Neáu ngöôøi ta chia ra laøm 3 phaàn: ñaàu, mình, chaân tay... thì nöôùc Vieät cuõng chia ra laøm 3 phaàn töông töï nhö vaäy: mieàn Baéc, mieàn Trung vaø mieàn Nam. Nhö vaäy coù gì laï ñaâu? Laï chöù sao khoâng? Thöû raùp laïi nhöõng ñieàu vöøa noùi ôû treân thì ta thaáy gì?

Mieàn Baéc nhö caùi ñaàu vaäy, coù söï suy nghó veà vaên hoùa raát nhieàu. Nôi naøy coù raát nhieàu oâng Ñoà Nho, nôi laäp quoác. Coøn mieàn Trung thì ñöôïc phaàn traùi tim vaø xöông söôøn. Nôi naøy coù traùi tim giöõ nhòp ñaäp cho chaâu thaân. Traùi tim ñaäp moät phuùt bieát bao nhieâu nhòp, ñem löôïng maùu ñi khaép cô theå. Nhöng coù ai thöông noù ñaâu? Mua thuoác boå toaøn laø boå Döông hay boå AÂm, coøn thaây keä traùi tim, ñeán khi noù beänh thì... xong roài, mieàn Trung xöù daân gaày vì laõnh nguyeân caùi ba söôøn, aám no ñoùi laïnh ñeàu ñöa ba söôøn ra ñôû heát. Coøn mieàn Nam giöõ phaàn tay chaân vaø caùi buïng. Hoï lo aên caùi ñaõ, aên no roài ñi chôi. Thaønh thöû daân mieàn Nam ña soá maïp maïp, nhöng ham aên chôi nhaát. Khoâng coøn nhôù sao? Haéc Baïch coâng töû vang danh ngaøn naêm. Tieàn kieám môø con maét eách, maø nhöõng ngöôøi naøy ñi chôi Saigoøn, hoøn ngoïc Vieãn Ñoâng, thì ñi moät laàn 3 chieác xích loâ, moät chieác chôû Caäu, moät chieác chôû caùi noùn, roài coøn moät chieác chôû caây gaäy cuûa Caäu, voøng voøng heát voâ Baø Chieåu roài ra Chôï Lôùn. Coøn toâi haû? Toâi ngheøo chuùt xíu nöõa thì... ñaïp xích loâ roài ñoù. Noùi nghe cöôøi chôù coù ai thöông cho ngöôøi xích loâ khoâng? Saùng ñieåm taâm cuûa Caäu: phoâ mai söõa boø, hay vaøo Chôï Lôùn aên tieåm xaém, xíu maïi, haù caûo, toâm xaøo vôùi boät chieân, roài uoáng ly traø boâng laøi thaät noùng... Thöôïng ñeá chaéc ñieåm taâm cuõng nhö vaäy thoâi. Coøn anh xích loâ ñieåm taâm nhö sau: moät oå baùnh mì daøi ngoaèng, ôû giöõa nheùt theâm moät cuïc... xoâi thaät to. Roài anh ngoài ñoù aên cho no caùi buïng, uoáng moät buïm nöôùc... phoong ten, roài tröa tính tieáp.

Trôû laïi chuyeän Xöù Ngheä ñi chôù! Xöù Ngheä naèm ôû moät vò trí thaät ñaëc bieät, khoâng haún mieàn Baéc vaø cuõng khoâng haún mieàn Trung. Nhö vaäy laø ngon laønh roài, vöøa coù caùi ñaàu suy nghó vöøa coù traùi tim thöông yeâu. Vuøng ñaát ngheøo khoâ caèn soûi ñaù, gioù laïnh khaùc thöôøng, nghe noùi toaøn laø gioù... ngoaïi quoác thoåi hoaøi. Gioù ngoaïi quoác ñoù laø... gioù Laøo, gioù Laøo noù thoãi moät leøo laø laïnh queo raâu, run gaàn cheát.

Ngheä An laø moät tænh ôû trung taâm cuûa mieàn Baéc Trung phaàn. Treân mieàn giao löu Baéc Nam. Naèm trong toïa ñoä ñòa lyù: 18 ñoä viõ tuyeán, vaø 103 ñoä kinh tuyeán. Dieän tích gaàn 17 ngaøn km2 . Noùi nhö vaäy thì Ngheä An ñöùng vaøo haøng lôùn thöù 3 cuûa nöôùc Vieät, neáu chia theo ñòa lyù.

