TEÁT HOÂM NAY & HOÂM QUA

Haûi Baèng HDB

ÔÛ AÙ Chaâu chæ coù ngöôøi Vieät, Trung Hoa, Nhaät, vaø Ñaïi Haøn laø aên Teát Nguyeân Ñaùn vaøo ngaøy Moät thaùng Gieâng aâm lòch. (Ngöôøi Mieân vaø Laøo khai Teát vaøo khoaûng thaùng Ba hoaëc Tö ñöông Lòch). Teát Nguyeân Ñaùn ñaõ gaén lieàn vôùi lòch söû vaên minh cuûa daân toäc Laïc Vieät keå töø thôøi ñaïi Hoàng Baøng caùch nay khoaûng 5000 naêm, phaûn aùnh baûn chaát hieàn hoøa cuûa daân toäc coù neáp soáng ñaïo ñöùc vaø kyû cöông phaùt trieån treân moät neàn vaên hoùa noâng nghieäp.

Leã Teát ñöôïc cöû haønh vaøo ñuùng giao ñieåm cuûa naêm cuõ vaø naêm môùi. Ñoù laø luùc Trôøi (Döông) vaø Ñaát (AÂm) giao hoøa ñeå taùi taïo moät nguoàn sinh löïc cho vaïn vaät muoân loaøi trong moät chu kyø môùi cuûa söï soáng. Ngaøy ñoù ñöôïc coi nhö laø Ngaøy Sinh: moãi ngöôøi ñöôïc theâm moät tuoåi, vaø muøa ñoù laø Muøa Xuaân: muøa vaïn vaät tieáp nhaän tinh löïc môùi nôi Trôøi Ñaát ñeå söï soáng tieáp tuïc naåy nôû. Trong nieàm tin ñoù, moïi ngöôøi ñeàu haân hoan chuaån bò ñoùn Teát, ñoùn Xuaân baèng caùch sôn pheát laïi nhaø cöûa, may saém quaàn aùo môùi, thanh toaùn caùc coâng nôï, doïn taâm vaø thaân cho saïch seõ, chuaån bò leã vaät tinh khieát ñeå cuùng teá taï ôn Trôøi Ñaát, Thaàn Linh, vaø Toå Tieân trong Leã Giao Thöøa (baøn giao vaø tieáp nhaän giöõa naêm Cuõ vaø naêm Môùi). Tuïc leä ngaøy Teát thöôøng goàm coù: cuùng OÂng Taùo vaøo ngaøy 23 thaùng Chaïp; döïng Neâu vaø haï Neâu (Maypole); vieát caâu ñoái; khai buùt; naáu baønh chöng; ñoát phaùo; muùa laân; haùi loäc; xoâng nhaø; möøng tuoåi vaø lì xì tröng hoa; vaø tröng tranh Teát. Töø thaønh thò ñeán khaép thoân queâ, caùc hoäi heø, ñình ñaùm ñöôïc môû ra vui xuaân trong ba ngaøy Teát: "moàng Moät thì ôû nhaø cha; moàng Hai, nhaø meï; moàng Ba nhaø thaày."; tuy vaäy coù nôi vui xuaân keùo daøi tôùi caû thaùng: "Thaùng Gieâng aên Teát ôû nhaø; Thaùng Hai troàng ñaäu; thaùng Ba troàng caø..." Tuy nhieân, thôøi theá ñoåi thay qua nhieàu lôùp "pheá höng", nhieàu thuù vui xuaân ngaøy tröôùc döôøng nhö chæ coøn laø nhöõng hoaøi nieäm cuûa "vang boùng moät thôøi." nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi Vieät ôû haûi ngoaïi.

