NGHEÄ THUAÄT TRONG CON NGÖÔØI

Löông Theá Nam

Taát caû nhöõng ai ñaõ ñeå yù quan saùt con 1 ngöôøi töø luùc loït loøng ñeán kyø khoân lôùn giaø coãi taát ñeàu thaáy caû moät tieán trình taêng tröôûng cuûa moät söï rung ñoäng trong taâm tö. Chiùnh söï rung ñoäng naøy ñaõ laøm naåy sinh ra ngheä thuaät, naûy sinh baèng caùch thoâi thuùc saùng taïo cuõng nhö baèng söï ham thích thöôûng thöùc. Keû rung ñoäng maïnh boãng thaáy caùi höùng phaûi laøm moät vieäc gì cuï theå nhö phaûi

_ nhaûy muùa leân, ñoù laø vuõ

_ phaûi reân ræ noùi cöôøi, ñoù laø ca nhaïc, kòch ngheä

_ phaûi ghi cheùp nhöõng hoài töôûng nhö moät haønh ñoäng giaûi toûa bôùt söï doàn neùn cuûa noäi taâm, thì ñoù laø nguoàn goác cuûa thi, vaên hay hoäi hoïa...

Söï hieän höõu cuûa nhöõng phaùt ñoäng nhö theá laø moät thieân phuù haàu nhö rieâng bieät cho gioáng ngöôøi trong vaïn vaät. Caøng ñi xuoáng döôùi haøng caàm thuù, coân truøng saâu boï, thì yù thöùc ngheä thuaät caøng mong manh môø nhaït ñeán ñoä ngay töø thôøi thöôïng coå chöa tieán hoùa, ngöôøi ñaõ töï phaân bieät roõ raøng roài; ngaøy nay neáu ta ñeán thaùm hieåm vaøo nhöõng hang coå xöa chæ caàn thaáy vaøi hoøn ñaù xeáp ngay ngaén hay nhöõng veát ñuïc ngueäch ngoaïc treân thaønh ñaù laø ta ñaõ bieát ngay hang ñoù laø hang ngöôøi ôû chöù khoâng phaûi laø hang thuù vaät.

Ñi tìm cô caáu nhuïc theå cuûa ngheä thuaät thieát töôûng khoâng gì baèng cöù nhìn vaøo söï lieân heä giöõa caûm giaùc vaø taâm linh; ta seõ thaáy baát cöù moät nguyeân nhaân naøo ñaäp maïnh vaøo giaùc quan (tai, maét, muõi, mieäng, da, vaø theå giaùc (proprioceptive sense) laø cuõng ñeàu taïo nhöõng xuùc ñoäng ñöôïc ghi nhôù trong con ngöôøi. Tuy nhieân xuùc caûm ngheä thuaät khoâng ñôn giaûn nhö nhöõng thò giaùc, khöùu giaùc, vò giaùc, vì noù khoâng rieâng bieät coù moät cô quan naøo ñaûm traùch roõ reät. Maëc daàu ngaøy nay, khoa hoïc veà taâm tính (behavior science) ñaõ tìm thaáy trong boä naõo nhieàu mieàn raát ñaëc saéc nhö trung khu khöùu giaùc (olfactory bulb) chuû veà nhaän ñònh caùc muøi xoâng ra töø caùc vaät, roài ñeán trung khu septum ñöôïc coi nhö vuøng "khoaùi caûm" vì neáu kích thích ôû ñaáy thì töï nhieân con ngöôøi thaáy vui thích yeâu ñôøi; gaàn ñaáy laïi coù trung taâm no ñaày (satiety center) baùo cho ta caûm giaùc aên no, roài trung khu khaùt nöôùc (thirst center) baùo caûm giaùc theøm uoáng...; tình maãu töû thì naèm ôû trung khu cingulate, trí nhôù ôû khu hippocampus (haø maõ)vaø ñaëc bieät coù moät khu tieát duïc naèm ôû vuøng traùi leâ (pyriform cortex) noù kieàm cheá cho ta khoâng trôû thaønh hoang daâm voâ ñoä, chöùngcôù laø nhöõng con vaät ñöïc naøo bò thöông toån phaàn tieát duïc ñoù, noù seõ bieán thaønh nhöõng con quyû daâm duïc, chuùng haõm hieáp baát keå giaø treû ñöïc caùi... vaø ngay caû nhöõng ñoà vaät naøo kheâu gôïi nöõa.