Quoác loä 1 chaïy xuyeân xöù Ngheä daøi ñöôïc 85 km, ngang hoâng thì coù quoác loä 7 daøi 225 km, vaø quoác loä 48 daøi 122 km treùo ngang. Ñöôøng loä 154 cuøng höôùng song song vôùi quoác loä 1 daøi 149 km. Ñöôøng saét xe löûa chaïy ñaâm vaøo daøi 94 km . Ga xe löûa teân laø ga Vinh taáp naäp ngöôøi ôi laø ngöôøi, goàng gaùnh, xe ñaïp, ñuû moïi loaïi haøng, neáu muoán keå theâm haøng quoác caám cuõng ñöôïc.

Nhieàu luùc xe löûa vöøa röôùn mình chaïy, vöøa huù coøi lanh laõnh thì cuõng coù nhieàu oâng Ñoà xöù Ngheä chaïy theo xe löûa la laøng, om soøm, töôûng bò tuoät luoát, treå taøu... roài chôù nhöng vaãn coù ngöôøi thöông keùo leân. Khoâng caùm ôn thì chôù oâng coøn cöï nöï ñoøi xe löûa ngöøng laïi vì oâng chôït nhôù ra thì ra oâng gaáp quaù oâng queân caây duø ôû treân gheá saân Ga Vinh. Vaâng, ngöôøi ñaøn oâng xöù Ngheä khi ñi ra ñöôøng, phaûi oai phong môùi ñöôïc, guoác, duø vaø aùo daøi traéng, queân nöõa chôù. Phaûi quaàn traéng vaûi khaùc cuûa maáy baø maøu ñen môùi ñöôïc. OÂng khoù taùnh laém, nhöng oâng yeâu nöôùc voâ cuøng. Nhìn tröôøng hoïc ngaøy xöa maø oâng maøi ñuõng quaàn vöøa hoïc y a Tam Töï Kinh, Nhaân Chi Sô Taùnh Boån Thieän... oâng vöøa böng nöôùc traø môøi Thaày, roài trôû laïi hoïc y a tieáp. Sai laø bò Thaày quaát moät roi vaøo moâng roài coøn caùm ôn Thaày nöõa. Nay tröôøng bò deïp, khoâng hoïc chöõ Nho nöõa maø ra tænh hoïc chöõ Quoác Ngöõ. Loøng oâng öùa leä khi nghó ñeán maùi tröôøng xöa vaø caâu tuïng kinh vöøa hoïc vöøa laéc qua laéc laïi caùi ñaàu cho chöõ chaïy vaøo. Nhaân chi Sô taùnh boån Thieän ñaâu roài?

Töø ga Vinh xe löûa chaïy qua Caàu Giaùt – Nghóa Ñaøn, Quaùn Haønh- Cöûa Loø. Cöûa Loø coù haûi caûng khaù saàm uaát, taøu beø ra vaøo raát deã. Nay gaân Ga coøn coù theâm saân bay noäi ñòa goïi laø saân bay Vinh. Xöù Ngheä ñöôïc töôùi thaàm nöôùc bôûi soâng Caû, vaø soâng Con raát thuaän lôïi cho vieäc chuyeån vaän haøng hoùa, haønh khaùch vaø laâm saûn.

Ngheä An laø moät vuøng ñòa linh nhaân kieät ñaõ khai xuaát ra nhieàu nhaân vaät noåi tieáng lòch söû vaø vaên hoïc. Neáu keå veà vaên chöông thì khoâng ai hôn thi haøo Nguyeãn Du. Moät nhaø caùch maïng suoát ñôøi hy sinh tính maïng cuûa mình ñeå cöùu nöôùc Vieät, vò naøy noùi ñeán teân thì Baéc Coäng Saûn vaø Nam Coäng Hoøa cuõng ngöôõng phuïc. Ñoù laø Phan Boäi Chaâu. Vaø moät ngöôøi nöõa maø Coäng Saûn Haø Noäi toân xöng laø cha giaø daân toäc, maø phaïm vi baøi naøy khoâng tieän noùi leân nhieàu.

