NAÊM TÎ TAÛN MAÏN CHUYEÄN RAÉN

Tröông Quang

Thôøi gian vun vuùt ñöa thoi ñaõ vaøo ngöôõng cöûa naêm Taân Tî, ñieàu khoâng mong vaãn cöù ñeán, coù sôï choùng giaø cuõng khoâng ngaên ñöôïc. Ngay vaøo thôøi ñieåm naøy, muøa Xuaân quay veà toâ thaém khoâng gian, laïi laø ñieàu ai cuõng mong chôø laøn naéng môùi ñem laïi hy voïng cho ngaøy mai töôi ñeïp hôn ngaøy qua. Laø khaùch ly höông ñöông chaïy theo nhòp soáng nôi ñaây maø taác loøng coøn troùi buoäc vaøo queâ nhaø töï naêm tröôùc, chuyeän buoàn vui ñaõ daïn daøy ñeán döûng döng nhö nöôùc chaûy döôùi chaân caàu.

Thoâng leä ñaõ thaønh loái moøn, moãi ñaàu naêm, ngöôøi vieát baøi naøy laïi trình laøng con thuù vaät, con Raén laø teân cuûa naêm môùi. Kieán thöùc veà raén thì ai ai cuõng hieåu bieát gioáng nhau qua saùch vôû, qua chöõ Serpent vaø Snake (Anh ngöõ duøng caû hai chöõ) trong Baùch Khoa töï ñieån (Encyclopedia) hay qua tö lieäu maùy ñieän toaùn...tha hoà ñoïc meät nghæ. Phaïm vi baøi naøy, ngöôøi vieát keå taûn maïn nhöõng CAÛM NHAÄN veà RAÉN baèng giaùc quan cuûa mình vôùi taâm hoàn cuûa ngöôøi Vieät Nam ñaõ soáng qua nöûa theá kyû gaén boù vaøo soâng nuùi queâ nhaø.

• Möôøi Hai Con Giaùp:

Nöôùc ta laø moät trong caùc nöôùc vieãn ñoâng ño ñeám thôøi gian theo chu kyø 60 naêm baèng caùch phoái hôïp 10 Thieân Can laø Giaùp, AÁt ... vôùi 12 ñòa chi (thoâng tuïc goïi laø 12 con giaùp) laø Tyù, Söûu ... ñeå goïi teân cho moãi naêm. Naêm vöøa qua laø Canh Thìn, naêm môùi ñeán laø Taân Tî. Duø laø tuoåi Thìn con roàng hay tuoåi Tî con raén, thì cuõng chæ laø bieåu töôïng cho naêm theo öôùc leä cho deã nhôù, söï thaät khoâng coù lieân heä gì giöõa tính chaát con vaät vôùi naêm ñöôïc gaùn cho. Coù baøi thô luaät theo theå thaát ngoân baùt cuù haún hoi, laïi duøng toaøn tuïc ngöõ raát bình daân, khoâng keâu teân moät con vaät naøo, theá maø ngöôøi Vieät 100% ñoïc leân ñeàu tính ñuû teân 12 con giaùp:

Tuïc ngöõ:

(1) & (2): Choù tha ra, Meøo caép laáy

(3): Chuoät baày ñaøo khoâng neân loã

(4): Laïc ngoõ naém ñuoâi Traâu

(5): Caû gan boùp daùi Ngöïa

(6) & (7): Caùm treo Heo nhòn ñoùi. Nhaên raêng nhö Khæ aên göøng.

(8) & (9): Gaø queø aên quaån coái xaây. Nuoâi Deâ ñeå æa mieåu.

(10) & (11): Caù gaùy hoùa Roàng. Cô chi Huøm coù caùnh.

(12): Len leùt nhö Raén moàng naêm.

• Hoï Haøng Nhaø Raén:

Coù maáy caâu noùi veà Raén, xin "Ñoá laø caùi thöù gì?"

1. Soâng troøn vaønh vaïnh, nöôùc ñoû nhö vang,

Con raén naèm ngang laáy saøo maø ñaåy. Laø caùi gì?

2. Trong hang trong hoác loác nhoác boø ra,

Caû huyeän cuøng nhaø chaúng ai baét ñöôïc. Laø caùi gì?

3. Thöôøn thöôït nhö con raén thui

Chín mieäng, chín muõi, chín ñuoâi, chín ñaàu. Laø caùi gì?

Ñaùp: caâu 1: caùi ñeøn daàu ta ngaøy tröôùc (daàu döøa, daàu phuïng ñoå vaøo dóa, baác ñeøn laø giaây vaûi boû ngang, kheâu ñeøn duøng que ñaåy baác chaùy to, nhoû)

Caâu 2: Raèng thì laø con raén ôû trong hang boø ra, coù lính traùng cuõng khoâng baét ñöôïc. Aáy vaäy maø khoâng phaûi vaäy! Ñoù laø hieän töôïng khi ta ñaày buïng, lôõ xoång noù ra, raát teõn toø; laø bò caùi raém (caùi ñòt) aáy maø. Caâu naøy cuõng raát haøi höôùc maø hoùm hænh nhö caâu laåy Kieàu veà caùi ...aáy:

Caâu 3: Laø con quaùi quyû gì coù ñeán 9 ñaàu 9 mieäng? Nghóa laø baïn ñaõ bò xí gaït bôûi troø chôi chöõ. Caùi voâ lyù ñaõ trôû thaønh höõu lyù raát hieån nhieân. thöa raèng chính laø con raén. Raén ñaõ thui thì caû ñaàu, ñuoâi, mieäng ñeàu chín roài.

