BIET-LY QUA THI-CA VIEÄT-NAM

DÖÔNG VIEÁT ÑIEÀN

Noùi ñeán bieät-ly laø noùi ñeán xa caùch khoâng gaëp nhau nöõa, laø noùi ñeán chia-ly moãi ngöôøi moät ngaõ. Nhieàu khi sau moät thôøi –gian seõ gaëp nhau laïi, nhöng cuõng coù-theå xa nhau nghìn naêm hay vónh-bieät nghìn ñôøi.

Töø coå chí kim, töø ñoâng sang taây, chöa bao-giôø ta nghe noùi ñeán cuoäc bieät-ly naøo vui caû. Ñaõ noùi ñeán bieät-ly laø noùi ñeán xa nhau, xa nhau thöôøng hay nhôù nhau maø nhôù nhau thì loøng luoân-luoân buoàn vôøi-vôïi. Khi thì khaéc-khoaûi saàu-thöông giöõa ñeâm khuya thanh vaéng, khi thì nöùc-nôû leä saàu luùc tieãn nhau ñi.

Chính söï bieät-ly thöôøng ñem ñeán khoå ñau cho con ngöôøi neân caùc thi-nhaân Vieät-nam ñaõ töøng than maây khoùc gioù moãi khi gaëp söï ly-bieät. Bieát raèng khoã ñau laø ñieàu cay ñaéng, ñau thöông laø nhöõng quaèn-quaïi trong taâm-hoàn. Theá maø nhieàu thi- nhaân laïi thích ñaéng cay vaø quaèn-quaïi ñeå deät neân nhöõng doøng thô ly-bieät baát-huû ngaøn naêm.

Chính nhöõng quaèn-quaïi vaø cay ñaéng ñoù ñaõ laøm cho nhieàu thi-nhaân thích-thuù neân môùi coù baøi "Thuù ñau thöông." xuaát-hieän trong thi-ca Vieät-nam.

Neáu ngaøy xöa ôû beân xöù söông muø Anh-Quoác, thi- só Lord Byron ñaõ reân-ræ veà söï bieät-ly qua baøi "When we two parted":

"When we two parted

In silence and tears

Half broken-hearted

To sever for years."

maø moät thi-só naøo ñoù ñaõ dòch laø :

"Giôø phuùt chia-ly ñaõ ñieåm roài

Ngheïn-ngaøo laëng nuoát leä thaàm rôi

Mang-mang nöûa coõi loøng tan-taùc

Ly-bieät xui chi tuûi troïn ñôøi."

thì taïi Vieät-nam, caùc thi-nhaân cuõng reân-ræ veà söï ly-bieät coøn ai-oaùn laâm-ly hôn nhieàu. Söï bieät-ly ta thaáy ngheïn-ngaøo nhaát laø söï ly-bieät cuûa ngöôøi vôï tieãn choàng ra ngoaøi maët traän vaøo "thöôû trôøi ñaát noåi côn gioù buïi, khaùch maù hoàng nhieàu noãi truaân-chuyeân" trong taùc-phaåm Chinh-phuï ngaâm cuûa Ñaëng traàn Coân. Khoâng ai maø khoâng rôi leä tröôùc caûnh ngöôøi vôï ñöa tieãn choàng ra ngoaøi maët traän vì bieát raèng ngaøy veà cuûa choàng "chæ ñoä ñaøo boâng" vaø laém luùc "coå lai chinh-chieán kyû nhaân hoài." Chính vì xöa nay maáy khi ñi ñaùnh giaëc maø trôû laïi nhaø,neân ngöôøi vôï caûm thaáy quaù khoå ñau nhö coù linh-tính laø seõ vónh-bieät choàng ngaøn naêm.

Thaûo naøo moãi böôùc ñi laø moät böôùc saàu teâ-taùi,taâm-hoàn nhö choaùng-vaùng,lyù-trí khoâng ñieàu-khieån ñöôïc con tim khieán ngöôøi vôï quaù xuùc-ñoäng neân saép xæu phaûi vin vaøo aùo chaøng :

"Ngoaøi ñaàu caàu nöôùc trong nhö loïc

Ñöôøng beân caàu coû moïc coøn non

Ñöa chaøng loøng daëc-daëc buoàn

Boä khoân baèng ngöïa thuyû khoân baèng thuyeàn

Nöôùc trong chaûy loøng phieàn chaúng röûa

Coû xanh thôm daï nhôù khoù queân

Nhuû roài tay laïi trao lieàn

Böôùc ñi moät böôùc laïi vin aùo chaøng."