Ngheä An vôùi daân soá hieän nay khoaûng 3 trieäu ngöôøi keå luoân 16 daân toäc thieåu soá, ngoaøi ngöôøi Kinh ra coøn coù ngöôøi Thaùi, Taøy, H’Mong, Chuùt... Tænh coù 17 huyeän: Dieân Chaâu, Yeân Thaønh, Quyønh Löu, Nghi Loäc, Höng Yeân, Nam Ñaøn, Ñoâ Löông, Thaønh Chöông, Anh Sôn, Nghóa ñaøn, Taân Kyø, Quyø Chaâu, Quyø Hôïp, Queá Phong, Con Cuoâng (ñaëc bieät nôi naøy duy nhaát thôø An Döông Vöông, vaø noõ thaàân baén vaøo thaønh trì ñaù taûng daáu veát gaàn ñaây), Tröông Döông, Kyø Sôn, thaønh phoá Vinh. Nôi naøy saûn xuaát caây Kyø Nam noåi danh thieân haï. Moùn coáng phaåm cho vua Taøu ngaøy xöa baét buoäc khoâng ñöôïc thieáu moùn naøy, sau ñoù laø Traàm höông.

Rieâng Traàm Höông chuùng toâi ñöôïc bieát muøi vò coøn thôm hôn Traàm höông cuûa xöù Lebanon (gaàn DoThaùi, loaïi traàm höông xöù Lebanon maø ngaøy xöa ngöôøi ta coáng tieán cho ñeàn thôø Jerusalem thôøi kyø Salomon ngaøn naêm tröôùc, giôø ñaây hoï vaãn saûn xuaát traàm höông raát toát cho vuøng Trung Ñoâng/ AÛRaäp). Nôi naøy coù loaïi traùi caây ngon laø Cam xaõ Ñoaøi, Böôûi Phuù Traïch, roài gaàn ñaây laø caø pheâ Phuù Quyø. Nhöõng hoï lôùn nhö : Nguyeãn, Leâ, Traàn, Phaïm, Phan, Hoà. Coøn daân toäc thieåu soá hoï: Loâ Löông (Thaùi). Hoï Vöø (H’Moâng). Nuùi coù ngoïn cao treân 2000 meùt. Khí haäu mang ñaëc tính laïnh mieàn Baéc, khoâ noùng cuûa mieàn Nam vaø gioù Chöôùng beân Laøo thoåi qua. Möa raát nhieàu, thöôøng mang baõo toá ngoaøi khôi thoåi vaøo. Soâng Caû daøi treân 400 km, phaùt töø nuùi cao, neân coù nhieàu thaùc gheành. Thaùc noåi tieáng laø thaùc Baûn Muoái vaø thaùc Baûn Mai. Kyø naøy chuùng toâi ñaëc bieät môøi quyù vò cuøng thöôûng thöùc 3 moùn aên ñaëc bieät cuûa daân xöù Ngheä.

Trôû laïi chuyeän xöa nöôùc Vieät, chuùng ta nghe chuyeän Löu Bình Döông Leã roài, luùc ñoù Döông Leã laøm quan lôùn vaø Löu Bình ham aên chôi neân thi rôùt roài ngaøy kia anh Löu Bình nghó ñeán baïn xöa, ñi tìm baïn, thì baïn giaøu sang trôû maët, cho Löu Bình aên côm haåm vaø quaû caø maën. Vöøa aên Löu Bình vöøa khoùc cho tình ñôøi baïc beõo. Nhöng Löu Bình khoâng bieát Döông Leã ñaõ coù chuû yù khích cho mình coá gaéng hoïc maø ra laøm quan giuùp ñôøi, neân doïn cho baïn aên côm haåm vôùi caø maën.