Nhaø raén ñöôïc xeáp vaøo 9 hoï khaùc nhau, laïi ñöôïc phaân ra 400 loaïi raén, bao goàm ñeán 1800 thöù raén. Nhaø khaûo coå coøn tìm thaáy 35 loaïi raén thôøi coå ñaõ hoùa thaïch. Raén thuoäc loaøi boø saùt khoâng chaân – xin chôù ngaét caâu baát töû kieåu: Con raén thuoäc loaøi boø/ saùt khoâng chaân – khoâng chaân maø raén tröôøn boø nhanh nheïn, cho neân ñöùng thaúng löng maø ñaäp raén döôùi ñaát thì keå nhö ñi ñoong...., phaûi haï boä cho gaäy song song vôùi maët ñaát maø quaát xuoáng thì raén môùi gaûy suïm xöông soáng. Mieäng raén môû roäng toang hoaùc ñöôïc vì xöông haøm döôùi khoâng khôùp dính vaøo xöông soï hay xöông haøm treân, vôùi tính ñaøn hoài, raén nuoát troäng con moài to hôn noù raát deã.

"Mieäng huøm, noïc raén" ñaõ ñaønh laø moái nguy hieåm, ñeán caû tính leùn luùt, nham hieåm vaø xaûo quyeät cuûa con ngöôøi cuõng ví vôùi raén nöõa. Ñuùng cuõng coù maø oan cuõng nhieàu, vì sao queân coâng cuûa raén ñaõ nuoát töôi bieát bao loaøi gaëm nhaám vaø saâu boï phaù hoaïi hoa maøu cuûa con ngöôøi. Laïi nöõa, coù nhieàu loaïi raén to daøi nhöng khoâng noïc ñoäc nhö raén roàng, raén laõi luøng suïc baét chuoät töø bôø buïi cho ñeán rui maùi nhaø. Raén liu ñiu (coù nôi goïi laø raén raùo) ñuoâi taø hoaéc, cuït nguûn, voán tính löôøi, chaúng ñoäng ñeán ai. Ngöôïc laïi, coù raén roi mình daøi thon nhoû nhö caây roi, boä da soïc vaøng vaø ñoû, cuõng chaúng quaát vaøo ai bao giôø. Ñi beân ruoäng nöôùc, nghe tieáng nhaùi boãng keâu thaát thanh laø bieát ngay noù laø naïn nhaân cuûa caëp raêng nanh raén nöôùc. Theá nhöng, con treû vaãn thaûn nhieân be bôø baét caù lia thia, daønh moài cuûa raén nöôùc. Bôûi ngöôøi lôùn ñaõ chæ cho chuùng ñöôøng ñen töø hai meùp mieäng ñeán coå raén nöôùc, baûo raèng oâng Trôøi ñaõ khoùa khôùp mieäng raén nöôùc, neân noù khoâng ñoäc haïi gì. Coù bieät leä cuûa loaïi raén döôùi nöôùc (Water Snake) goïi laø con Ñaún thöôøng ôû nöôùc maën vaø nöôùc lôï soâng Cöûu Long, ñaún caén laø cheát, ñaún xuoâng vaøo caù, kho con caù aáy nöôùc hoùa tím, aên phaûi laø ngoä ñoäc.

Nöôùc Vieät Nam ôû vuøng nhieät ñôùi gioù muøa laø moâi tröôøng thích hôïp cho nhieàu thöù raén sinh soâi. Ngöôøi daân queâ cöù nhìn ñaàu raén hình tam giaùc hay xöông soáng raén nhoâ cao (cuõng daïng hình tam giaùc, tuïc goïi laø ba laù) thì bieát laø raén ñoäc. Ñoù laø raén hoå nhö: raén hoå löûa maøu ñoû röïc nhö löûa, raén hoå haønh toaùt ra muøi haønh, raén hoå ñaát hay ôû ñöôøng caøy keû nöùt, hoå mun mình ñen laùng coùng, hoå maây hay hoå gioù phoùng töø caønh naøy sang caùnh noï nhö bay vaäy. Tröø raén hoå maây phaûi duøng ñeán röïa queùo daøi caùn hay caâu lieâm chaët ñöùt noù töø treân caây, theá nhöng, ñöùt ñoâi raén roài, chaúng bieát caùch naøo khuùc ñaàu raén laïi bay ñaäu nôi treân beä cöûa ngöôøi chaët noù. Bôûi vaäy, ngöôøi aáy ra cöûa ban ñeâm phaûi ñoäi caùi nia ñeå phoøng raén hoå löûa baùo thuø, seõ moå nhaèm caùi nia laøm laø chaén. Raén maùi gaàm thöôøng lôùn, thaân daøi töøng khoanh vaøng khoanh ñen, noïc raát ñoäc, boä daïng raát ñe doïa. Raén vuù maøng thöôøng nhoû, thaân coù hoa noåi leân nhö nuùm cau, noïc gieát cheát moät con boø. Hai loaïi raén naøy ñaõ caén la toaøn thaân naïn nhaân xuaát huyeát ôû cöûu khieáu roài daãy cheát. Cöûu khieáu laø 9 loã ôû thaân theå moät ngöôøi (thöû tính nhaåm laïi xem, neáu thieáu moät loã, laø eá ñaáy).

Raén luïc maøu xanh laù caây neân deã laãn trong laù, raén luïc chöõa laïi caøng nhieàu noïc ñoäc. Raén luïc ñeû con, khoâng ñeû tröùng nhö hoï haøng nhaø raén (bieät leä naøy cuõng thaáy ôû loaøi caù voi, caù ñuoái .... ñeû con, khoâng ñeû tröùng nhö loaøi caù). Khi raén luïc ñeû con laø gaàn nhö chim bìm bòp ñaõ chöïc saün beân döôùi, ngöûa coå ñôùp haàu heát raén luïc con vöøa rôøi khoûi buïng meï. Chim bìm bòp laïi coù phöông thaàn döôïc chöõa laønh veát caét vaø gaõy xöông trong vaøi giôø maø con ngöôøi vaãn coá rình raäp ñeå hoïc cho ñöôïc.