• Teát cuûa Tuoåi Thô

Tröôùc naêm 1945, gia ñình cha meï toâi nguï taïi phoá Tröng Traéc, thò xaõ Thaùi Bình. Sau nhieàu naêm taàn taûo kieám soáng, cha meï toâi taäu ñöôïc moät soá ruoäng taïi vuøng queâ meï toâi laø laøng Phuïng Thöôïng vaø Tri Leã, neân vaøo luùc tuoåi giaø cuoäc soáng töông ñoái nhaøn haï: cha toâi laøm thô, meï toâi saên soùc vieäc nhaø, anh chò em toâi ñeàu ñi hoïc. Chuùng toâi ñaõ soáng nhöõng ngaøy thaät haïnh phuùc. Anh caû toâi coù thuù vui mua saùch, neân coù caû moät tuû saùch lôùn gom ñuû caùc loaïi saùch baùo nhö Tri Taân, Thanh Nghò, Ñoâng Phaùp, Tieåu Thuyeát Thöù Baåy, vaø saùch cuûa nhoùm Töï Löïc Vaên Ñoaøn, v.v... Nhôø ñoù maø toâi ñaõ sôùm bieát ñeán thô vaø vaên. Nhöõng ngaøy Teát laø nhöõng ngaøy vui nhaát. Töø caû nhöõng thaùng tröôùc Teát, moïi ngöôøi, keå caû ngöôøi aên keû laøm, ñaõ chuaån bò may quaàn aùo môùi; nhaø cöûa ñeàu sôn pheát laïi heát. Caùc loaïiï baùnh möùt, baùnh chöng, cam quyùt, döa haønh, gioø chaû, hoa, phaùo, v.v..., khoâng thieáu moät thöù gì. Cha toâi coù thuù troàng lan, neân ngoaøi saân coù nhieàu chaäu lan ñuû loaïi, vaø thöôøng daãn khaùch ra coi, noùi chuyeän veà nhöõng gioáng lan. Nhöõng caùnh hoa lan traéng muoát ñoïng vaøi gioït söông long lanh nhö nhöõng haït kim cöông troâng raát laø ñaøi caùc nay haõy coøn in ñaäm trong taâm trí toâi. Phoøng khaùch cuûa cha toâi chieám heát ba gian. Gian giöõa coù baøn thôø toå tieân vaø oâng baø; coù taám hoaønh phi, vaøi caëp caâu ñoái, tuû cheø, saäp guï vaø boä xa loâng. Gian hai beân keâ caùc boä tröôøng kyû vaø caùc boä baøn gheá. Chính nôi naøy, haøng naêm vaøo ngaøy moàng Moät Teát, khi gia ñình vaø baø con hoï haøng coù maët ñoâng ñuû, möøng tuoåi xong, cha toâi thöôøng laáy gia phaû ra ñoïc vaø giaûi thích cho moïi ngöôøi. Trong cuoán gia phaû, ba toâi vieát: "Nöôùc coù quoác söû; nhaø coù gia phaû. Nöôùc coù quoác söû môùi bieát ñöôïc lòch ñaïi ñeá vöông; nhaø coù gia phaû môùi bieát ñöôïc lòch ñaïi tieân toå... Phaûi neân nhaän bieát raèng gia phaû laø moät thieân kyù taùi coâng ñöùc cuûa caùc cuï; traùi laïi cuõng laø moät thieân ghi cheùp toäi quaù cuûa nhöõng ngöôøi con baát hieáu, daâu chaúng laønh, anh chaúng höõu, em chaúng cung. Caùi "coâng" kyû luïc kia löu danh thieân coå chaúng khaùc chi bia ñaù töôïng ñoàng, thì caùi "toäi" ghi cheùp kia cuõng löu xuù vaïn nieân, chaúng khaùc chi aùn keát, tuø treo." Ba toâi chæ vaøo ñoâi ccaâu ñoái sôn then thieáp vaøng (nay ñaõ thaát laïc roài):

ñeå xaùc ñònh raèng cuï Nguõ Ñaïi cuûa gia ñình ñaõ töø Baéc Ninh xuoáng Vaïn Xuaân (Thuïy Anh) laäp aáp ñöôïc ba traêm maãu goïi laø Thanh Tuøng Tam Baùch Maãu (toâi ñang coù döï tính truy cöùu nguoàn goác naøy, xin coi phaàn phuï luïc veà Baéc Ninh) Sau ñoù chuùng toâi aên baùnh möùt, thi nhau caén haït döa vaø keå chuyeän. Tieáng cöôøi noùi gioøn tan nhö nhöõng traøng phaùo noå ñoù ñaây. AÊn tröa xong thì anh em tuï laïi ñaùnh baát hay tam cuùc. Traän luït naêm 1945 keùo theo naïn ñoùi vaø cuoäc chieán choáng Phaùp ñaõ khieán haøng trieäu gia ñình rôøi thaønh thò mang theo nhöõng höông vò Teát cuûa thaønh phoá veà caùc vuøng queâ.