Trôû laïi vôùi caùc rung caûm ngheä thuaät söï phöùc taïp cuûa noù taát phaûi hoäi tuï chöùc phaän nhieàu giaùc quan caàn thieát. Taïm laáy moät thí duï nhö caûm quan thò giaùc chaúng haïn – khoa hoïc ñaõ thaáy raèng ôû naõo coù nhieàu mieàn nhö khu 17 (theo baûng ñaùnh soá caùc brain areas cuûa Brodman) laø daønh cho thò giaùc sô ñaúng (primary visual cortex); ôû ñaáy chæ laø nhaän nhöõng tín hieäu aùnh saùng (signals) töø maét tôùi chöù chöa phaûi laø moät nhaän ñònh roõ reät, keá ñoù noù ñöôïc chuyeån sang khu 18 vaø 19 daønh cho thò giaùc thöù caáp (secondary visual cortex); ñaây ñöôïc coi laø khu lónh hoäi (visual association areas) vì coù söï nhaän ñònh cao hôn nhö veà caùc hình theå goùc caïnh... roài sau choùt laø nhöõng khu 20, 21 ôû phía sau thuøy thaùi döông (temporal lobe), noù giuùp ta nhaän ra yù nghóa cuûa caùc hình thuø nhìn thaáy thí duï ñoù laø con vaät gì, chöõ gì... Vaäy chính vì söï chuyeân bieät veà chöùc phaän cuûa moãi khu nhö theá cho neân heã khu naøo bò thöông tích laø ta bò maát maùt khaû naêng cuûa khu aáy tæ nhö neáu maét toát maø trung khu naõo soá 17 bò hö thì ta cuõng chaúng nhìn thaáy gì, hoaëc laø taát caû ñeàu toát tröø ra coù trung khu 20, 21 laø hö thì luùc ñoù tuy vaãn nhaän thaáy aùnh saùng, neùt vieát maø roài chaúng hieåu ñaáy laø caùi gì!

Caùch toå chöùc cuûa naõo ñaõ nhö vaäy, taát nhöõng caûm xuùc ngheä thuaät cuõng khoâng theå naøo khaùc ñöôïc, vaø suy dieãn ra, phaûi coù nhieàu trung khu thaàn kinh vaø giaùc quan cuøng nhau tham döï neân môùi gaây noåi söï rung caûm phöùc taïp nhö theá. Vaäy neáu trung khu naõo naåy nôû

nhieàu thì söùc caûm xuùc caøng beùn nhaäy vaø maïnh, do ñoù môùi coù söï ña daïng cho moãi lónh vöïc ngheä thuaät. Giöõa söï coäng höôûng cuûa nhieàu trung khu vaø giaùc quan, taát phaûi coù nôi maïnh nôi yeáu, vaø maïnh thì seõ trôû thaønh chuû choát coøn yeáu seõ chæ laø phaàn "hoa laù raâu ria" phuï hoïa cho söï caûm xuùc sau naøy; tuy nhieân ñaõ phuï maø thieáu thì cuõng chaúng coøn gì

ñieåm toâ cho myõ-caûm vaø cho taùc phaåm nöõa, ví nhö tö trang tuy cuõng laø phuï song ñaõ laøm toân leân nhan saéc con ngöôøi nhö theá naøo: "ngöôøi ñeïp vì luïa, luùa toát vì phaân" laø theá. Thaønh ra ñieàu ñaùng neâu ra ôû ñaây laø ñaønh raèng trôøi ñaõ phuù cho con ngöôøi caùi thieân baåm ngheä thuaät ñeå laø cho mình moät nguoàn vui töï taïi nhöng ta cuõng caàn phaûi bieát tìm laáy nhöõng caûm xuùc ñeå caùc khu naõo ñöôïc taêng tröôûng thì thieân baåm naøy môùi caøng cao sieâu vaø beùn nhaäy.