Treân heát, ngöôøi daân mieàn thöôïng du vaø trung du raát kính sôï gaàn nhö toân thôø moät loaïi raén thaàn raát hieám vaø cuõng hoïa hoaèn laém môùi thoaùng xuaát hieän. Raén thaàn thöôøng soáng coù ñoâi, da laùng ngôøi, raén oâng coù moàng ñoû, raén baø coù khoen vaøng ôû coå. Chính toâi coù nghe, vaøo giôø ñuùng ngoï nôi ñoáng gaïch cuûa beä Phaät ñoå naùt caïnh ñình laøng toâi (thoân Haûi Moân, xaõ Phoå Ninh, Ñöùc Phoå) phaùt ra tieáng gaùy te te ... nhö gaø troáng cuûa raén thaàn. Vaø moät laàn toâi nhìn thaáy moät ñöôøng luùa chuyeån ñoäng, ñeå laïi loái moøn treân ruoäng vaøo ñeâm traêng saùng ôû thoân Chu Me, xaõ Haønh Thònh, Nghóa Haønh; cuï oâng cuûa nhaø toâi troï (ñeå theo hoïc tröôøng Leâ Khieát) baûo cho bieát ñoù laø hoå oâng hoå baø ñi uoáng nöôùc trôû veà, toâi môùi vôõ leõ taïi sao khoâng ai daùm beùn maûng ñeán nôi mieáu coå hoang taøn aáy. Ngöôøi ta keå raèng raén thaàn phun noïc ñoäc ñeå saùt haïi ñoái phöông. Phaûi chaêng, nhieàu ngöôøi chaët phaù caùc caây ña coå thuï, thöôøng laø hang oå cuûa raén thaàn, boãng cheát laên quay vì truùng phaûi hôi ñoäc cuûa loaøi raén kyø bí naøy?

Nöôùc AÁn Ñoä noåi tieáng nhieáu raén, ñe doïa nhaát laø raén hoå mang (cobra) moãi khi noù caát cao ñaàu nhö hình chöõ S mang baïnh ra, thöôïng saùch cuûa ta laø ñaùnh chöõ "taåu nöôùc ñaïi". Moät loaïi raén ñoäc nhoû teân vai-pô (viper) nôi naøo cuõng coù; ngöôøi Myõ Chaâu raát caån troïng khi ñi vaøo choán hoang daõ deã gaëp raén naøy hoûi thaêm söùc khoûe. Raén viper ñi vaøo thuaät ngöõ ñeå chæ tính traùo trôû vaø hieåm aùc. Raén chuoâng (rattle snake) phaùt ra tieáng laùch caùch töø nhöõng khoen baèng söøng ôû khuùc ñuoâi.

• Moùn "haûo thöïc" cuûa raén

Raén aên nhöõng thöù gì? Ngöôøi bình daân ñaët caâu ñoá, xin baïn giaûi cho tröôùc khi ñoïc caâu ñaùp:

1. Boán anh cuøng ôû moät nhaø

Cuøng sanh moät gioáng, cuøng ra moät hình

Moät anh thì ñoã Coáng sinh,

Moät anh quyû quaùi tinh ranh nhaát nhaø.

Moät anh hoâi haùm xaáu xa,

Moät anh aên vuïng caû nhaø ñeàu ghen.

Ñaùp: ñoù laø Chuoät Coáng (teân laø vaäy, chöù khoâng phaûi ñoã cöû nhaân), Chuoät Nhaø, Chuoät Chuø (töùc chuoät xaï raát hoâi, ñeán raén cuõng cheâ) vaø Chuoät Nhaét.

2. Huøm huïp nhö caùi baøn tay,

Ñaùp: Xin baïn nuï cöôøi xueà xoøa hoàn nhieân nhö ngöôøi daân queâ veà loái ñoá tuïc giaûng thanh ngoaéc ngoeùo naøy. Ñaùp laø con EÁch, moùn "ngaåu xöïc" cuûa raén. Ban ñeâm eách môùi ñi aên söông (!) Chaúng nhöõng laø moùn beùo bôû cuûa raén, maø nay nhöõng chuù Cheäch Mao xeánh xaùng, nhöõng chuù maét moät mí, boû tieàn mua eách Vieät Nam ñem veà nöôùc hoï, nhö baïn bieát ñaáy !! ...

Ngoaøi chuoät, eách nhaùi, caù oác; raén coøn ñôùp nhieàu loaøi saâu boï keå caû chaâu chaáu, boï raày. Con traên laø con raén khoång loà, coù con daøi haøng chuïc meùt, nuoát soáng moät con nai, con man, ñeán noãisöøng nai coøn thaáy choûi ra da buïng cuûa traên. No neâ traên naèm im cho laù rôi phuû ñaày nhö lôùp nguïy trang, chôø con moài khaùc laûng vaûng laø bung leân quaán chaët ngay con moài, roài sieát chaët cho gaõy xöông meàm thòt môùi nuoát chöûng. Tröø moùn voõ naøy, ngöôøi ñi röøng ruûi bò traên quaán, chæ coøn nöôùc ñöa thaúng hai tay leân trôøi cho tay khoâng bò voâ hieäu, roài naém ñuoâi traêm maø chaët (neáu maát röïa, thaäm chí phaûi caén) traên bung ra, töùc toác chaïy vaét gioø leân coå môùi thoaùt hieåm.