Cuoái naêm 1946, chuùng toâi taûn cö veà queâ Ngoaïi, soáng trong ngoâi nhaø ngoùi naêm gian voán ñeå chöùa thoùc, coù saân tröôùc, vöôøn sau vaø ao caù. Chæ thieáu aùnh ñeøn ñieän vaø baèng höõu, nhöng thay vaøo ñoù coù aùnh traêng vaø caùc ngöôøi thoân xoùm maø loái vaøo nhaø chæ laø nhöõng haøng daäu thöa. Toâi soáng nhöõng ngaøy ñaày hoàn nhieân, voâ tö thì cha toâi laïi nhieàu lo laéng, ñaêm chieâu. Buoåi toái muøa ñoâng ñaàu tieân, caû nhaø quaây quaàn xung quanh ngoïn ñeøn daàu. Nghe anh toâi trình baøy ngoâi nhaø thaân yeâu ôû thaønh phoá ñaõ trieät haï xong, cha toâi cuùi ñaàu thôû daøi vaø noùi: "thaày muoán ñeå tang ngoâi nhaø." Khoâng moät ai leân tieáng vaø coù leõ cuõng khoâng coù ai hieåu heát ñöôïc noãi ñau buoàn cuûa cha toâi khi thaáy bao nhieâu coâng lao moà hoâi nöôùc maét cuûa giaø nöõa cuûa cuoäc ñôøi môùi taïo ñöôïc moät cô ngôi nhö vaäy maø nay trong moät sôùm, moät chieàu, taát caû ñaõ chæ coøn laø nhöõng ñoáng gaïch vuïn. Chæ moät laàn ñoù thoâi cha toâi noùi leân cho caû nhaø hay noãi ñau trong loøng. Sau naøy, moät laàn leùn trôû laïi thò xaõ, toâi ñöôïc chöùng kieán moät caûnh hoang taøn khoù queân: toaøn thaønh phoá ñaõ trôû thaønh bình ñòa; taát caû nhöõng ngoâi nhaø (tröø ngoâi nhaø thôø) chæ coøn laø nhöõng maûnh töôøng nham nhôõ nhaáp nhoâ nhö nhöõng taám bia moä; khoâng moät boùng ngöôøi lai vaõng; vaø ñeâm ñoù chuùng toâi nguû döôùi maøn trôøi, traêng saùng vaèng vaëc nhö voâ tình vôùi nhöõng caûnh tang thöông bieán ñoåi döôùi traàn gian. Teát naêm aáy ñaëc bieät hôn vì gia ñình anh reå toâi tôùi löôït moå heo chia cho caùc gia ñình trong hoï. Heo ñöôïc caân vaø ño: neáu to vaø naëng thì ñöôïc thöôûng. Chò toâi chuaån bò moät noài naáu baùnh chöng cho ñeâm ba möôi. Döa caûi vaø haønh thì ñaõ ñöôïc neùn trong lu töø thaùng tröôùc. Thòt heo phaân ra laøm gioø heo, gioø thuû, vaø naáu ñoâng. Taát nhieân laø gia ñình chuùng toâi ñöôïc aên moät caùi teát vui vaø phuû pheâ caùc thöùc aên, nhöng thieáu phaùo. Laøng cuõng coù tuïc döïng neâu ñeå tröø taø. Hoäi heø ñình ñaùm ñeàu tieát giaûm vì khoâng khí chieán tranh. Nhöõng ngöôøi daân queâ ngheøo döôøng nhö chaúng coù gì ñaëc bieät ñeå aên teát. Ban ngaøy hoï vaãn ñi caâu hay kieám cuûi; ban ñeâm hoï che lieáp, taét löûa beáp sôùm, vaø ñi nguû. Trong cuoäc soáng taêm toái ñoù, nhieàu thanh nieân ñaõ boû laøng theo khaùng chieán. Nhöõng ngöôøi khaù giaû thì nhaäu nheït hay ñaùnh baøi. Cha toâi moät mình tìm queân saàu trong caâu thô, cheùn röôïu, vaø troàng rau: "Mua vui ai baùn, baùn ta mua! Reû cuõng mua maø ñaét cuõng mua. Mua maõi vui maø khoâng keû baùn. Baùn daàn saàu maõi, chaúng ai mua!" Toâi thì ñi caâu, rong chôi, hoaëc ñoïc saùch. Moät laàn, Taây "caøn" (haønh quaân baét daân phu) tôùi laøng, trai traùng troán heát, con nít chuùng toâi bò baét leo leân rôõ nhaø oâng Phaùn Kình, coù con ñi theo Vieät Minh. Toâi caûm thaáy buoàn laï luøng khi phaûi rôõ phaù moät ngoâi nhaø khang trang ñang laø toå aám cuûa moät gia ñình chuùng toâi töøng quen bieát. Töø treân noùc nhaø nhìn ra xa: caùnh ñoàng laøng hoang vaéng, ñìu hiu. Anh toâi, trong moät traän caøn, bò baét ñi theo vaùc ñaïn maát moät thaùng, troán ñöôïc trôû veà trong boä quaàn aùo xaùc xô. Sau ñoù caùc anh toâi tìm caùch veà Haø Noäi. Nhöõng ngaøy eâm ñeàm khoâng coøn nöõa. Ban ngaøy laøng teà (theo Phaùp), ban ñeâm thuoäc Vieät Minh. Hai boá con oâng Lyù Giôùi bò Vieät Minh cho ngöôøi giaû veà ñaàu thuù roài baét daãn ñi thuû tieâu. Cuoäc gieát troùc taøn nhaãn dieãn ra haøng ngaøy, haøng ñeâm. Chuùng toâi phaûi boû laøng, luøi saâu xuoáng soáng taïm ôû Tieàn Haûi. Cha toâi tìm caùch cho anh em chuùng toâi trôû veà thò xaõ ñeå traùnh bom ñaïn. Thaønh phoá cuõ daàn daàn hoài sinh vôùi aùnh ñeøn ñieän vaø nhöõng baûn nhaïc tình laõng maïn. Khung caûnh teát cuûa ngaøy xöa laïi khôûi saéc.