(Ñaëng traàn Coân)

Thaät ñuùng laø "OÂi! caûnh bieät-ly sao maø buoàn vaäy." Chaøng ra ñi khoâng heïn ngaøy veà khieán naøng ñeâm ñeâm traèn-troïc beân chieác goái,nhìn traêng khoâng taøi naøo nguû ñöôïc vì cöù mieân-man suy-nghó hoaøi veà "Keû ñi muoân daëm moät mình xa-xoâi." :

"Ngöôøi leân ngöïa, keû chia baøo

Röøng phong, thu ñaõ nhuoám maøu quan-san

Daëm hoàng buïi cuoán chinh an

Troâng ngöôøi ñaõ khuaát maáy ngaøn daâu xanh

Ngöôøi veà chieác boùng naêm canh

Keû ñi muoân daëm moät mình xa-xoâi

Vöøng traêng ai xeû laøm ñoâi

Nöûa in goái chieác,nöûa soi daëm tröôøng."

(Nguyeãn-Du)

Söï bieät-ly giöõa ngöôøi vôï vaø ngöôøi choàng khi tieãn choàng ra ngoaøi maët traän laø söï bieät-ly khoå ñau nhaát trong thi-ca Vieät-nam vì ngöôøi veà chieác boùng naêm canh, vo ùcaâu muoân daëm sôn-kheâ mòt-muø. Ñeå roài töøng ñeâm,töøng ñeâm , ngöôøi vôï hieàn thao-thöùc nghó veà ngöôøi choàng vaø bieát ñaâu moät ngaøn naêm,moät vaïn naêm khoâng bao giôø thaáy choàng trôû laïi queâ nhaø nöõa.

Sau söï bieät-ly cuûa ngöôøi vôï tieãn choàng ra maët traän laø söï ly-bieät khoå ñau cuûa ñoâi tình nhaân vöøa môùi yeâu nhau ñaønh phaûi taïm thôøi xa nhau vì hoaøn caûnh.

ÔÛ ñaát khaùch queâ ngöôøi beân doøng soâng Sein tuyeät ñeïp, chaøng môùi yeâu naøng chöa ñöôïc bao laâu thì naøng laïi muoán veà thaêm queâ meï, khieán chaøng caûm thaáy loøng buoàn vôøi-vôïi ñeán noãi muøa ñoâng ôû Paris suoát ñôøi laø caû moät cuoäc bieät-ly, khi chaøng tieãn ngöôøi yeâu veà thaêm queâ meï :

"Leân xe tieãn em ñi

Chöa bao giôø buoàn theá

Trôøi muøa ñoâng Paris

Suoát ñôøi laøm chia ly

Tieãn em veà xöù meï

Anh noùi baèng tieáng hoân

Khoâng coøn gì laâu hôn

Moät traêm ngaøy xa caùch

Ga Lyon ñeøn vaøng

Tuyeát buoâng cuoàng meânh-mang

Caàm tay em muoán khoùc

Noùi chi cuõng muoän-maøng."

(Cung traàm Töôûng)

Ñaây laø söï bieät-ly cuûa ñoâi tình nhaân taïi ga xe löûa. Nhöng nhieàu ngöôøi cuõng taïi ga xe löûa , khoâng phaûi hoï ñeán ñeå tieãn-bieät ngöôøi yeâu, maø ñeå xem söï bieät-ly cuûa keû ñi ngöôøi ôû. ÔÛ ñaây khoâng phaûi nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi maøngay taïi nôi queâ nhaø yeâu-daáu, chaøng thöôøng ñoùn nhöõng chuyeán taøu ñi ñeán nhöõng ga xe löûa ñeå ñöùng bô-vô xem tieãn bieät, roài taâm-hoàn caûm thaáy ngaån-ngô vaø nhôù thöông lan xa maáy daëm tröôøng :

"Nhöõng ngaøy nghæ hoïc toâi thöôøng tôùi

Ñoùn chuyeán taøu ñi ñeán nhöõng ga

Toâi ñöùng bô-vô xem tieãn-bieät

Loøng buoàn ñau xoùt noãi chia xa

…………………………………

Keû veà khoâng noùi böôùc vöông vöông

Thöông nhôù lan xa maáy daëm tröôøng

Leõo-ñeõo toâi veà theo böôùc hoï

Taâm-hoàn ngô-ngaån nhôù muoân phöông."