Veà yeáu toá caáu taoï ngheä thuaät duø laø saùng taùc hay thöôûng thöùc, thieát töôûng coù coângthöùc sau ñaây duøng laøm tieâu chuaån ñöôïc

Ngheä thuaät = caûm xuùc + ghi nhôù + töôûng töôïng + nhòp ñieäu

1. Veà caûm xuùc ta coù theå khaúng raèng: khoâng coù caûm xuùc thì seõ khoâng coù ngheä thuaät. Noù vöøa laø ñieàu kieän baát khaû khuyeát, laïi vöøa laø muïc ñích toái thöôïng nöõa. Ba yeáu toá sau ôû coâng thöùc treân, xeùt cho cuøng thì cuõng chæ laø laøm taêng theâm phaàn caûm xuùc naøy maø thoâi. Taïi sao vaäy? Vì muïc ñích cuûa ngheä thuaät laø "mua vui" – Thöïc vaäy, trong khi caùc caûm xuùc ôû ngoaøi ñôøi soáng thöïc teá coù theå ñau ñôùn, buoàn böïc... ñuû loaïi, thì nhöõng caûm xuùc töø ngheä thuaät bao giôø cuõng thích thuù: cuõng laø gioït nöôùc maét maø khoùc trong thöïc traïng thì khoå sôû bieát chöøng naøo, aáy theá maø khoùc cho moät vôû bi kòch, hay cho moät cuoán truyeän tình caûm, moät baøi thô buoàn thöông thì sao noù laïi gaây thích thuù xieát bao! Ñoù phaûi chaêng laø töï moät beân laø thöïc vôùi söï maát maùt cuï theå, coøn moät beân laø giaû vöøa saâu ñaäm laïi vöøa chaúng thieät haïi gì.

2. Söï ghi nhôù caûm xuùc chaúng qua chæ ñeå taïo neân nhöõng kinh nghieäm maø baát cöù laõnh vöïc hoaït ñoäng naøo cuõng phaûi caàn. Trong ñòa haït taâm linh caûm xuùc taát nhieân "ñoaïn tröôøng ai coù qua caàu môùi hay" nghóa laø con ngöôøi phaûi ñaõ coù laáy moät laàn caûm xuùc tröôùc ñaõ thì roài môùi hoøng ngheä thuaät môû laïi ñöôïc cho con ñöôøng caûm xuùc ñoù; coøn neáu khoâng kinh nghieäm gì nhö ñöùa treû thô thì ngheä thuaät duø cao sieâu ñeán ñaâu cuõng ñaønh chòu, chaúng khaùc "cung ñaøn ñem gaåy tai traâu" maø thoâi!