Haø Noäi khoâng bò tieâu thoå khaùng chieán neân nhaø cöûa coøn nguyeân veïn. Phaùp chieám laïi ngay thaønh phoá vaø nhôø Myõ vieän trôï haøng hoùa neân phoá phöôøng laïi taáp naäp hôn xöa. Nhieàu ngöôøi "dinh teâ" (trôû veà thaønh) khoâng phaûi laø ñeå theo Phaùp maø laø ñeå choáng ñaûng Coäng Saûn traù hình nuùp trong Maët Traän Vieät Minh ngaám ngaàm taøn saùt nhöõng thaønh phaàn quoác gia. Nhieàu lôùp thanh nieân phaûi nhaäp nguõ chieán ñaáu döôùi ngoïn côø Quoác Gia. Trong gaàn chín naêm, phoá phöôøng Haø Noäi hoài sinh, roän ròp, töng böøng chöa töøng thaáy. Ban ngaøy muoân taø aùo maøu tung bay treân caùc ñöôøng phoá, treân caùc chuyeán taàu ñieän, chung quanh bôø Hoà Hoaøn Kieám, Hoà Ha Le, vaø Ñöôøng Coå Ngö. Ban ñeâm röïc rôõ nhöõng aùnh ñeøn neâ oâng ñuû maøu taïi caùc quaùn kem, raïp xi neâ, hay vuõ tröôøng. Ñaøi phaùt thanh truyeàn ñi nhöõng baûn nhaïc tröõ tình thaät reùo raét, du döông, nhö baûn Döùt Ñöôøng Tô: "Rung chi tô loøng, ñaày vôi cung oaùn mô moøng, buoàn nghe tieáng gioù, phaát phô muoân caønh laù ... Non nöôùc ñang chôø ñoùn thanh bình. Ñaøn ôi, döùt ñi ñöôøng tô." laøm say ñaém hoàn bieát bao ngöôøi vôùi tieáng haùt son treû cuûa Thaùi Thanh, Kim Töôùc, Nhaät Baèng, Anh Ngoïc, v.v...Ngöôøi ta khao khaùt thanh bình veà treân queâ höông ñang khoùi löûa mòt muø, nhöng ngöôøi ta laïi khoâng theå heát loøng chieán ñaáu khi chuû quyeàn quoác gia khoâng theå chöùng daãn ñöôïc vì coù maët cuûa quaân ñoäi vieãn chinh Phaùp. Ñoù chính laø noãi ñau khoå vaø khoù khaên voâ cuøng cuûa nhöõng ngöôøi quoác gia chaân chính trong giai ñoaïn cöïc kyø ñen toái cuûa ñaát nöôùc töø 1945 ñeán 1975: hoï chieán ñaáu maø khoâng coù thöïc quyeàn.

Teát veà: chôïï hoa laø ñoâng ngöôøi nhaát. Coù theå noùi khoâng coù moät coâ gaùi ñeïp Haø Thaønh naøo maø laïi khoâng vieáng chôï hoa, vì ñaây laø nôi toát nhaát ñeå khoe caùc kieåu aùo taân thôøi nhaát, nhöõng chieác khaên voan xinh xaén, vaø nhöõng ñoâi giaày cao goùt deã thöông. Taát nhieân laø khoâng theå thieáu maët caùc chaøng trai chaûi chuoát trong nhöõng boä ñoà veùt ñuùng moát vaø nhöõng chieác caø vaït ñaét tieàn. Ngöôøi ta ñeán ñaây ñeå ngaém nhau, ñeå heïn hoø, vaø ñöa nhau ñi aên nhaø haøng hay ruû nhau ñi nghe nhaïc. Ñoù laø nhòp soáng cuûa tuoåi treû, thöôøng khoâng baän taâm maáy cho ngaøy mai. Nhöõng ngöôøi coù tuoåi thì ôû nhaø lo trang trí baøn thôø toå tieân, oâng baø. Söï sung tuùc vaø cuoäc soáng trí thöùc ñaõ toâ ñieåm theâm veû myõ leä cho thaønh phoá Haø Noäi voán laø moät thaønh phoá coù tieáng laø thanh lòch nhaát nöôùc. Nhöng sau naêm 1954, ñaát nnöôùc bò chia ñoâi, Haø Noäi maát haún ngay veû thanh lòch vaø trôû neân taøn taï, xaùc xô, vaø ñeå laïi trong taâm hoàn con ngöôøi hoaøi coå nhöõng noãi buoàn ñau u uaát, coøn hôn caû caùi noãi buoàn ñau cuûa baø Huyeän Thanh Quan qua baøi "Thaêng Long Thaønh Hoaøi Coå":

Thieân tai laø caûnh loaïn cuûa thieân nhieân; chieán tranh laø caûnh loaïn cuûa con ngöôøi. Caû hai ñeàu giaùng nhöõng tai hoïa khuûng khieáp cho con ngöôøi, neáu khoâng tìm caùch khaéc phuïc baèng söï khoân ngoan.