(Teá-Hanh)

Tuy-nhieân,haàu heát nhöõng ñoâi tình nhaân ñeán ga xe löûa thöôøng laø ñeå tieãn nhau ñi vaø luoân luoân öôùc mô seõ gaëp nhau laïi trong moät thôøi gian raát gaàn. Nhöng neáu luùc bieät-ly,chaøng bieát chaéc chaén raèng seõ khoâng bao giôø gaëp laïi ngöôøi yeâu nöaõ,neân chaøng khuyeân naøng ñöøng quay laïi nhìn chaøng nöaõ :

"Anh bieát em ñi chaúng trôû veà

Daëm ngaøn lieãu khuaát vôùi söông che

Em ñöøng quay laïi nhìn anh nöaõ

Anh bieát em ñi chaúng trôû veà."

(Thaùi-Can)

Noùi ñeán ly-bieät laø noùi ñeán buoàn baõ,laø noùi aûo-naõo saàu thöông. Theá maø luùc bieät-ly laïi gaëp möa rôi gioù thoåi thì caûnh ly-bieät caøng theâm ñau-khoå ngheïn-ngaøo.

Neáu coå thi coù caâu: "Hoaøng ñieäp hoaøng hoa coå thaønh loä. Thu phong thu vuõ bieät-ly nhaân" "Hoa vaøng laù uùa thaønh xöa. Neõo ñöôøng ly-bieät gioù ñöa tieãn ngöôøi", thì ngaøy nay, caùc thi nhaân cuõng ñöa maây gioù vaøo thô ñeå laøm cho söï ly-bieät theâm naõo-nuøng; ñeå roài "nöôùc" vaø "trôøi" caû hai ñeàu ñöôïm maøu höông saéc cuûa söï bieät-ly:

"Ñöông luùc hoaøng-hoân xuoáng

Laø giôø vieãn-khaùch ñi

Nöôùc ñöôïm maøu ly-bieät

Trôøi vöông höông bieät-ly

Maây laïc hình xa-xoâi

Gioù than nieàm traùch moùc

Maây oâi vaø gioù oâi

Chôù neân laøm hoï khoùc

Buoåi chieàu ra cöûa soå

Boùng chuïp caû trôøi toâi

OÂm maët khoùc röng-röùc

Ra ñi laø heát roài"

(Xuaân-Dieäu)

Thaät theá, nhieàu khi "ra ñi laø heát roài", bieät-ly laém luùc laø ngaøn ñôøi vónh-bieät. Söï ly-bieät laøm cho loøng ngöôøi teâ-taùi vì keû ôû ngöôøi ñi neân nhieàu luùc caû hai ñeàu khoùc nöùc-nôû nhö möa rôi :

"Thuøng-thuøng troáng ñaùnh nguõ lieân

Böôùc chaân xuoáng thuyeàn nöôùc maét nhö möa"

Nhieàu luùc chia tay nhöng vaãn coøn bòn-ròn chöa muoán quaûy goùt ra ñi,vì sôï raèng söï ñôn-coâi seõ laøm cho taâm-hoàn buoàn thaûm, ñeå roài "Ñeå giôø luûi-thuûi ngöôøi ñi, mai chieàu quaïnh-queû taø-huy toâi buoàn." Ta haõy nghe nhaø thô Nguyeãn ñình Thi deät khuùc ly-bieät qua nhöõng doøng thô luïc baùt thaät nheï-nhaøng :

"Meânh-moâng muoân lôùp soùng doàn

Veø lau traêng gioù baõi coàn khoùi söông

Nöôùc non ñaây choã chia ñöôøng

Töông-tö môû loái ñoïan-tröôøng cuõng ñaây

Caùch vôøi tröôùc bieát beøo maây

Chung ñoâi xöa noû sum vaày laøm chi

Ñeå giôø luûi-thuûi ngöôi ñi

Mai chieàu quaïnh-queõ taø-huy toâi buoàn

Voõ vaøng ñöùng beán giang-thoân

Thuyeàn ngöôøi naéng beå maây nguoàn bieát ñaâu !