Toùm laïi muoán thöôûng thöùc ngheä thuaät, ít nhaát trong ñôøi cuõng phaûi coù moät ñoâi laàn caûm xuùc vaø tieàm thöùc phaûi ghi nhôù laáy; vaäy neân loái soáng naøo quaù thöïc teá, neù traùnh söï rung ñoäng thì seõ bò thieät thoøi ôû choã ñôøi seõ maát ñi khaù nhieàu khaû naêng thöôûng thöùc caùi vui thanh cao cuûa ngheä thuaät. Cuõng chính vì kinh nghieäm nhieàu hay ít veà phaàn caûm xuùc maø ta coù theå phaân chia ra nhieàu trình ñoä ngheä thuaät khaùc nhau. Thöû nhôù laïi trong ta töø ngaøy thô daïi ñeán khi khoân lôùn, böôùc ñöôøng ñôøi caøng ngaøy caøng coù nhieàu kinh nghieäm rung caûm neân söï thích thuù veà ngheä thuaät cuõng thay ñoåi daàn vaø caøng veà sau caøng tinh teá hôn ñoâi khi laøm ngaïc nhieân nhöõng keû thieáu kinh nghieäm vaø laøm khoù hieåu nhö theå moät ñieàu voâ lyù. Thí duï ôû con treû thì vò ngoït ngaøo ñöôøng maät raát hôïp vôùi khaåu vò, aáy theá maø khi lôùn leân ñöùng tuoåi, caùi löôõi phaàn nhieàu laïi khoâng thích ngoït nöõa maø chuyeån sang nhöõng muøi cay ñaéng nhö röôïu, thuoác laù... vaø coù theå ñeán ñoä nghieän ngaäp laø khaùc. Veà thuù chôi, caùi troáng boûi laø cuûa lôùp tuoåi thô cuøng vôùi nhöõng truyeän Taám Caùm, böùc tranh gaø; khi lôùn leân, ngöôøi ta boû hoaëc neáu coù chôi thì cuõng laø vì kyû nieäm thô aáu hôn laø vì chính nhöõng thöù ñaëc thuø aáy. Vaäy roõ raøng laø coù nhöõng trình ñoä cao thaáp trong quan nieäm ngheä thuaät maø ta khoâng theå laàm laãn vôùi sôû thích caù nhaân. Ñaønh raèng moãi ngöôøi coù theå coù nhöõng höôùng thöôûng thöùc khaùc nhau, keû thích nhaïc coå ñieån, keû thích nhaïc ñoàng queâ, nhaïc giaät gaân... song trong moãi sôû thích ñoù daàn daàn vôùi kinh nghieäm, höôùng thöôûng thöùc cuõng thay ñoåi, laøm ra nhöõng trình ñoä khaùc nhau giöõa ngöôøi saønh ñieäu vaø keû non nôùt. Ta ñaõ thaáy coù nhieàu taùc phaåm raát aên khaùch, maø tröôùc keû thöùc giaû, noù chaúng coù giaù trò gì. Laïi coù raát nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ñaõ coù laàn thaáy chính mình thay ñoåi, töï nhieân mình chaùn gheùt moät taùc phaåm ngheä thuaät maø tröôùc kia mình öa thích... Phaûi chaêng ñaáy cuõng laø moät böôùc tieán?

Kinh nghieäm ngheä thuaät cuõng caàn phaûi coù nhaän ñònh, hoïc taäp nöõa môùi tieán tröø ra coù caùc thaàn ñoàng laø "sinh vi tri" töùc sinh ra ñaõ bieát ngay söï teá nhò saâu xa maø ngöôøi thöôøng khoâng thaáy noåi. Vaø cuõng phaûi nhôø caùc thieân taøi khai sôn phaù thaïch thì môùi ñaët ñöôïc neàn cho nhöõng tieán boä môùi sau naøy...

3. Veà söùc töôûng töôïng trong ngheä thuaät: ngheä thuaät gaén lieàn vôùi oùc töôûng töôïng nhö hoàn vôùi xaùc. Moät caùi xaùc voâ hoàn laø moät thaây ma, vaø moät caùi hoàn maø chaúng ra hoàn thì caùi xaùc seõ vuïng veà thoâ keäch. Nhö tröôøng hôïp nhöõng thuù vaät, hoãn phaùch keùm coûi neân coù bieát gì veà ngheä thuaät nöõa ñaâu! Taïi sao vaäy? Coù leõ cuõng taïi con vaät thieáu haún oùc töôûng töôïng!