• Ñuøa vôùi raén:

Nhöõng ngöôøi ñuøa vôùi raén chuyeân nghieäp laø caùc anh Chaø-vaø raäm raâu, hoï thoåi saùo vi vuùt hoaëc huyùt saùo mieäng veùo von ñeå duï raén boø theo maø baét baèng tay traàn, roài boû vaøo huû. Dó nhieân thaân theå hoï ñaõ boâi ngaõi cöùu, coøn ôû nöôùc ta thöôøng xoa cuû haønh cuû toûi thì chæ xua raén ñi xa maø thoâi. "Sinh ngheà töû nghieäp", caâu aáy xaùc suaát sai soá döôùi 10%. Theá môùi hieåu oâng baø ta caám ñi ñöôøng ban ñeâm huyùt saùo mieäng giaûi buoàn, chæ vì sôï duï raén ñi theo, roài noù giaûi thoaùt luoân caùi kieáp laøm ngöôøi cuûa ta.

Baét raén cho chaéc phaûi duøng caùi xieân. Xieân laø thanh tre daøi, ñaàu cheû ra nhö chöõ Vieät, chæa ngang ñaàu xieân vaøo mình raén aán maïnh cho xieân keïp laïi, raén maát ñieåm töïa ñeå khoâng tröôøn boø ñöôïc nöõa.

Khieâu vuõ vôùi raén laø nghi thöùc toân giaùo cuûa Monique Hopi truyeàn laïi cho ngöôøi thoå daân taïi moät vuøng cuûa Arizona, vaãn coøn duy trì keå töø luùc ngöôøi Taây Ban Nha khaùm phaù ra phaàn ñaát naøy cuûa Hoa Kyø vaøo giöõa theá kyû 16. Ngöôøi vuõ coâng naém nhieàu raén trong tay, ngoaïm ôû mieäng, nhaûy nhoùt, roài cho caû haøng traêm thöù raén aáy vaøo caên leàu thaùnh loùt da traâu, beân trong coù moät caây thieâng ñöông taêng tröôûng. Keát thuùc, ngöôøi thoå daân naøy chuïp raén trôû laïi, naém caøng nhieàu raén caøng toát roài quaät raén xuoáng söôøn doác nghieâng. Raén ñöôïc töï do, tröôøn boø ñi töù taûn. Nhöõng ñoaøn xieäc, coù bieåu dieãn traên quaán quanh ngöôøi ñöông muùa nhaûy trong tieáng thanh la chuõm choïe inh oûi, cuõng laø caùch ñuøa vôùi raén ôû nöôùc ta.

• Thuoác chöõa trò raén caén:

Neáu goïi taét laø thuoác raén e laïi laàm laãn vôùi thuoác "nhaõn hieäu con raén" cuûa caùc thaày lang mieät vöôøn hay quaûng caùo. Ngay caùc döôïc phoøng thuoác Taây cuõng laáy bieåu hieäu con raén quaán quanh oáng nghieäm mieäng loa, nöõa laø.

Nhieàu nöôùc phöông Ñoâng tin töôûng vaøo moät loaïi ñaù xoáp nhö daïng con oác cuoän ñaõ hoùa thaïch, coù theå cöùu chöõa ngöôøi bò raén ñoäc caén. Vieân ñaù nhoû naøy daùn vaøo veát caén ñeå huùt noïc ñoäc ra, choáng laïi chaát ñoäc ñeå chöõa laønh veát caét. Nhieàu vieân ñaù chöõa raén caén ôû AÁn Ñoä chæ nhoû baèng haït ñaäu, coù khaû naêng cöùu soáng ngöôøi bò raén hoå mang caén; nhaø khoa hoïc phaân chaát tìm thaáy vaøi thaønh toá thaûo moäc trong loaïi ñaù naøy. J.E. Tenant mang töø Tích Lan (Ceylan) veà moät vieân ñaõ chöõa raén caén, ñöôïc giaùo sö Faraday giaûo nghieäm thaáy ñaõ tích tuï quaù nhieàu maùu trong mieáng xöông roài, chöùng toû ñaõ chöõa trò raát nhieàu ngöôøi. Sôû höõu vieân ñaù chöõa raén caén, laø tröïc tieáp cöùu nhaân nôi traàn theá.

Ngöôøi thoå daân mieàn Nam Hoa Kyø, vaøi nôi ôû nöôùc Anh vaø Scotland cuõng ñeo ñaù (caám noùi laùi) thaønh chuoãi treân löng boø, cöøu ñeå xua ñuoåi raén viper vaø chöõa veát raén caén.

Oû Myõ Chaâu coù loaøi thaûo moäc ñöôïc bieát töø laâu ñôøi vaø raát phoå bieán laø chöõa trò ñöôïc raén caén, döôùi teân chung laø snake root, ñeàu duøng reã vaø cuû cuûa caây. Caây snake root traéng laø loaøi thaân thaûo raát öa nhìn, thöôøng ñi ñoâi vôùi caây cuùc taây (astes), laù to nhaùm moïc noái nhau. Caây snake root ñen cao töø 4 ñeán 8 feet, hoa traéng keát thaønh chuøm daøi. Caây Seneca snake root raát quen thuoäc vôùi daân chuùng mieàn Ñoâng Hoa Kyø. Ôû Nam chaâu Myõ coù Brazilian snake root moïc thaønh luøm, reå loaïi thieân thaûo naøy chaúng nhöõng chöõa trò raén caén, maø coøn ñöôïc duøng nhö thuoác xoå taåy nheï vaø gaây noân möûa. Ôû baéc chaâu Myõ coù Canada snake root laø loaïi caây göøng hoang.

