Taâm cuûa ta ôi! Mi laø Phaät, vaø chính vì mi maø ta phaûi lao ñao qua Trung quoác ñeå giaûng truyeàn ñaïo lyù..."

SÖÏ KEÁ THÖØA BOÀ ÑEÀ ÑAÏT MA

Ñaït Ma Toå sö Thieàn hay laø Thieàn Toâng Trung Hoa ñöôïc chuyeån hoùa töø Thieàn Toâng AÁn Ñoä, do ngaøi Boà Ñeà Ñaït Ma khai saùng, trong chín naêm "Dieän Bích Tham Thieàn" taïi chuøa Thieáu Laâm Töï (nuùi Tung Sôn). Sau ñoù, ñuùng theo lôøi tieân tri cuûa Toå sö Boà Ñeà Ñaït Ma, trong baøi keä phuù phaùp truyeàn laïi cho Nhò Toå Hueä Khaû laø "- Nhaát Hoa Khai Nguõ Dieäp, Keát quaû töï nhieân thaønh". Thieàn Toâng Trung Hoa ñaõ ñöôïc keá thöøa bôûi naêm vò toå nhö sau:

Nhò Toå Hueä Khaû (486-593)

Tam Toå Taêng Xaùn (606)

Töù Toå Ñaïo Tín (580-651)

Nguõ Toå Hoaèng Nhaãn (601-674)

Luïc toå Hueä Naêng (638-713)

Trong khoaûng hai traêm naêm, saùu vò toå sö ñaõ gia coâng höng thònh Thieàn Toâng Trung hoa. Töø ñoù, Thieàn Toâng ñöôïc baønh tröôùng saâu roäng vaøo caùc nöôùc thuoäc mieàn Ñoâng Chaâu AÙ, ñieån hình nhö caùc nöôùc Nhaät, Ñaïi Haøn, Vieät Nam, Ñaøi Loan, HongKong, ...

Trong thôøi kyø sô khôûi naøy caùch truyeàn daïy Thieàn qua nhöõng lôøi truyeàn khaåu (khoâng coù chöõ vieát), nhöõng lôøi daïy giaûn dò, deå hieåu vaø thöïc tieãn. Vieäc tu taäp chuû yeáu vaãn theo loái AÁn Ñoä. Ñoù laø kyõ thuaät "Quaùn Taâm trong Tónh Laëng" hay noùi theo danh töø nhaø Thieàn laø Maëc Chieáu.

Vaøo khoaûng ñaàu theá kyû thöù taùm, Luïc toå Hueä Naêng coù moät soá ñeä töû xuaát saéc torng ñoù co hai ngöôøi laø Hoaøi Nhöôïng (? – 788) vaø Haønh Tö (? – 775) coù aûnh höôûng raát maïnh meû. Moãi vò laïi coù moät ñeä töû xuaát saéc laø Maõ Toå (? – 788) vaø Thaïch Ñaàu (700-790), hai vò naøy laïi coù moät soá ñeä töû phi thöôøng, tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñaõ saùng laäp ra naêm phaùi Thieàn chính, vaøo thôøi ñoù nhö: Phaùi Laâm Teá, phaùi Taøo Ñoäng, phaùi Qui Ngöôõng, phaùi Vaân Moân vaø phaùi Phaùp Nhaõn. Theo thôøi gian ba phaùi Qui Ngöôõng, Vaân Moân vaø Phaùp Nhaõn khoâng coøn toàn taïi, ñeàu bò ñoàng hoùa vaøo hai phaùi Laâm Teá hoaëc Taøo Ñoäng. Do ñoù, hai phaùi Thieàn ñoäc nhaát laø Laâm Teá vaø Taøo Ñoäng vaãn coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay. Traõi qua nhieàu theá heä, hai phaùi naøy thöôøng hay ñoái ñòch vôùi nhau. Taøo Ñoäng vaãn giöõ vieäc tu taäp "Maëc Chieáu" theo truyeàn thoáng AÁn Ñoä, coøn Laâm Teá theo kieåu Trung HOa vaø Nhaät laø tham khaûo Coâng AÙn (Thoaïi Ñaàu), caùch taäp naøy raát laø raéc roái, khoù hieåu.