Nhöõng ngöôøi mieàn Baéc ra ñi ñaõ mang theo moät di saûn vaên hoùa quyù giaù vaøo mieàn Nam vaø mieàn Trung. Söï pha troän vaên hoùa naøy ñaõ laøm cho neáp soáng Mieàn Nam mau choùng thay ñoåi töø thaønh thò tôùi caùc vuøng queâ hoaëc cao nguyeân heûo laùnh. Nhôø vieän trôï Myõ doài daøo, ñôøi soáng ñöôïc no aám vaø thònh vöôïng daàn daàn. Caùc neáp soáng vaên hoùa coå truyeàn laïi ñöôïc dòp toâ ñieåm laïi. Töø Beán Haûi ñeán Muõi Caø Maâu, trong gaàn moät thaäp nieân (54 – 63), ngöôøi ngöôøi soáng trong caûnh thanh bình sung tuùc: tröôøng hoïc môû mang khaép nôi; vaên ngheä ñi xuoáng taän caùc xoùm laøng; baùo chí vaø ñaøi phaùt thanh mang tin töùc ñeán taän caùc ngang cuøng, ngoõ heõm. Cuoäc soáng vöôn leân nhö muoân hoa ñua nôû trong tieát xuaân aám aùp. Teát laø nhöõng ngaøy vui khoâng döùt tieáng phaùo vaø tieáng troáng muùa laân. Trong khung caûnh aáy, haøng traêm baøi ca ñaõ ñöôïc vieát ra vôùi nhöõng yù, lôøi, vaø nhòp ñieäu thaät laø gôïi caûm vaø vui töôi, thaám ghi vaøo taâm khaûm moïi ngöôøi nhöõng tình caûm saâu ñaäm khoâng theå queân ñöôïc vôùi tieáng ca cuûa Baïch Yeán, Khaùnh Ngoïc, vaø Duy Traùc, ... Cho ñeán hoâm nay dö aâm cuûa nhöõng ngaøy vaøng son ñoù vaãn coøn trong taâm khaûm nhieàu ngöôøi. Ngöôøi ta thöôøng quay veà soáng vôùi dó vaõng khi hieän taïi ñaõ khoâng coøn laø höùa heïn. Caùc thaønh phoá ñeàu coù chôï hoa vaø caùc saïp baùn ñuû caùc loaïi baùnh möùt. Nhöng coù leõ khoâng chôï hoa naøo ñeïp vaø vui baèng chôï hoa Saigoøn, vì ñoù laø thaønh phoá quy tuï nhöõng phaàn töû öu tuù nhaát cuûa caû ba xöù Vieät. Khoâng thieáu moät loaïi hoa naøo vaø nhaø ai cuõng phaûi coù hoa ñeå tröng. Tôùi giôø giao thöøa, tieáng phaùo thi nhau noå khaép nôi vaø ngöôøi ta luõ löôït ñoå ra ngoaøi phoá höôùng veà Laêng OÂng hoaëc caùc chuøa chieàn ñeå cuùng baùi vaø haùi loäc. Saùng ra ñöôøng phoá naøo cuõng ñaày xaùc phaùo hoàng. Tieáng troáng muùa laân vang doäi ñoù ñaây. Moïi ngöôøi trang troïng trong nhöõng boä quaàn aùo môùi ñi chuùc Teát hay ñi hoäi chôï. Ba ngaøy teát troâi qua thaät mau, ai cuõng thaáy coøn löu luyeán. Duø cuoäc chieán moãi ngaøy moät khoác lieät, ngöôøi ta vaãn vui möøng ñoùn Teát, ñoùn Naøng Xuaân mang laïi nhöõng nieàm hy voïng môùi ñaày höùa heïn cho naêm môùi. Nhöng sau naêm 1975, Teát ñaõ maát ñi nhieàu yù nghóa khi vaéng baët tieáng phaùo möøng xuaân. Nhöõng neàn neáp truyeàn thoáng daân toäc cuõng daàn daàn bieán maát vì cuoäc soáng cô cöïc cuûa ña soá daân chuùng, vaø söï maát nieàm tin vaøo töông lai cuûa daân toäc, haäu quaû cuûa loaïi vaên hoùa nghòch höôùng.