Baây giôø thöû xeùt xem söùc töôûng töôïng cuûa ngöôøi ngheä só taùc ñoäng theá naøo leân giaùc quan cuûa quaàn chuùng thöôûng thöùc. Ñieån hình laø trong ngaønh hoäi hoïa. Lòch söû tieán hoùa cuûa noù ñaõ coù nhieàu lieân heä vôùi oùc töôûng töôïng. Veõ moät böùc tranh laø coát giuùp cho ngöôøi ngaém moät caùi gì ñeå hoï nhôù laïi moät caûnh vaät thöïc; tuy nhieân söï giuùp ñôõ ñoù coù nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Caùc tranh coå, phaàn lôùn thuoäc veà tröôøng phaùi Hieän Thöïc (Realism) trong ñoù ngöôøi hoïa só veõ ñaày ñuû töøng chi tieát caû veà ñöôøng neùt laãn maàu saéc theo raát saùt vôùi thöïc teá vaø ít ñoøi hoûi ôû oùc töôûng töôïng, tröø ra ôû moät vaøi phaàn trong boùng toái vôùi ít nhieàu veät saùng lôø môø ñeå gôïi hình. Ñeán caùc thôøi ñaïi sau, theo gioøng tieán hoùa, hoäi hoïa tìm caùch khai thaùc söùc töôûng töôïng raát maïnh neân coù nhieàu tröôøng phaùi môùi ra ñôøi, thí duï phaùi hoïa Laäp Theå (cubism) öa duøng nhöõng hình kyû haø (vuoâng, troøn, tam giaùc, cheùo caïnh...), roài tröôøng phaùi Sieâu Thöïc (Surrealism) chuyeân moân boùp meùo caùc hình töôùng laøm cho kyø laï, hoang ñöôøng; roài tröôøng phaùi Tröøu töôïng (Abstract expressionism) noù coøn nhö thaùch ñoá oùc töôûng töôïng laø khaùc baèng nhöõng maàu neùt laï luøng khoù hieåu ñeå kích thích cho ta maëc söùc möôøng töôûng ñeán ñoä ngöôøi naøy nhìn thaáy theá naøy, ngöôøi kia theá khaùc, roài coù luùc ñang xem tranh, giöõa nhöõng maûng maàu chaèng chòt, töï nhieân ta chôït nhö baét gaëp moät hình thuø ñaëc bieät naøo y nhö theå coù moät boùng ma aån hieän voâ thöôøng luùc thaáy luùc bieán maát. Thöïc quaùi ñaûn maø thích thuù! Quaû thaät coù nhöõng böùc tranh "ñieân" raát khoù hieåu nhö tranh cuûa ñaïi danh hoïa Picasso, nhieàu choã tuy veõ caùi ñaàu ngöôøi maø khoâng haún ra caùi ñaàu, con maét ngang, con maét doïc, thaân hình cuõng töøng maûnh taùch rôøi khoù nhaän, thí duï böùc hoa Reclining nude naêm 1970 chaúng haïn. Ñaáy laø veà tranh töôûng töôïng vaø nhöõng caùi "ñieân" hoäi hoïa, noù coù theå coi nhö laø moät trình ñoä ngheä thuaät töông töï vôùi noàng ñoä röôïu maïnh laøm cho ta ngaát ngö loaïn trí ñeå deã beà ñöa laïc vaøo coõi moäng! Söùc töôûng töôïng quaû ñaõ gaây neân moät caûm xuùc maïnh, veõ nhö vaäy taát nhieân laø khoù vì noù veõ maø nhö khoâng veõ, noù tìm caùch nöông vaøo oùc töôûng töôïng neân veõ ít maø laïi dieãn taû ñöôïc nhieàu; noù ñaõ doàn nhieàu sinh ñoäng vaøo cho böùc tranh; noù ñaùnh thöùc ngöôøi thöôûng ngoaïn vaø eùp cho tinh thaàn hoï baät saùng ñeå bao giôø cuõng linh hoaït.

Böôùc sang caùc laõnh vöïc ngheä thuaät khaùc, nhaát laø vaên chöông, thi ca, thì söùc töôûng töôïng coøn loâi keùo ñöôïc theâm sôû thích caù nhaân vaøo nöõa; thí duï: hoäi hoïa hay nhieáp aûnh khi trình baày moät myõ nhaân chaúng haïn thì neùt duyeân daùng dieãm kieàu coù theå hôïp nhaõn ngöôøi naøy maø khoâng hôïp nhaõn ngöôøi khaùc, roài ngay treân bình dieän böùc tranh coù theå cuõng coù goùc naøy coi ñeïp nhöng goùc khaùc laïi xaáu ñeå taïo thaønh moät caûm giaùc khoâng toaøn bích. Traùi laïi vôùi thi vaên, coù khi chæ caàn vaøi chöõ hay vaøi caâu laø ñuû bung ra cho moïi ngöôøi töï do töôûng töôïng, ai theo sôû thích naáy ñeå töï taïo laáy moät caûm giaùc toát ñeïp hoaøn toaøn.Thí duï Nguyeãn Du vôùi caâu taû nhan saéc naøng Kieàu:

