|
|
|
|
|
MUØA XUAÂN VAØ AÂM NHAÏC"Vaøi neùt tieâu bieåu trong sinh hoaït vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät: Tieáng Saùo Dieàu" Vaên minh Vieät Nam thuoäc veà neàn vaên minh thöïc vaät (civilisation veùgeùtale): tre, nöùa, baàu, bì, khoai, quaû, gaïo v.v... taát caû caùc loaïi thöïc vaïât nuoâi soáng con ngöôøi, haøi hoøa vôùi thieân nhieân vaø töø ñoù naûy sinh ra neàn aâm nhaïc daân gian noùi raèng vaên hoùa daân gian (vietnam folklore) noùi chung. Daân toäc hoïc döïa treân ba yeáu toá laø vaên hoùa vaät chaát, vaên hoùa tinh thaàn, vaø vaên hoùa xaõ hoäi vaø daân toäc hoïc caàn coù söï hoã töông lieân ngaønh khoa hoïc khaùc laø khaûo coå hoïc vaø söû hoïc ñòa lyù hoïc.
Vieät Nam nhö chuùng ta ñaõ bieát laø ôû trong vuøng nhieät ñôùi, vaø AÙ nhieät ñôùi vaø trong vuøng Chaâu AÙ gioù muøa, gioù theo muøa chu kyø. gioù muøa do töø chöõ Hy Laïp Muasin nghóa laø muøa, laø nhöõng gioù muøa thoåi ñeàu ñaën haøng naêm. Con ñöôøng vaän taûi haøng haûi maø ngöôøi ta coù theå ñaët teân laø Con Ñöôøng Cuûa Gioù Muøa chaïy töø Trung Quoác ñeán Ñòa Trung Haûi baèng caùch doïc theo nhöõng bôø bieån cuûa Vieät Nam, Chaøm vaø nhöõng xöù khaùc cuûa Nam vaø Ñoâng Nam AÙ Chaâu. Nhöõng cuoäc xaâm laêng baèng ñöôøng bieån cuûa ngöôøi Java, Khmers (Cambodge), Maõ Lai, Moâng Coå, vaø nöôùc Chaøm xaâm laêng Vieät Nam ñaõ ñöôïc "ñieàu chænh" theo gioù muøa thuaän lôïi cho nhöõng vieäc ñieàu ñoäng quaân baèng thuyeàn vaø taøu buoàm. Thôøi kyø chieán tranh giöa Chaøm vaø Vieät Nam hay trong nhöõng cuoäc noäi chieán giöõa Chuùa Trònh ôû mieàn Baéc vaø Chuùa Nguyeãn ôû mieàn Nam vaøo theá kyû 17 vaø trong nhöõng traän chieán giöõa nhaø Nguyeãn choáng laïi Taây Sôn vaøo theá kyû 18 laø do gioù muøa. Ngay caû trong traän chieán Vieät Nam, do Ñoâ Ñoác Rigault de Genouilly, chæ huy haïm ñoäi Phaùp ñaõ quyeát ñònh rôøi Ñaø Naüng (Tourane) ñeå xaâm chieám mieàn Nam khi coù gioù muøa daãn oâng ta tôùi Nam Vieät deã daøng hôn. Gioù muøa trôû neân moät ngöôøi thaân, quen bieát laâu ngaøy doái vôùi daân chuùng Vieät Nam, vaø gioù muøa aûnh höôûng saâu ñaäm qua vaên hoùa daân gian, thô truyeàn mieäng do khaåu khí, öùng khaåu thaønh thô cuûa taâm hoàn hoøa bình daân Vieät Nam. Thôøi Trònh-Nguyeãn phaân tranh coù caâu ca dao: Laïy Trôøi Cho Choùng Gioù Noâm... Thuoäc veà ñôøi soáng vaên minh tre, nöùa neân caây tre coù aûnh höôûng saâu ñaäm ñeán ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn cuûa ngöôøi Vieät. Tre ñeå laøm nhaø, duøng coät keùo, gaùc ñoøn doâng, laøm goàng gaùnh, gioû may, vaø laøm nhaïc cuï. Ñôøi soáng noâng thoân hieàn hoøa cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc bao boïc quanh luõy tre xanh ngaét, vaø caây tre chi phoái hoaøn toaøn ñôøi soáng ngöôøi Vieät ôû noâng thoân, thaäm chí caû reâ tre cuõng laøm ñöôïc ñieáu huùt thuoác laøo.