Nhöõng ngaøy coøn keït ôû taïi Vieät Nam, toâi cöù nghó teát ôû haûi ngoaïi chaéc laø vui laém. Toâi ñöôïc moät laàn ñoïc moät tôø baùo ôû Myõ göûi chui veà. Nhìn nhöõng hình aûnh vaø ñoïc vaøi baøi vieát, toâi thaáy thaät theøm khaùt caùi haïnh phuùc ñöôïc töï do vieát laùch. Naêm ñaàu tieân ôû Myõ, chuùng toâi ñöôïc môøi döï chung buoåi hoïp maët möøng naêm môùi do coäng ñoàng ñòa phöông toå chöùc. Qua nhöõng nghi thöùc truyeàn thoáng laø vaên ngheä, aên uoáng vaø troø chuyeän vôùi nhau. Taïi caùc thaønh phoá ñoâng ngöôøi Vieät thì teát ñöôïc tieán haønh vui hôn: coù phaùo noå, baùnh möùt ñuû thöù, vaên ngheä vaø hoäi chôï. Tuy nhieân nhöõng caûnh nhoän nhòp dieãn ra töø hai ba tuaàn leã tröôùc teát vôùi nhöõng cöûa haøng baùn ñoà teát, chôï hoa, may maëc, veà queâ aên teát, thöùc naáu baùnh chöng ñeå ñoùn giao thöøa, ñi chuøa haùi loäc, vaø vieáng thaêm chuùc teát, möøng tuoài, lì xì thì thaät laø thieáu vaéng. Moâi tröôøng thieân nhieân vaø vaên hoùa xa laï neân Teát ôû haûi ngoaïi, duø ñaõ coù nhöõng noã löïc ñeå duy trì truyeàn thoáng daân toäc, cuõng khoù loøng taïo ñöôïc nhöõng muøa xuaân Laïc Vieät nôi queâ höông thöù hai naøy. Caùc em nhoû môùi qua thöôøng than "sao teát chaúng vui?" Toâi cuõng coá vieát moät baøi thô: Xuaân Veà treân Ñaát Myõ; Bao naêm roài, caàm tôùt buùt laïi... buoâng! Caûnh khoâng coù, tình thô vöông sao ñöôïc? Naën oùc hoaøi, vaãn vaàn laïc, yù suoâng! Moät soá ngöôøi veà Vieät Nam aên teát, mong höôûng laïi nhöõng höông vò quen thuoäc ngaøy xöa cuûa queâ höông, nhöng phaàn ñoâng ñeàu thaát voïng vì loái soáng, lôøi noùi, caùch aên maëc, cöû chæ vaø caùch suy nghó nay ñaõ bieán chaát: ngöôøi ta coá coá che ñaäy ñi caùi maëc caûm ngheøo, thua suùt, vaø sai traùi baèng caùch khoaùc laùc vaø phoâ tröông loái soáng xa xæ, vöôït troäi, vaø choái boû ñaïo lyù truyeàn thoáng. Quaù khöù soi roïi töông lai. Bôûi vaäy, tìm veà coäi nguoàn, soi roïi lòch söû,ø vaø gìn giöõ nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp laø ñi thaép nhöõng neùn nhang treân nhöõng naám moä ñaù cuûa oâng cha vaø hoài höôùng nhöõng coâng ñöùc, loái soáng, tieåu söû, nhöõng lôøi pheâ phaùn ñeå ruùt ra nhöõng baøi hoïc giuùp hình thaønh moät töông lai xaùn laïn hôn cho con chaùu cuûa chuùng ta. Vaø, khoâng laï gì taïi sao Teát ñaõ ñöôïc phaùt huy vaø gìn giöõ trong di saûn vaên hoùa cuûa daân toäc Laïc Vieät.

Teát Kyû Daäu (1789): Ñaïi Thaéng Quaân Nhaø Thanh. Ñuùng ñeâm giao thöøa, ñaïi quaân cuûa Vua Quang Trung baát thaàn xuaát hieän sau hôn ba möôi ngaøy roøng raõ tieán quaân khoâng nghæ töø Nuùi Tam Ñieäp tieán ra Thaêng Long. Cho tôùi ngaøy moàng Naêm Teát thì toaøn boä 20 vaïn quaân cuûa Toân Só Nghò ñaõ hoaøn toaøn bò tieâu dieät. Coù baøi vaên teá ñoïc taïi 12 goø ñoáng choân xaùc quaân Thanh:

Teát AÁt Daäu (1885) vaø Cuoäc Khôûi Nghóa vaøo Ñeâm Giao Thöøa taïi Hoùc Moân Baø Ñieåm vôùi 18 Thoân Vöôøn Traàu. Cuoäc khôûi nghóa naøy nhaèm tröø khöû vôï choàng Ñoác Phuû Söù Traàn Töû Ca, teân tay sai cuûa thöïc daân Phaùp, voâ cuøng tham nhuõng. Thôøi ñoù coù caâu "Muøa xuaân coù phaùo coù neâu. Coù ñaàu qua phuû beâu nôi coät côø." Cuoäc khôûi nghóa do Phan Coâng Hôùn töùc Quaûn Hôùn laõnh ñaïo. Phaùp ñaõ töû hình oâng vaø oâ. Nguyeãn Vaên Quaù (31/3/1836), vaø ñaøy ra Coân Ñaûo 12 ngöôøi. Daân coù caâu ca: "Ngoù ra ngoaøi bieån muø muø. Thaáy taàu oâng Thöôïng chôû tuø veà Taây."