"Thoå ngôi naøo, caây coû naáy", ôû nöôùc ta chaúng hieám gì loaïi linh döôïc. Raén caén thì dòt ngay haït ñoå coä vaøo, ñeå huùt noïc ñoäc ra haït ñoå coä. Ñaáy laø loaïi giaây ñaäu hoang nôi bôø buïi, traùi ñoå coä cuõng daïng traùi ñaäu nhöng to lôùn gaáp boäi. Haït ñoå coä to baèng loùng ngoùn tay caùi , coù theå taùch laøm hai phaàn ñeå aùp saùt vaøo veát raén caén, neáu ta khoâng muoán xeû roäng veát caén ñeå duøng baàu giaùc huùt noïc ñoäc ra. Hieäu quûa nhaát laø ñaøo laáy cuû cuûa caây laùt, giaõ nhoû laáy nöôùc cho naïn nhaân uoáng vaø xoa khaép mình. Caây coû laùt moïc nôi bôø möông nöôùc, laù nhoû daøi vuùt hö löôõi kieám, thöôøng duøng deät chieáu.

Ai chaúng sôï raén ñoäc, aáy theá maø laáy raén ñeå chöõa beänh cho ngöôøi, thaät quaùi laï vôùi y khoa Thaùi taây, nhöng hôïp luaän lyù vôùi y lyù Trung Hoa "dó ñoäc trò ñoäc". Chaéc baïn ñaõ töøng thaáy , thaåu röôïu maøu vaøng ngheä coù 5 loaïi raén ñoäc quaán troøn döôùi ñaùy, ñoù laø röôïu ngaâm raén uoáng vaøo trò baù beänh. Toaøn thöù döõ nhö raén maùi gaàm, raén luïc, raén hoå ñaát raén hoå löûa, raén caïp nong, ñeàu ñaõ ruùt heát raêng nanh vaø baàu noïc ñoäc, ngaâm röôïu ñeå hoøa tan tinh löïc cuûa raén, uoáng vaøo vaø chöõa ñöôïc phong thaáp, nhöùc moûi... Raát nhieàu ngöôøi laáy da raén (loät thay da) coøn vöôùng laïi bôø buïi , ñem ñoát, xoa tröø saøi choác gheû lôû nôi treû nít... toâi ñöôïc bieát Raén Giao Ñaàu laø 2 con raén ñoái ñaàu nhau, roài con naøy nuoát chöûng con kia, chæ coøn loøi ra khuùc ñuoâi. Raén giao ñaàu raát hieám coù, ai baét ñöôïc laïi ñem ngaâm röôïu thuoác.

Raén nhieàu laém, coù ngaøy chuùng ñaùnh xaø neïo, quaán laáy nhau nhung nhuùc thaønh khoái lôùn ñeán ruøng rôïn; nhöng ñeán ngaøy Teát Ñoan Ngoï (muøng naêm thaùng naêm aâm lòch) laïi khoâng tìm ñöôïc moät con "raén moàng naêm laøm thuoác". Khoâng coøn sôï raén, neân ngaøy moàng naêm thaùng naêm, ngöôøi ta tha hoà luïc loïi trong bôø buïi ñeå haùi laù veà naáu thaønh thöùc uoáng quanh naêm. Ngaøy xöa, Löu Thaàn vaø Nguyeãn Trieäu ñi haùi laù moàng naêm, men theo suoái hoa ñaøo maø laïc ñeán Thieân Thai, ñöôïc tieân nöõ o beá; roài queân maát ñöôøng veà, queân tuoát chuyeän nhoá nhaêng nôi traàn theá. Ao öôùc laém thay!

• Vaøi Maåu Truyeän Veà Raén Trong Vaên vaø Söû:

- Vaên hoïc nöôùc ta coù laém ñieàu lyù thuù, trong ñoù coù baøi Raén ñaàu bieáng hoïc cuûa nhaø baùc hoïc , baûng nhaõn Leâ Quí Ñoân, laø moät.

Nguyeân luùc coøn ñeå choûm, caäu beù Ñoân ñöông hì huïp taém ôû ao ñaàu laøng, boãng coù ngöôøi döøng ngöïa hoûi thaêm caäu ñöôøng naøo daãn ñeán dinh quan Hình boä Thöôïng thö (töùc Leâ Phuù Thöù, cha leâ Quí Ñoân). Ñoân leân bôø, vaãn coøn traàn truoàng toàng ngoàng, ñöùng daïng hai chaân vaø dang hai tay ñeå chæ loái. Boãng Ñoân muoán bieát khaùch laø haïng ngöôøi naøo ñaõ, beøn hoûi khaùch:

• Ñaây laø chöõ gì?

• Laø chöõ Ñaïi ( ). Khaùch tuûm tæm cöôøi ñaéc yù.

• Khoâng ñuùng! Coøn caùi naøy nöõa. (Ñoân vöøa chæ vaøo caùi luûng laúng, toøn ten beân döôùi haùng)

• AØ, thì ra laø chöõ Thaùi ( ) nhæ. OÀ! Caäu beù laùu thaät.

Sau khi an toïa, khaùch môùi thuaät laïi chuyeän caäu beù tinh khoân ñaùo ñeå aáy. Cha Ñoân bieát ngay laø con mình, beøn goïi caäu leân taï loãi vôùi cuï Thöôïng (cuõng laø Thöôïng thö ñoàng trieàu) vaø sai gia nhaân phaït ñoøn veà toäi Raén (cöùng) ñaàu bieáng hoïc. Khaùch xin tha vôùi ñieàu kieän Ñoân phaûi laøm ngay baøi thô traàn tình Raén ñaàu bieáng hoïc. Leâ Quí Ñoân öùng khaåu ñoïc ngay baøi thaát ngoân sau ñaây, moãi caâu ñeàu coù teân moät thöù raén (coù gaïch ñít) coøn ñöôïc ghi laïi trong vaên hoïc söû:

Xin ñöôïc môû daáu ngoaëc raèng: Raén ñaàu = raén giao ñaàu, Raén laèn löng töùc raén roi, raén loã coøn coù teân laø raén hoå ñaát. Chaâu Loã vieát hoa ñeå chæ ñaïo Khoång Maïnh: Khoång Töû ôû nöôùc Loã, Maïnh Töû ôû nöôùc Chaâu. Ñoùng ngoaëc.