Vaâng caø phaùo xöù Ngheä ngon hôn caø phaùo Haø Noäi. Caø phaùo ngon nhaát nöôùc phaûi keå caø phaùo cuûa ñaát Nghi Loäc, tænh Ngheä An. Khaùc vôùi loaïi caø phaùo baùn taïi khaép chôï treân neûo ñöôøng queâ höông, nhieàu muoái maën. Caø xöù Ngheä thöôøng ñöôïc muoái trong vaïi lôùn tröôùc ñoù laøm nöôùc maém, caø muoái treân 3 thaùng môùi laáy ra aên thì môùi ngaáu vaø doøn. Ngöôøi daân xöù Ngheä khoâng khaùch khí khi ñaõi baïn nhöõng moùn thòt caù eâ heà, nhöng ôû giöõa maâm thì khoâng cho thieáu dóa caø phaùo xöù Ngheä. Naèm goïn giöõa maâm, ngöôøi khaùch luùc ñaàu hôi ngaàn ngaïi nhöng sau cuøng chính mình laø ngöôøi gaáp caø phaùo nhieàu nhaát. Noù ngon laøm sao, caù bieån khoâng hôn ñöôïc.

Thi só Taûn Ñaø ngöôøi ñi khaép Nam Trung Baéc saønh veà moùn aên. Coù laàn oâng gheù ñeán xöù Ngheä, vaøo quaùn nhoû beân ñöôøng, trong khi ñôïi moùn aên ñöa tôùi, oâng aên caø phaùo vaø uoáng röôïu tröôùc. Khoâng deø, caø phaùo ngon quaù oâng laøm heát bình röôïu naøy roài bình röôïu khaùc, roài ñóa caø naøy ñeán ñóa caø khaùc. Ñeán khi chuû quaùn böng caù thòt ra thì nhaø vaên thi só naøy laên ñuøng ra moät goùc... nguõ khì töø laâu. Moät ñóa caø xöù Ngheä ñem leân laøm nguõ quan vò giaùc khoaùi traù ra maët. Maét nhìn hình daùng troøn xinh cuûa quaû caø traéng moïng, muøi ngöûi vò thôm buøi buøi ngoït ngoït theâm cay cay töø quaû caø daâng leân. Quaû caø naøo cuõng troøn tròa ñeàu ñaën, nhö hoøn bi traéng ñeàu xeáp lôùp. Khi caén quaû caø moät phaùt thì thính giaùc cuûa baïn nghe moät tieáng noå nheï roøn tan cuûa quaû caø. Böõa côm raát giaûn dò, chó caàn moät baùt nöôùc rau muoáng luoäc roài moät dóa caø phaùo môùi vôùt töø loï ra, sau löng laø moät noài côm noùng boác hôi... thì sai laøm caùi gì tui cuõng laøm heát cho maø coi.

Nhöng ngon nhaát baïn phaûi ñeán taän Nghi Loäc. Khi ñeán quaùn goïi côm, baïn phaûi noùi cho roõ raøng laø "caø phaùo" coøn neáu noùi xuoâng thì coâ chuû quaùn seõ böng "caù nuïc" leân cho baïn, vì thoå aâm chöõ caù vaø caø gaàn vôùi nhau. Nhöng khoâng sao, doïn caù thì xôi heát caù, doïn caø thì ñôùp heát caø, haøng ñaâu coù ñaét tieàn, vì queâ höông thoå saûn gaàn ñaây maø.

Trôû laïi caâu chuyeän lòch söû veà cuï Phan boäi Chaâu. Sau khi bò Phaùp cho an trí taïi Hueá, ñeå laøm keá sinh nhai, oâng baùn gaïo leû vaø baùn töông. Vaâng töông Nam Ñaøn xöù Ngheä laø moùn quoác hoàn quoác tuùy cuûa queâ höông cuûa oâng.

Ngoaøi Baéc coù töông Baàn (xöù Höng Yeân), roài töông Cöï Ñaø (xöù Haø Taây) khoâng theå so bì vôùi töông Nam Ñaøn (xöù Ngheä). Ñaäu ñeå laøm töông khoâng ñöôïc xay naùt nhö hai loaïi töông ngoaøi Baéc, maø chæ xay vôõ thaønh maûnh, khoâng ñöôïc laøm naùt ñaäu. Muoái, xoâi laøm moác, chum coå nhoû ñeå uû töông, roài löïa ngaøy naéng nhaát ñem chum ra phôi roài ñem vaøo boùng maùt. Ngöôøi daân xöù Ngheä raát chòu cöïc khoå vì hoï muoán laøm moùn gì cho ra moùn ñoù, khoâng aåu taû nhö maáy anh laøm töông xì daàu trong Chôï Lôùn ñaâu. Khi xong ngöôøi ta roùt vaøo chai. Maàu cuûa noù khoâng coù maàu naâu nhö töông Baàn, maø coù maàu vaùng soùng saùnh nhö maät ong. Nhöõng maûnh ñaäu lô löûng trong nöôùc töông ñaëc quaùnh, muøi thôm nhö coù chuùt röôïu, coäng muøi ngoït lòm ñeán noùc gioïng. Chæ nhìn thoâi laø muoán ñem côm vaø caø ra roài, tôùi ñaâu thì tôùi...