Teát Maäu Thaân (1968) vaø cuoäc Toång Taán Coâng cuûa Vieät Coäng. Ñaây laø cuoäc taán coâng töï saùt cuûa VC nhaèm haï uy tín quaân ñoäi Myõ ôû Vieät Nam vaø hoã trôï phong traøo phaûn chieán taïi Myõ. Cuoäc phaûn coâng haàu nhö ñôn phöông cuûa quaân löïc Vieät Nam Coäng Hoøa ñaõ laøm Haø Noäi vaø Hoa Kyø thaáy roõ khaû naêng vaø tinh thaàn chieán ñaáu raát cao quaân daân Mieàn Nam. Taïi thò xaõ Caàn Thô, VC baùm truï trong cö xaù coâng chöùc. Töôùng Nguyeãn Vaên Maïnh khoâng nôõ ra leänh gioäi bom. Caûnh saùt ñaëc bieät vaø Bieät Ñoäng Quaân ñaõ anh duõng thanh toaùn ñieåm naøy. Sau ñoù, Töôùng Nguyeãn Ñöùc Thaéng veà naém quyeàn chæ huy Vuøng Boán/ Quaân Ñoaøn IV. OÂng ñích thaân thaûo keá hoaïch cho taát caû Tieåu Khu vaø Chi Khu töøng ñôït tung ra caùc cuoäc haønh quaân. Ngaøy naøo oâng cuõng coù maët treân tröïc thaêng quan saùt chieán tröôøng, saün saøng ñaùp xuoáng caùc ñieåm haønh quaân ñeå uûy laïo binh só. Thöïc phaåm haøng ngaøy chæ laø moät oå baùnh mì do caâu laïc boä cung caáp vaø nöôùc ngoït. Anh em thuoäc Tieåu Ñoaøn Truyeàn Tin vaø Phoøng VI/ Quaân Ñoaøn IV thay phieân nhau thaùp tuøng mang ñaëc leänh truyeàn tin vaø maùy lieân laïc PRC 25. Trong moät chuyeán bay, moät trong soá chuùng toâi ñaõ bò thieät maïng vì ñaïn VC ôû döôùi baén leân. Trong voøng moät thaùng oâng taùi laäp löu thoâng quoác loä IV vaø giaûi toûa heát aùp löïc cuûa VC treàn toaøn laõnh thoå Vuøng IV tröôùc söï ngaïc nhieân cuûa coá vaán Myõ. Trong buoåi thuyeát trình tröôùc khi rôøi chöùc vuï Tö Leänh Vuøng IV/QÑIV, oâng cho bieát chieán thuaät cuûa oâng laø laøm cho VC khoâng coøn choã naøo coù theå laø an toaøn khu cuûa hoï vaø binh só cuûa hoï caûm thaáy luoân luoân lo laéng vì khoâng bieát seõ bò taán coâng vaøo luùc naøo keå caû ban ñeâm. Phaûi laø ngöôøi coù taøi trí, ñaûm löôïc, yeâu nöôùc, thöông daân, vaø queân mình, môùi coù theå coù taïo ñöôïc nhöõng thaønh tích to lôùn nhö vaäy. Coù ñuùng khoâng ñoái vôùi caâu truyeàn tuïng trong quaân ñoäi hoài ñoù "Nhaát Thaéng, nhì Chinh, tam Thanh, töù Tröôûng?"

Teát naêm 1976, Haø Noäi ñaõ gom gaàn heát caùc quaân, caùn, chính cuûa Mieàn Nam vaøo caùc traïi caûi taïo sau khi tung ra chieâu baøi hoïc taäp caûi taïo möôøi ngaøy. Thöïc teá ñoù laø möôøi baøi hoïc taåy naõo vaø thôøi gian caûi taïo laø: "khi naøo tieán boä thì veà" vaø "khi naøo veà laø tieán boä!" Teát ñaàu tieân chuùng toâi khoaûng gaàn moät ngaøn ngöôøi taäp trung ôû traïi caûi taïo Traø Noùc Caàn Thô. Teát naêm ñoù trôøi trôû laïnh chöa töøng thaáy ôû Mieàn Nam. Ñeâm nguû phaûi laáy chieáu ñaép cho ñôõ laïnh. Toâi khoâng ngôø naêm ñoù laïi coù muùa laân trong traïi do chính anh em trong traïi laøm. Ñaàu laân thaät ñeïp. Troáng laø thuøng phuy. Ñoaøn laân ñi muùa heát "laùn" (daãy nhaø) qua laùn khaùc. Toâi chung keïo vaø tieàn thöôûng laân. Caùn boä traïi yeâu caàu laân muùa treân boä chæ huy. Toaùn laân höùa ngaøy moàng Ba seõ leân. Nhöng vaøo ngaøy ñoù, caùc anh em ñem laân ñoát. Caùn boä beõ maët nhöng khoâng noùi sao ñöôïc. Chuùng toâi caàu cô hoûi veà teát vaø chöøng naøo ñöôïc veà. Tieân Sö giaùng buùt: "Trong naøy hiu haét, ngoaøi kia laïnh luøng." vaø "Khi naøo quyû vöông heát loøng tham voïng, seõ thong thaû ra veà." Teát naêm ñoù döôøng nhö ñaát trôøi cuõng buoàn vaø laïnh da dieát nhö muoán chia xeû vôùi chuùng toâi noãi taùi teâ, chua xoùt cuûa nhöõng con ngöôøi chieán ñaáu cho töï do phaûi buoâng suùng vì bò löøa vaø vì khoâng muoán queâ höông ñoå maùu voâ ích nöõa! Töø naêm ñoù, ñoái vôùi chuùng toâi, teát döôøng nhö khoâng coøn nöõa vì Naøng Xuaân ñaõ bay xa vaø ôû tít taän beân kia bôø Thaùi Bình Döông, nôi chuùng toâi moûi moøn con maét chôø troâng vaø nhieàu ñoàng nguõ ñaõ thieáp nguû ñi vaø nguû maõi nhö Trung UÙy Hoàng (Phaùo Binh) khi anh ñaõ ca xong baûn tuø ca "Ñoâi Giaày Duõng Só." do chính anh saùng taùc.