_ Vuï aùn Leä Chi Vieân hay vuï aùn Raén baùo thuø:

Caâu chuyeän baét nguoàn töø khi Nguyeãn Traõi ñöông giöõ chöùc quaân sö chæ ñaïo cho cuoäc khôûi nghóa ôû ñaát Lam Sôn cuûa Bình Ñònh vöông Leâ Lôïi. Moät giaác tröa, oâng naèm mô thaáy moät ngöôøi ñaøn baø daét maáy ñöùa con nhoû ñeán laïy caàu xin oâng cho naùn laïi ít laâu vì coøn ñang luùc ôû cöû non ngaøy, chôø khi cöùng caùp seõ doïn ñi ngay, khoâng daùm van xin gì nöõa. Nguyeãn Traõi gaät ñaàu chaáp thuaän. Khi oâng tænh giaác thì quaân só vaøo trình cho bieát khi phaùt doïn thao tröôøng gaëp moät oå raén, hoï ñaõ gieát cheát caû 3 raén con, coøn raén meï bò chaët ñöùt ñuoâi, boø ñi maát. Nguyeãn Traõi giaät mình hoái tieác, roài cho choân nhöõng raén con.

Hoâm sau, Nguyeãn Traõi ñang ngoài ñoïc vaên thö, boãng treân röôøng nhaø nhoûxuoáng 3 gioït maùu truùng vaøo chöõ "Ñaïi" thaám öôùt caû 3 tôø giaáy; oâng nhìn leân thaáy moät con raén ñöùt ñuoâi quaøy quaû boø ñi. OÂng ngaãm nghó roài kinh sôï.

Möôøi naêm sau saïch boùng quaân Minh, khoâi phuïc laïi Ñoâng Ñoâ (töùc Haø Noäi)Nguyeãn Traõi ñöôïc phong töôùc quan phuïc haàu vaø giöõ chöùc nhaäp noäi haønh khieån, ñöùng ñaàu baù quan. Saùch Coâng dö tieäp kyù cheùp raèng: moät böõa Nguyeãn Traõi ñi chaàu veà, gaëp ngöôøi con gaùi raát ñeïp ñöùng nghæ maùt beân gaùnh chieáu. OÂng ñoïc ngay maáy caâu thô ôõm ôø, coù yù ñuøa bôõn coâ gaùi:

Ngöôøi ñeïp baùn chieáu khoâng do döï, lieàn ñoïc baøi hoïa:

Raát ngaïc nhieân veà taøi saéc veïn toaøn ñeán theá, Nguyeãn Traõi lieàn hoûi coâ baùn chieáu teân Nguyeãn Thò Loä veà laøm haàu thieáp.

Vua Leâ Thaùi Toân (1434 – 1442) leân noái ngoâi vua Leâ Thaùi Toå (töùc Leâ Lôïi) luùc môùi 11 tuoåi, coù quan Phuï Chính Leâ Saùt quyeát ñoaùn moïi vieäc. Ít laâu sau, vua Leâ Thaùi Toân gieát Leâ Saùt ñeå thu laáy quyeàn, tuy nhaø vua coù thoâng minh nhöng coøn tuoåi treû khoâng ngöôøi phuï taù, thaønh ra say ñaém töûu saéc, laøm nhieàu ñieàu khoâng chính ñaùng. Nguyeãn Traõi bieát vaäy neân oâng xin veà trí só ôû Coân Sôn (thuoäc huyeän Chí Linh, tænh Haûi Höng) luùc oâng vöøa 60 tuoåi (1939).

Vaøo naêm nhaâm tuaát (1442) vua Leâ Thaùi Toân ñi tuaàn du phöông Ñoâng, duyeät voõ ôû Chí Linh, coù gheù thaêm traïi Coân Sôn cuûa Nguyeãn Traõi ñang ôû. Vua thaáy Nguyeãn Thò Loä nhan saéc loäng laãy laïi coù taøi vaên chöông, lieàn phong ngay chöùc Leã nghi hoïc só vaø baét theo ngaøy ñeâm haàu haï beân vua. Ñeán khi haàu loan, xa giaù vua döøng laïi nghæ ñeâm taïi vöôøn Leä Chi ôû xaõ Ñaïi Lai, huyeän Gia Ñònh (nay laø Gia Bình) tænh Baéc Ninh, nhaø vua voán nhieãm phong söông leân côn soát roài cheát, coù Nguyeãn Thò Loä haàu haï suoát ñeâm beân goái. Trieàu thaàn keát toäi Nguyeãn Thò Loä ñaàu ñoäc nhaø vua, baét naøng gieát cheát. Nguyeãn Traõi voán coù nhieàu quan ñoá kî veà taøi caùn, nhaân cô hoäi ñoå toäi cho Nguyeãn Traõi ñaõ aâm möu cuøng ngöôøi tì thieáp gieát vua, neân gieát luoân Nguyeãn Traõi vaø caû ba hoï (noäi, ngoaïi vaø vôï) cuûa oâng cuõng bò tru di.

Cho ñeán 22 naêm sau, vua Leâ Thaùnh Toân môùi giaûi toûa noãi oan khuaát cho vò khai quoác coâng thaàn laø phuïc chöùc cho Nguyeãn Traõi vaø luïc duïng con chaùu soáng soùt cuûa oâng ra laøm quan.