Haàu nhö ôû nhaø naøo xöù Ngheä cuõng ñeàu bieát laøm töông Nam Ñaøn, nhöng chính yeáâu thì khaùc nhau. Ñeå coù töông ngon, khoâng phaûi cöù ra chôï mua ñaïi chum ñöïng töông naøo cuõng ñöôïc, maø löïa Chum ñöôïc nung chín ñeàu, men laùng boùng töø trong ra ngoaøi, roài ñoå nöôùc ngaâm thöû vaøi ngaøy xem nöôùc coù ròn ra ngoaøi khoâng, neáu ròn laø töông seõ hö. Ñaäu ñeå naáu töông phaûi choïn ñaäu môùi haùi, choïn haït cho ñeàu. Nöôùc duøng naáu töông hoï choïn nöôùc gieáng gaàn nuùi nhaát, vì nöôùc naøy môùi coù vò ñaäm hôn nöôùc phoong ten muøi tanh cuûa chaát saét trong voøi ra khoâng ñöôïc.

Gaïo neáp ñeå thoåi xoâi laøm men, muoái phaûi khaù maën hôn muoái boït. Luùc rang, luùc uû ñaäu, khi naáu thì luoân luoân ngoù maøu saéc cuûa töông, khi phôi roài ñaùnh töông, taát caû ñeàu do moät tay ngöôøi ñaøn baø lôùn tuoåi trong nhaø chæ daãn heát. Cuï Phan boäi Chaâu baùn gaïo nöôùc Vieät vaø töông Nam Ñaøn queâ höông xöù Ngheä. Ngaøy nay cuï khoâng coøn nhöng töông Nam Ñaøn vaãn coøn maõi.

Trôû ra moùn aên reû tieàn ngoaøi bieån, raát nhieàu khi muøa Heø, aên ngon nhö xöng xaùo doøn hay Thaïch cheø ngoaøi Baéc. Ñoù laø Söùa Bieån. Nhieàu ngöôøi xa lìa xöù Ngheä töø laâu, nhöng chaéc chaén khoâng queân moùn Noäm Söùa . Moùn naøy coù raát nhieàu vaøo muøa heø. Ñaây laø moùn aên laï mieäng nhöng ñaày boå döôõng trong muøa naéng noùng chaùy da ngöôøi taïi vuøng xöù Ngheä, noù maùt, noù reû tieàn, laïi ngon mieäng nöõa. Ñuû chaát boå döôõng trong loøng bieån mang ñeán.

Baïn töøng coù dòp ñi döï tieäc cöôùi ngöôøi quen taïi nhöõng nhaø haøng Trung Hoa, moùn aên ñaàu tieân goïi laø khai khaåu luoân luoân coù moùn aên goïi laø "Baùt Böûu", trong ñoù goàm chuùt thòt daêm boâng, chuùt hoät vòt maøu ñen, vaø khaù nhieàu goûi söùa. Goûi söùa naøy do ngöôøi ñaàu beáp Taøu laøm thì aên taïm ñöôïc chôù khoâng ngon, vì noù khaù maën, dai dai, maøu vaøng thiu. Coøn Noäm Söùa xöù Ngheä thì maøu traéng, doøn tan trong mieäng, theâm muøi vò bieån caû nöõa.