Caàm tay chöø heïn chi nhau

Saàu chia nöôùc chaûy beân naøo xa hôn ."

(Toáng Bieät)

Chính söï löu-luyeán caøng laøm theâm ñau khoå cho ngöôøi ra ñi vaø cuõng taïo neân nhöõng khoå ñau quaèn-quaïi cho ngöôøi ôû laïi. Bôûi vì khi nghó ñeán töông-lai, ai naáy ñeàu caûm thaáy nhôù nhung ñau buoàn,coâ-ñôn vaø hiu-quaïnh. Vì theá,daây phuùt bòn-ròn luùc chia tay laø phuùt daây gaàn nhau nhaát maø keû ôû ngöôøi ñi khoâng ai muoán rôøi nhau, khoâng muoán nghó ñeán ngaøy mai vì "ngaøy mai chaøng ruoåi xa, maëc keû nöôùc maét sa." Nhaø thô Phan vaên Daät ñaõ cho ta thaáy roõ nhöõng söï khoå ñau quaèn-quaïi ñoù luùc chia tay :

"Ñöøng nghó ñeán ngaøy mai

Hoâm nay bieát hoâm nay

Thieáp ñaây maø chaøng ñoù

Chöøng aáy laø ñuû roài

Ngaøy mai chaøng ruoåi xa

Maëc keû nöôùc maét sa

Yeân ngöïa rong ñöôøng thaúng

Thöùc daäy luùc canh gaø."

(Tieãn Ñöa)

Vì bieät-ly laø u-buoàn ,vì xa nhau thöôøng nhung-nhôù roài ñöa ñeán söï khoå ñau trieàn-mieân qua nhöõng naêm thaùng daøi leâ-theâ trong hiu-quaïnh. Vì theá maø caùc thi-nhaân cuõng nhö caùc nhaïc-só ñaõ deät nhöõng tình khuùc bieät-ly thaät laâm-ly bi-ñaùt nhö "nghìn truøng xa caùch, ngöôøi ñaõ ñi roài . Coøn gì ñaâu nöõa maø khoùc vôùi cöôøi" hay "Bieät-ly, nhôù-nhung töø ñaây" hoaëc laø " Beán cuõ, ngaøy xöa, ngöôøi ñi vaán-vöông bieät-ly. Gioù cuoán, muoân phöông, veà ñaây. Beán aáy, ngöôøi veà hay chaêng."

Chính vì söï bieät-ly laø ñau buoàn chua xoùt,laø theâ-thaûm naõo-nuøng. Chính vì söï bieät-ly laø khoå ñau ñeå roài nöùc-nôû quaèn-quaïi beân nhau khieán nhieàu ngöôøi khoâng daùm nhaéc laïi söï ly-bieät, vì neáu khôi laïi chuyeän loøng xa nhau aáy seõ theâm buoàn ñau cho cuoäc ñôøi.

Ta haõy nghe nhaø thô T.T.KH dieãn taû yù-nghó aáy qua nhöõng vaàn thô baûy chöõ thaät buoàn:

"Ñaõ lôõ thoâi roài chuyeän bieät-ly

Caøng khôi caøng thaáy luî töøng khi

Traùch ai mang caùnh "ti-goân." aáy

Maø vieát tình em ñöôïc ích gì."

Toùm laïi, qua thi-ca Vieät-nam,ta thaáy caùc thi-nhaân ñaõ saùng-taùc raát nhieàu baøi thô lieân-quan ñeán söï bieät-ly vaø chính söï ly-bieät ñaõ laøm cho caùc nhaø thô ñau buoàn roài xuùc-ñoäng maø deät neân nhöõng doøng thô laâm-ly naõo-nuoät nghìn naêm.