thì nöông vaøo ñaáy, moãi ngöôøi chuùng ta cöù tuøy vaøo sôû thích cuûa mình maø hình dung laáy moät giai nhaân tuyeät theá thì thoâi. Tröôøng hôïp chaúng khaùc gì vôùi oùc töôûng töôïng cuûa caùc chaøng trai töông tö gaùi, noù ñaõ toâ veõ cho ngöôøi tình duø thoâ keäch cuõng trôû thaønh myõ mieàu loâi cuoán; thaønh ra, nhö moät nhaø taâm lyù hoïc ñaõ noùi: khi ta meâ moät ngöôøi thì khoâng phaûi ta meâ say chính ngöôøi ñoù maø laø meâ moät hình boùng töôûng töôïng daäp treân khuoân maãu cuûa ngöôøi ñoù maø thoâi. Vaäy töôûng töôïng chính laø nhöõng boùng ma hoà ly ñaày haáp daãn noù ñaõ nhaäp laãn vaøo trong moïi taùc phaåm ngheä thuaät ñeå laøm thaønh giaù trò...

Moät caâu hoûi coù theå ñöôïc ñaët ra ôû ñaây laø neáu oùc töôûng töôïng ñaõ thaàn dieäu ñeán nhö vaäy thì lieäu coù caàn phaûi löïa choïn ñeà taøi cho taùc phaåm nöõa hay khoâng? Taát nhieân vaãn phaûi caàn, vì töôûng töôïng chæ laø caùi hoàn noù laøm cho taùc phaåm linh hoaït song chính ñeà taøi môùi laø caùi xaùc cuï theå thích hôïp cho noù nhaäp vaøo. Coøn neáu khoâng thì noù chæ bô vô phieâu laõng. Vaû laïi cöù thaû cho söùc töôûng löôïng troâi daït voâ bôø nhö moät ngöôøi suy nghó lan man baát ñònh thì roài chaúng maáy luùc chính ngay ngöôøi aáy cuõng thaáy nhaøm chaùn voâ vò vì söï hoãn ñoän lang thang cuûa mình. Ñaáy coi nhö laø moät söï quaù trôùn maø ta neân traùnh. Tuy vaäy ngaøy nay cuõng coù raát nhieàu taùc giaû quaù chuoäng söï phoùng laõng cuûa töôûng töôïng neân ñaõ taïo ra nhöõng taùc phaåm voâ ñeà cöù phoù maëc cho caâu thô hay neùt hoïa muoán ñöa tôùi ñaâu thì tôùi, baát caàn taát caû tröø ra coù caùi höùng cuûa mình. Keå ra cuõng laø moät yù ñoà saâu saéc song cuõng laø moät troø chôi maïo hieåm khoù coù theå laâu beàn vaø raát deã trôû thaønh loá bòch nhö "traùi nuùi ñeû ra con chuoät"!

4. Vaán ñeà nhòp ñieäu trong ngheä thuaät: Khoâng bieát thöôïng ñeá ñaõ sinh con ngöôøi laøm sao maø heã thaáy coù caùi gì nhòp nhaøng hoøa ñieäu laø y nhö trong loøng thích thuù. Ngay töø luùc naèm noâi, ñang gaøo khoùc quaáy hôøn, theá maø heã ñöôïc baøn tay meï hieàn voã voã nhòp nhaøng, hay lôøi ru traàm boång, hay moät ñaø voõng ñu ñöa keõo keït, laø côn khoùc naøo cuõng phaûi nín vaø con maét seõ nhím laïi ñeå ñöa vaøo coõi moäng tuoåi thô, nhieàu khi coøn ñeå laïi treân moâi nguû moät nuï cöôøi khoaùi caûm. Söï kieän naøy khoâng phaûi chæ thaáy ôû Vieät Nam maø ôû khaép taát caû gioáng ngöôøi treân theá giôùi. Cho neân ta coù theå noùi raèng: nhòp ñieäu laø moät sôû thích baåm sinh khoâng bieân giôùi vaø ngheä thuaät taát khoâ ng theå boû qua ñöôïc, Thaät vaäy, moät cung ñaøn khoâng theå cöù ñaùnh lieân mieân ñeàu ñeàu baát phaân nhòp maïnh nhòp yeáu maø khoûi nhaøm tai, moät hoïa phaåm cuõng vaäy, caùc ñöôøng neùt phaûi ñaët sao cho coù toå chöùc khoâng hoãn loaïn, maàu saéc phaûi aên nhaäp haøi hoøa, môùi khoâng töùc maét. ÔÛ thi ca thì vaàn ñieäu nieâm luaät neáu ñaët ra laø chæ coát ñeå laøm caùi moác gaây nhòp ñieäu. Ngay caû trong vaên xuoâi cuõng theá, thöïc ra noù vaãn coù ngaám ngaàm moät söï nhòp nhaøng naøo ñoù maø nhaø vaên ñaõ löïa choïn chöù khoâng haún quaù töï do böøa baõi. Tuaàn baùo Newsweek (Campus 4/86) trong muïc