Con söùa troâng gioáng nhö thöïc vaät, voâ hoàn, nhöng noù laø ñoäng vaät coù maët laâu nhaát treân traùi ñaát naøy, ngang thôøi kyø taïo thieân laäp ñòa nöõa. Loaøi khuûng long ñaõ bieán maát haøng chuïc trieäu naêm tröôùc, nhöng con söùa vaãn hieän dieän trong moïi bieån caû. Noù thuoäc hoï loaïi ñoäng vaät coù xoang, gioáng nhö hoï san hoä vaäy. Thaân söùa trong suoát nhö thuûy tinh, meàm maïi uyeån chuyeån voâ cuøng, caàm vaøo baøn tay noù raát deã daøng tuoät khoûi baøn tay cuûa baïn. Mang ñuû maøu saéc, töø xanh döông, ñeán tím, ñoû, ñoâi khi vaøng kheø nöõa... Söùa thaân theå chöùa ñeán 95% nöôùc bieån, neáu ñem phôi naéng khoaûng nöûa ngaøy thì treân baõi caùt con söùa chæ coøn moät mieáng giaáy moûng.

Muøa heø laø muøa söùa noåi. Töøng thaûm, töøng deà nöûa noåi nöûa chìm trong nöôùc, nhö moät thaûm coû ñuû maøu saéc vaäy. Söùa khoâng coù maét, khoâng coù xöông, khoâng coù vaây nhöng noù chòu ñöïng ñuû moïi soùng maïnh ñaùnh vaøo. Ngöôøi daân chaøi khi gaëp thaûm söùa nhö vaäy, thì hoï duøng löôùi lôùn daây, roài hai xuoàng maùy keùo vaøo bôø. Söùa ñöôïc ñöa vaøo bôø, ngöôøi ta xuùm laïi caét thaân söùa ra laøm nhieàu maûnh . Sau ñoù caét ra töøng mieáng nhoû daøi baèng ngoùn tay. Thaân söùa goïi laø tai, coøn chaân goïi laø chaân söùa. Söùa tai trong suoát moïng nöôùc, hôi maøu xanh döông nöôùc bieån, coøn söùa chaân thì maøu hôi ñuïc, gioøn nhö gaân suïn boø nung chín. Vaäy söùa chaân baùn khaù daét hôn vaøi haøo.

Söùa ñöôïc ñem roäng vaøo trong thuøng nylon caét ngang chöùa ñaày nöôùc bieån. Nguôøi baùn thöôøng gaùnh ñoâi thuùng nylon lôùn chöùa ñaày söùa, ñi ngang nhaø hay baùn taïi nhöõng tieäm quaùn nho nhoû, ñoâi khi trong chôï cuõng coù baùn nöõa. Khi ngöôøi mua xong thì ngöôøi baùn muùc söùa ra töøng toâ ñong cheùn maø baùn. Giaù moãi baùt söùa chöøng giaù nöûa ly caø pheâ (khoaûng 2000 ñoàng, töông ñöông 20 xu Myõ) . Söùa ñem veà ngöôøi ta röûa baèng nöôùc laïnh cho thaät saïch ra khoûi caùt reâu roài vôùt ra ñöïng trong roã tre cho raùo nöôùc.

Roài khoâng caàn baøn tay ñaøn baø, ngöôøi ñaøn oâng laøm cuõng ñöôïc, xeáp söùa trong dóa baøn khaù roäng roài raõi söùa leân moät lôùp gia vò nhö ôùt xanh ôùt ñoû saét moûng, ñaäu phoäng rang gioøn, chuoái chaùt thaùi moûng, xoaøi xanh baêm nhoû, rau raêm, rau huùng, ngoø... vôùi chai röôïu ñeá keá beân thì ngaøy mai cho duø sa ñòa nguïc cuõng khoâng sôï. Neáu baïn caàu kyø hôn thì söùa coù theå troän vôùi thòt gaø thaùi moûng, tröùng gaø luoäc vaøng, rau raêm, rau huùng, ñaäu phoäng, chuoái chaùt... roài chuùt nöôùc maém ngoït ngoït chua chua, cay cay taêng leân höông vò ñaäm ñaø khoaùi khaåu, ngon ñeán rôùt nöôùc maét luoân. Coøn neáu gaáp vì tôùi giôø ra khôi cho kòp con nöôùc thì söùa cöù vieäc aên vôùi côm noùng, chuùt nöôùc maém maën laø xong ngay.

Moùn choùt ñeå baïn khoûi chôø laâu quaù roài. Moùn naøy thaäp phaàn boå döôõng, boå hôn laãu... Deâ nöõa ñoù, nhöng reû vaø khoâng hoâi con Deâ. Giaø treû aên troùt loït. Ñoù laø moùn chaùo. Vaâng chaùo löôn xöù Ngheä. Mieàn Nam, löôn hoï ñi vôùi xaû, coøn mieàn Ngheä An thì löôn ñi vôùi ngheä.