Haûi Baèng HDB

(1/2001)

Phuï Luïc: Caùc taøi lieäu, nhö Kyû Yeáu Baéc Ninh 1997, coù ghi: Baéc Ninh ñöôïc coi nhö caùi noâi cuûa vaên hoùa daân toäc, soá khoa baûng leân tôùi 573 vò trong soá 2800 cuûa toaøn quoác. Baéc Ninh (veà phía baéc Haø Noäi, bao goàm taùm huyeän laø Gia Laâm, Gia Bình, Vaên Giaûng, Lang Taøi, Yeân Phong, Voõ Giaøng, Queá Döông, vaø Tieân Du.) coù nhöõng danh lam, thaéng caûnh, vaø di tích lòch söû nhö chuøa Buùt Thaùp, ñeàn Lyù Baùt Ñeá, ñeàn Phuø Ñoång, Chuøa Lim, Nuùi Cheø, nuùi Baùt Vaïn, nuùi Phaät Tích, nuùi Tieân, nuùi Thieân Thai, vaø Leä Chi Vieân, chuøa Baïch Moân hay Linh Caûm Töï (Long Khaùm) kieán truùc coù moät traêm cöûa; Baùt Vaïn Sôn (Truøng Minh) xaây vôùi 80.000 vieân gaïch ñaëc bieät. Laøng Lim noåi tieáng vôùi moân haùt Troáng Quaân vaø Quan Hoï. Vua Thaùi Toå Nhaø Lyù laø Lyù Coâng Uaån (974 – 1028) laø ngöôøi laøng Ñình Baûng (Coå Phaùp), ñöôïc Sö Vaïn Haïnh chuøa Tieâu Sôn vaø quan Ñaøo Can Moäng giuùp leân Ngoâi Hoaøng Ñeá thay theá nhaø Leâ (Ngoïa Trieàu); Vua dôøi ñoâ Hoa Lö ra Ñaïi La Thaønh (Haø Noäi) vaø roài ñoåi teân laø Thaêng Long. Ñeàn Phuø Ñoång (laøng Ñoång) thôø Thaùnh Gioùng qua huyeàn thoaïi nguyeân laø moät caäu beù Trôøi sai xuoáng phaù giaëc AÂn (Ñôøi vua Huøng thöù saùu). Ñình Kim Ñaøo (Lang Taøi) thôø Toâ Hieán Thaønh ñöôïc vua Lyù Cao Toâng ví nhö Gia Caùt Löôïng, giuùp phaù tan giaëc Thaân Lôïi, Ngöu Thoáng, vaø Laøo. Nuùi Tieân laø moät thaéng caûnh huøng traùng. Ñoù laø nôi Trieäu Ñaø tieán ñaùnh An Döông Vöông (179 tröôùc Taây Lòch) vaø sau ñoù laø Maõ Vieän tieán ñaùnh Hai Baø Tröng (40 sau TL). Ñaát Baéc Ninh coù nhöõng nhaân vaät nhö YÛ Lan Phu Nhaân, Nguyeân Phi taøi ba cuûa vua Lyù Thaùnh Toâng; Ngoïc Haân Coâng Chuùa laø Hoaøng Haäu cuûa vua Quang Trung; Nguyeãn Thò Loä, naøng haàu cuûa Nguyeãn Traûi; Nguyeãn Gia Thieàu, taùc giaû Cung Oaùn Ngaâm Khuùc; Ñoaøn Thò Ñieåm, dòch noâm taùc phaåm Chinh Phuï Ngaâm cuûa Ñaëng Traàn Coân; Cao Baù Quaùt ñöôïc ñôøi xöng tuïng laø Thaùnh Quaùt.