Buoåi tröa heø vôùi tieáng saùo dieàu vi vu treân cao laø moät khung caûnh quen thuoäc khoâng theå thieáu vaéng ñöôïc ôû hoàn thô Vieät Nam. Duïng cuï: goàm hai quaû baàu naäm khoâ, phôi xong caét ñi phaàn ñaàu, voû baàu cöùng, khoâ khoâng bò ñoä aåm hay bò nöôùc xuyeân thaám qua ñöôïc. Tieän ñaây xin noùi theâm laø quaû baàu naám phôi khoâ coøn ñöôïc duøng nhö bình röôïu cuûa daân toäc Kinh vaø daân toäc Taây Nguyeân, do ñoù coù caâu Baàu Röôïu, Tuùi Thô. Trôû laïi ñeà taøi saùo dieàu Vieät Nam, vôùi hai quaû baàu naám phôi khoâ, vaø giöõa hai quaû baàu naøy luoàn moät oáng tre phôi khoâ daøi ñoä 5cm. Luoàn oáng tre giöõa hai quaû baàu naám khoâ vaø treo vaøo dieàu. Khi dieàu gaëp gioù bay leân cao, gioù tuoàn vaøo oáng tre, vaøo hai traùi baàu coäng höôûng, ta töôûng chöøng nhö coù ngöôøi thoåi saùo.
Khi dieàu bay leân cao höôùng gioù (direction du vent) theo xöông soáng con dieàu, hai caùnh dieàu caân xöùng vôùi höôùng gioù, gioù tuoàn vaøo mieäng saùo töùc oáng tre vaøo hai traùi baàu coäng höôûng, vaø tieáng saùo vi vu phaùt ra nhö coù ngöôøi thoåi saùo. Ñöng veà phöông dieän phaân tích aâm nhaïc hoïc thì tieáng saùo ôû ñaây khoâng coù giai dieäu (meùlodie) nhaát ñònh naøo caû, töùc laø saùo vi vu theo tieáng gioù maø thoâi, do ñoù khaùc vôùi tieáng saùo do ngöôøi thoåi coù giai ñieäu, tình caûm, möôït maø. Giai ñieäu coù theå laø thang aâm Sa Maïc, Kieàu Laãy, Tao Ñaøn, thô Hueá, Hoø treân soâng nöôùc.So saùnh giöõa tieáng saùo do ngöôøi thoåi vaø tieáng saùo dieàu thì cöôøng ñoä (intensiteù) nhö nhau nhöng aâm saéc (timbre) cuûa hai tieáng saùo thì hoaøn toaøn khaùc nhau, moät do thieân nhieân taïo thaønh, vaø moät do saùng taùc ngheä thuaät laøm neân. Ñoái vôùi con dieàu giaáy ñeå laøm saùo dieàu thì ñoâi khi ngöôøi ta ñaët mieáng saùo moät phía ôû caùnh phaûi, moät phía ôû caùnh traùi caân ñoái nhau, coù ngöôøi coøn caàu kyø theâm saùo vaøo chính giöõa con dieàu. Con dieàu ñöôïc boài giaáy vaø sôn raát cöùng, nhöng phaûi nheï nhaøng. Dieàu hai maët pheát baèng giaáy vaø moät loaïi muõ caây vaø giaáy passomanh cho dieàu. Thôøi tieát Vieät Nam coù gioù muøa nhaát ñònh ñeàu ñaën haøng naêm. Gioù thoåi moät chieàu suoát ngaøy ñeâm, dieàu bay leân raát cao, coù ngöôøi laäp caû tieáng khaùnh baïc vaøo dieàu taïo ra tieáng keâu leng keng hoøa vôùi tieáng saùo dieàu raát thô moäng (romantique). Ngöôøi noâng daân buoäc dieàu vaøo daây coät ñoùng giöõa ñoàng, suoát caû ngaøy ñeâm, dieàu löôïn ñi, löôïn laïi, coù khi ñöùng yeân, ñuoái dieàu tung phaàn phaät theo gioù. Tieáng saùo vi vu caû ngaøy ñeâm vì gioù raát ñeàu. Thöïc vaäy chieàu chieàu gioù heø thoåi maùt röôïi, hoaëc laø tröa heø naèm döôùi goùc ña laøng, hoaëc caïnh ao sen, ñình laøng, nghe tieáng saùo dieàu vi vu treân cao thöïc laø thô moäng, nhôù nhaø vaø nhôù queâ. Töùc caûnh sanh tình, töø ñoù thô tình caûm trai gaùi, thô queâ höông, noãi nhôù ñöôïc saùng taùc phuø hôïp vôùi moâi tröôøng, caûnh soáng chung quanh. Tieáng saùo dieàu laø moät neùt ñaëc thuø trong sinh hoaït vaên hoùa daân gian cuûa ngöôøi Vieät Nam chuùng ta.
|