"Laøm theá naøo ñeå vieát vaên hay?" ñaõ coù lôøi khuyeân laø: "Neân ñoïc laïi thaønh tieáng ñeå coù theå kieåm soaùt ñöôïc nhòp ñieäu baøi vieát cuûa mình." Khi ñoïc vaên nhieàu, ta taát phaûi nhaän thaáy ôû nhieàu caâu vaên, taùc giaû ñaõ phaûi duøng nhöõng chöõ ñi ñoâi ñieäp nghóa thí duï nhö "tìm toøi" thay vì moät chöõ "tìm" cuït luûn, chaúng qua cuõng laø ñeå cho coù nhòp ñieäu....

Khoa Sinh hoïc ngaøy nay ñaõ khaùm phaù thaáy ôû trong con ngöôøi cuõng nhö ôû nhieàu sinh vaät coù söï hieän höõu cuûa moät thöù ñoàng hoà thieân nhieân ñeám ngaàm thôøi gian döôøng nhö laø ñeå kieåm ñieäm nhòp ñieäu cuûa cuoäc soáng; chính caùi ñoàng hoà ñoù ñaõ laøm cho con gaø cuùc cu gaùy saùng, cho caùi thai trong buïng meï chôø ñuû chín thaùng möôøi ngaøy môùi ra chaøo ñôøi, vaø

xa hôn nöõa, caây coái boán muøa thay ñoåi, maø ngay ñeán caû vuõ truï cuõng coù söï tuaàn hoaøn ñeàu ñaën, tinh tuù vaän haønh, thôøi tieát giao thoa nhòp nhaøng coù khi ñeán caû töø côn möa traän gioù... Theo cuoán sinh lyù hoïc nhaân theå Ganong, thì caùi ñoàng hoà trong ngöôøi noù naèm ôû choã suprachiasmatic nucleus cuûa phaàn naøo hypothalamus. ÔÛ ñaáy noù ñieàu khieån haàu heát

nhöõng sinh ñieäu (biorythms) cuûa cô theå töø giaác nguû trong ngaøy ñeán caû kinh kyø cuûa phuï nöõ trong thaùng nöõa. YÙ nghóa cuûa söï hieän höõu caùi ñoàng hoà nhö theá taát caøng noùi roõ hôn söï caàn thieát veà nhòp ñieäu trong ñôøi soáng noùi chung vaø suy dieãn ra laø cuûa ngheä thuaät noùi rieâng.

Toùm laïi, caùi hoàn ngheä thuaät trong ta laø coù thöïc! Söï taêng tröôûng vaø chi phoái cuûa noù raát teá nhò cho neân tuy chöa coù moät khaùm phaù töôøng taän naøo nhöng ta vaãn caàn phaûi nhaän ñònh maø caûm laáy! Hy voïng sau naøy khoa hoïc tieán boä hôn taát seõ khui ra nhieàu bí maät trong lónh vöïc caûm xuùc vaø tình caûm con ngöôøi töùc laø ñòa baøn ñaëc thuø cuûa ngheä thuaät ngoõ haàu ñem theâm nhieàu thích thuù cho kieáp nhaân sinh.

Löông Theá Nam