Baø xaõ toâi naáu chaùo löôn baïn beø ñoäc thaân khen ngon heát saåy. Coøn toâi, toâi cheâ dôû eït... Baïn beø ñoäc thaân khen ngon laø vì tuïi noù ñoäc thaân coù ai naáu cho aên ñaâu? Vaû laïi aên khoâng tính tieàn, ñeå maëc thaèng gia chuû naøy röûa cheùn gaàn khuøng luoân. Coøn toâi cheâ dôû vì toâi ñaõ aên moät moùn chaùo löôn cuûa baø haøng xoùm naáu ngon heát saåy, caùch ñaây khoâng laâu. Nhöng aên ngon veà nhaø ñaâu daùm khen hoï, boä muoán ôû goùa haû? Boä muoán ñôøi ñôøi töø ñaây khoâng bao giôø ñöôïc aên chaùo nöõa haû. Ai ngu gì ba caùi chuyeän naøy. Ñoù laø chaùo löôn Ngheä An. Thòt löôn thì ñöôïc xaøo vôùi ngheä, ôùt ñoû baèm nhoû, haønh phi, môõ raùn. Coøn xöông soáng con löôn thì baèm thaät nhuyeãn, naáu laáy nöôùc suùp ninh chaùo, roài loïc boû xöông vuïn ñi . Nöôùc leøo raát ngon nhôø xöông soáng löôn naøy. Noùi tuy giaûn dò, nhöng laøm raát cöïc, tæ mæ. Löôn ñöôïc laøm saïch, ñem luoäc, gôõ laáy thòt. Laáy thòt phaûi nheï tay keûo hö heát thòt löôn. Maøu vaøng vaø maøu ñen noåi baät roõ raøng. Ngöôøi ta kî duøng löôõi dao saéc hay theùp maø moå löôn vì seõ tanh . Ñaây cuõng laø moät bí quyeát cuûa ngöôøi Nhaät khi laøm caù soáng. Hoï khoâng bao giôø cho caù dính vaøo nöôùc laïnh, maø hoï duøng giaáy chaäm heát taát caû maùu cuûa caù. Vì maùu soáng cuûa caù, gaëp nöôùc laïnh vaø chaát theùp cuûa con dao seõ laøm caù tanh voâ cuøng. Neáu traùnh ñöôïc ñieàu ñoù thì con caù thaùi laáy thòt soáng muøi raát thôm. Ñoù laø moùn Shushi noåi tieáng theá giôùi cuûa xöù Phuø Tang Japon.

Trôû laïi vuï con löôn, ngöôøi ta duøng löôõi dao baèng tre roïc thòt löôn. Noài ñaát toát hôn noài ñoàng. Nhöõng loaøi vaät naøo coù maùu tanh, khi naáu nöôùng chôù duøng dao theùp, hay dao saét, hay naáu baèng noài ñoàng, noài thieát vì seõ coù vò tanh. Thöû nhôù laïi, ngaøy xöa coøn nhoû, ra ruoäng vôùt ñöôïc con caù loùc, duøng caây tre xoû thòt, hay boïc caù trong xình roài ñun löûa leân, caù thôm voâ cuøng, cho duø coù chuùt maùu caù loùc, nhöng noù khoâng coøn tanh nöõa.

Noùi theâm veà Ngheä An coù moät loaïi haønh nhoû nhö caây taêm, nhöng thôm noàng naøn voâ cuøng, chaø xaùt moät chuùt laù nhoû vaøo tay thì muøi vaãn coøn vöông raát laâu, gioáng haønh naøy ngoaøi Baéc vaø trong Nam khoâng coù, ngöôøi ta goïi laø haønh taêm. Chaùo löôn caàn loaïi haønh naøy raõi leân khi cheùn chaùo coøn boác khoùi. Gaïo naáu chaùo phaûi laø gaïo ngon hoï theâm moät chuùt neáp vaøo chaùo cho thôm vaø nhuyeãn xeät. AÊn chaùo noùng, duø moà hoâi chaïy khaép nôi, chaïy vaøo... trong keït vaãn thaây keä noù AÊn xong roài uoáng moät baùt nöôùc cheø xanh noùng thì moïi chuyeän saàu bi ñau khoå seõ tan heát. Moïi beänh hoaïn ñöôïc giaûi tröø. Nhöùc löng ñau khôùp keå nhö khoâng coøn nöõa.