Phaûi chaêng Nguyeãn Thò Loä laø hoùa thaân cuûa con raén bò gieát con? Ñeo ñaúng theo baùo oaùn nhaø Nguyeãn Traõi? Ba gioït maùu rôi ngay vaøo chöõ Ñaïi laïi thaám ba tôû giaáy haøm nghóa Tam Ñaïi nghóa laø 3 ñôøi: 3 ñôøi bò gieát! Do ñaâu vua Leâ Thaùi Toân baêng haø vaãn laø bí söû. Xeùt ñeán cuøng, nhaø vua cuõng mang hình haøi vaø taâm tính cuûa moät con ngöôøi nhö baát cöù ai. Coù laém ngöôøi daâm daät ñang khi öông yeáu, bò "thöôïng maõ phong" cheát ñoät ngoät, thì ôû thôøi buoåi naøo chaúng coù. Vuï aùn Leä Chi vieân hay raén baùo thuø laø theá ñaáy.

Caâu chuyeän treân coù ghi roõ raøng trong söû saùch, tuy nhieân phaàn truyeàn thuyeát vaø öùc ñoaùn khoâng coù baèng chöùng xaùc thaät, chæ neân coi laø giaû thuyeát maø thoâi.

• Coøn Moät Chuùt Gì Ñeå Nhôù Ñeå Thöông?

Noùi taûng maïn laø noùi chuyeän bao doàng cuûa thieân haï. Baây giôø noùi ñeán caùi ta, duø raát taàm thöôøng, cuõng coù chuyeän raén ñeå nhôù suoát ñôøi vaø ñeå thöông veà tuoåi treû cuûa mình.

• Naêm aáy toâi leân 14. Vaøo dòp nghæ heø, giöõa tröa naéng choùi chang, toâi leûn meï cha, chaïy theo maáy ñöùa ôû xoùm treân di taùt caù. Chuùng noù ñaép chaän moät khuùc möông caïn, roài thay nhau taùt gaàn heát nöôùc môùi ra tay baét caù. Toâi ñöùng treân bôø, ñaõ veùn goïn quaàn aùo, chôø cho caù soùt laïi môùi xuoáng baét hoâi. Thaèng Teøo ñang thoïc tay vaøo hang hoác ôû döôùi buïi tre, suïc baét ñöôïc vaøi con eách, boãng noù reo möøng ñaõ naém ñöôïc chaân moät con eách toå coäi ôû trong hang. Noù loâi tuoät ra moät con daøi ngoaèng khoen ñen khoen ñoû. Oái trôøi! Con raén maùi gaàm. Thaèng Teøo hoaûng hoát, nhanh nhö caét, noù caàm chaët con raén quay tít treân ñaàu noù, roài vuùt con raén leân bôø, ñuïng nhaèm laøm haát tung caùi noùn coái traéng treân ñaàu toâi. Caû raén maùi gaàm vaø noùn coái rôi xuoáng caùch toâi vaøi thöôùc. Taù hoûa tam tinh, toâi cuoáng quít chaïy baêng qua ñaùm ruoäng caøy aûi, guoác ñöùt luùc naøo chaúng bieát, chaân traàn xeùo leân bôø buïi ñeán rôùm maùu. Thaèng teøo voán khôø khaïo, luùc nguy nan sao maø thoâng minh ñeán theá? Naém phaûi ñaèng ñuoâi cuûa raén nhö côûi löng coïp, raén trong hang chaät khoâng theå quay ñaàu, ñaõ lôõ keùo ra con maùi gaàm daøi hôn chieàu cao cuûa noù, thaät nhanh trí noù ñöa raén leân cao quay tít voøng troøn, taïo ra söùc ly taâm vuït raén ñi ñöôïc xa. Caû thaèng Teøo vaø toâi ñeàu ñöôïc treû con goïi laø Thaïch Sanh baét maõng xaø, laïi ñöôïc baïn beø taëng caâu thô cuûa thaèng noùi khoaùc "Nhaûy uøm xuoáng bieån loâi taøu laïi. Chaïy tuoát leân non baét coïp veà." Toâi khoâng caâu neä chöõ "baét coïp", chæ lo saém muõ coái vaø guoác cho ngaøy töïu tröôøng.

• Laïi moät laàn nöõa, toâi ñaõ 17 tuoåi, caùi tuoåi "beû gaõy söøng traâu". Toâi cuøng hai oâng anh hoï ñi soi ñuoác baén chim vaøo moät ñeâm ñoâng trôû trôøi, chim phaûi nguû ôû caønh thaáp khuaát gioù. Chuùng toâi nai nòt nhö ngöôøi ra traän: moät anh thuû caây ñoïc daøi caùn, anh kia mang cung naù vaø oáng teân, toâi cho naù cao su vaø ñaïn soûi vaøo hai tuùi quaàn, coøn tay caàm ñuoác baû mía. Chuùng toâi roùn reùn ñi theo meùp nöôùc bôø soâng, ai cuõng ngöûa maët chaêm chaém nhìn leân caùc taøn caây ñeå tìm chim, theo aùnh saùng roïi cuûa boù ñuoác; chæ coøn nghe tieáng xeøo xeøo cuûa taøn ñuoác rôi treân maët nöôùc. Boãng nghe roõ tieáng phaëp ...phaëp nhö caù gaùy ñôùp moài. Toâi haï thaáp ñuoác ñeå baùt caù, thì nhaän thaáy 2 con raén loang loaùng ñen vaø vaøng – laïi raén maùi gaàm – bôi theo chaân toâi ñeå ñôùp taøn ñuoác. Caû ba ñoàng loaït vöùt saïch cung noû, ñoùm ñuoác, chaïy thuïc maïng nhö Taøo Thaùo bò Maõ Sieâu röôït maø nôi treân Ñaïi Baûn, phaûi boû caû khí giôùi. Toâi chaïy böôn baû, khaên quaøng coå nhö choøm raâu ngöôïc gioù; laïi sôï raén nhaän ra, nhö coù tieáng loa "ngöôøi raâu daøi laø Thaùo". Thaùo ñöa göôm caét raâu, toâi cuõng côûi boû khaên quaøng. Laïi giaät mình nghó tôùi tieáng loa "ngöôøi ngaén raâu laø Thaùo", toâi chaïy luoáng cuoáng caû chaân. Coù theå naøo raén maùi gaàm röôït ñuoåi theo toâi nhö Maõ Sieâu röôït Taøo Thaùo?