Noùi veà Du Lòch, taém bieån cuûa xöù Ngheä xem sao?

Nôi baõi bieån taém toát nhaát, Cöûa Loø, ngaøy xöa ngöôøi Phaùp hoï xaây nhieàu nhaø nghæ maùt daønh cho coâng chöùc Phaùp haïng cao caáp ra nghó heø, y nhö mieàn Nam hoï xaây Cap Saint Jacques maø nay goïi laø Vuõng Taøu, tröôùc ñoù chuùng toâi chæ quen mieäng ñi taém Caáp maø thoâi, chôù Vuõng Taøu noùi hôi daøi leïo mieäng. Cöûa Loø nôi nghæ maùt, coù 5 phöôøng, 2 xaõ. Noái Cöûa Loø laø Cöûa Hoäi. Cöûa Hoäi nhieàu soùng cao, coøn Cöûa Loø soùng ngaén deã taém hôn. Caùch bôø khoâng xa laø coù nhöõng ñaûo nhoû nhö: Ñaûo Ngö, hoøn Chu, hoøn Maùt... caûnh vaät quang vaéng vaø ñìu hiu, nhöng raát gaàn vôùi thieân nhieân. Cöûa Loø thuoäc quaän Nghi Loäc daân soá treân 300 ngaøn ngöôøi. Goùc löng laø nuùi cao, ñoài chaïy lieàn löng vôùi nhau. Phi lao xanh toát chaïy khaép ven bieån. Gioù thoåi nghe vi vu khaêp nôi.

Baøi naøy vieát ra nhaéc ñeán ngöôøi baïn phöông trôøi xa. Anh xa queâ höông, coøn toâi cuõng vaäy. Nôi naøy ñaây khí haäu laø cuûa ngöôøi, coøn nôi xa kia, khí haäu laø cuûa daân Vieät... Ngheä An laø vuøng ñaát thöôøng xuyeân bò luït loäi vaø baõo toá. Ngöôøi daân thöôøng noùi caâu sau ñaây: "Baõo luït sinh ra ôû ñaây, vaø thöôøng quay veà laïi thaêm queâ höông". Vuøng ñaát nhieàu cöïc khoå, nhöng loøng ngöôøi raát ñöôïm tình hôn nôi naøo khaùc. Ñoù laø tình queâ höông. Khoâng coøn nhôù sao OÂng Giaø Nuùi Ngöï? OÂng ñaâu phaûi sanh taïi coá ñoâ Hueá? OÂng sanh taïi huyeän Nam Ñaøn, tænh Ngheä An maø? Nhöng OÂng ôû taïi Hueá laøm ngheà baùn gaïo leû vaø caø phaùo xöù Ngheä sanh nhai, oâng bò aùn löu ñaøy noäi xöù.

Vaøo moät buoåi chieàu möa phuøn, töø caên choøi laù ngoù ra doøng Höông Giang, OÂng nhôù laïi queâ OÂng: Ngheä An, oâi Ngheä An. Taïi sao ta khoâng veà thaêm ñöôïc queâ meï? Vì ai? Vì Phaùp chaêng? Khoâng, khoâng phaûi, OÂng vì queâ höông cuûa oâng, vaø oâng ñoøi laïi queâ höông... OÂng nhôù laïi ngaøy xöa laâu laém roài, oâng boû queân caây duø taïi saân Ga, vaø roài oâng khoâng coøn dòp naøo trôû laïi laáy caây duø ñoù nöõa, maëc daàu Hueá vaø Ngheä An trong taàm tay. OÂng laåm baåm caâu: "Nhaân Chi Sô Taùnh Boån Thieän". Ngoaøi goùc nuùi nôi xa kia, môø aûo trong laøn möa traéng nheï, tieáng chuoâng Chuøa Thieân Muï ngaân vang gioïng buoàn aùo naõo hôn bao giôø heát, tieáng chuoâng nghe ñöôïc hoâm nay nhö chöøng coù theâm taám loøng Ñaïi Ngaõ Bao Dung.

Sagant Phan