Khoâng, raén ñoäc khoâng ñuoåi theo toâi maõi ñöôïc. Nghó laïi, chæ coù oâng Maët Trôøi ñuoåi theo toâi dai daúng töøng ngaøy, töø daïo aáu thô buoåi aáy, cho ñeán baïc ñaàu hoâm nay, ñuoåi cho cuøng cho ñeán khi ta troán vaøo loøng ñaát. Oâng trao cho ta "caùi phaän laøm ngöôøi" luoân luoân phaûi mang theo, duø ôû queâ nhaø hay ñaát khaùch.

• Vaøi söï thöïc khaû nghi:

Trong luøm tre, roõ raøng con raén laõi ñöông quaán quanh mình con meøo caùi, meøo reân khe kheõ, u öû... Ngöôøi thoân queâ baûo laø raén phuû meøo (coù nghóa laø maøn cuïp laïc cuûa raén vaø meøo). Toâi khoâng tin nhö vaäy, vì chöa nghe thaáy meøo sinh con lai cho raén bao giôø! Toâi tin chaéc raèng: raén ñang ngoaïm chuoät thì meøo ñeán giaønh moài, ñoâi beân caän chieán. Anh raén beøn tung chöôûng "xích thaèng kieàm toûa" vaøo chò meøo, khieán cho mieäng theá dò nghò laø troø "meøo maû gaø ñoàng"; laãn loän giöõa thuø ñòch vaø yeâu ñöông!

Raén khoâng mí maét neân cöù nhìn choøng choïc vaøo ñoái phöông, chöù raén khoâng coù khaû naêng thoâi mieân. Raén loät da khoâng phaûi ñeå soáng ñôøi, maø nhö treû con lôùn leân phaûi thay aùo size roäng hôn, theá thoâi. Trong vaên chöông bình daân cuõng coù raát nhieàu thaønh ngöõ tyû giaûo ñeå ví von nhöõng thoùi hö taät xaáu cuûa ngöôøi vôùi con raén:

• Baøy troø ñaët chuyeän, theâu deät voâ lyù laø "veõ raén theâm chaân"

• Nhìn traâng traùo thì caùc coâ cheâ laø "thao laùo nhö maét raén raùo", coøn nhìn troäm, lôõ gaëp coâ nhìn thaáy,phaûi quòt troán thì coâ cheâ laø "laám leùt nhö raén muøng naêm"

• Coâ coù gioïng kim, môû lôøi ñaõ chua ngoa thì caäu phaùn "the theù nhö raén baét ngoùe"

• Nhöng mieäng löôõi ngoït ngaøo maø loøng daï nham hieåm thì "khaåu phaät taâm xaø" ...

Phong giao ta coù caâu "Gaëp raén thì ñi, gaëp qui thì veà" sao maø traùi ngöôïc vôùi saùch Taøu: "Nhaäp gia kieán taùo tieàn taøi taùn. Loä thöôïng phuøng xaøvaïn söï höu" (nghóa laø: vaøo nhaø thaáy beáp ngay thì hao taøi; treân ñöôøng ñi gaëp raén thì ngöøng laïi) Vaäy Löu Bang traûm xaø khôûi nghóa laäp neân vöông nghieäp, chaúng leõ laø ngöôøi Vieät? Toå toâng loaøi ngöôøi – theo Thieân Chuùa giaùo – laø oâng Adam vaø baø Eva soáng haïnh phuùc nôi vöôøn ñòa ñaøng; bôûi nghe lôøi raén duï doã ñaõ aên traùi caám, neân bò truïc xuaát ra nôi traàn theá ñeå gaùnh chòu khoå luïy. Con raén laø quyû Satan, vì toäi caùm doã con ngöôøi laøm ñieàu xaáu xa theo duïc voïng, neân raén bò toäi truyeàn kieáp laø loaøi boø saùt, bò chaø ñaïp. Chuyeän ngöôïc ñôøi trong caâu ñoàng giao "Bao giôø cho tôùi thaùng Ba. Eách caén coå raén tha ra ngoaøi ñoàng" laøm toâi lieân töôûng tôùi nhöõng cöûa haøng thòt raén – ñeå traû ñuõa haøng vaïn ngöôøi cheát vì raén caén moãi naêm ôû Ñoâng Nam AÙ Chaâu – khaùch chæ vaøo moät con trong loàng raén luùc nhuùc, laø ngöôøi ñaàu beáp baét ngay ra chaët ñaàu, höùng huyeát raén vaøo ly röôïu cho khaùch "nhaåm xaø’ trong khi chôø ñôïi moùn thòt raén thôm löøng ñöôïc nhaâm nhi tieáp theo. Caùc tay nhaäu ôû vuøng ñoàng baèng Cöûu Long raát khoaùi moùn laåu raén, moùn raén naáu chaùo, moùn thòt raén vieân ...vaø ñôn giaûn nhaát laø moùn raén thui nhö ñaõ ñeà caäp ôû ñaàu baøi. Voâ ñòch theá giôùi phaûi keå laø ngöôøi Trung Hoa moãi naêm ngoán haøng traêm taán thòt raén vaøo daï daøy.

Ñaàu naêm Tî noù chuyeän raén, keû vieát baøi naøy xin kính chuùc, maø cuõng laø caâu xuaát ñoái duøng keát thuùc baøi naøy: Tî laø Traùnh, Traùnh Raén naêm Tî.

Connecticut, laäp ñoâng naêm 2000.

Tröông Quang