Moät nhaân vaät nöôùc Anh tröôùc ñaây, oâng Rudyard Kipling ñaõ noùi moät caâu nhaän xeùt chung veà con ngöôøi vaø vaên hoùa Ñoâng Taây: Taây laø Taây, Ñoâng laø Ñoâng, khoâng bao giôø gaëp nhau. Cho ñeán ñaàu theá kyû XXI naøy, caâu noùi ñoù ñaõ giaûm bôùt giaù trò xaùc ñaùng. Bôûi ngöôøi ta thaáy Ñoâng vaø Taây xích laïi vôùi nhau ngaøy caøng gaàn hôn.

Vaên hoùa (Culture) cuûa moãi nöôùc laø do nhöõng phong tuïc, taäp quaùn, quan nieäm, nieàm tin vaø loái sinh sinh hoaït trong ñôøi soáng laäp thaønh. Coù theå noùi chung raèng coù nhieàu yeáu toá aûnh höôûng, taùc ñoäng ñeán moät neàn vaên hoùa cuûa moät daân toäc, moät quoác gia.

Tröôùc heát laø kinh teá, yeáu toá naøy taùc ñoäng ñeán vaên hoùa maïnh nhaát. Vieät Nam coù nhöõng thaønh ngöõ, tuïc ngöõ nhö: Giaàu ñoåi baïn, sang ñoåi vôï; Maïnh vì gaïo, baïo vì tieàn; Vai mang tuùi baïc keø keø, noùi quaáy noùi quaù ngöôøi nghe raàm raàm. .. ..Vaên hoùa theo thôøi gian, theo traøo löu coù thay ñoåi. Vaên hoùa Vieät Nam ôû theá kyû XVdó nhieân khaùc vôùi vaên hoùa theá kyû XVII, caøng khaùc nhieàu vôùi theá kyû XX. Chieán tranh coù laøm thay ñoåi vaên hoùa ñoät ngoät, nhöng khi coù hoøa bình roài söùc eùp vaø haäu quaû chieán tranh laéng dòu, vaên hoùa seõ phuïc hoài gaàn ñöôïc nhö cuõ. Nhöng kinh teá thuùc ñaåy noâng daân phaûi rôøi boû leân thaønh thò ñeå kieám soáng, ñeå höôûng tieän nghi ñôøi soáng môùi. Laøng xaõ laø nôi baûo thuû nhaát, duy trì ñöôïc taäp tuïc laâu beàn. Ngöôøi ta nhaän thaáy caøng ngaøy daân soá soáng ôû thaønh thò cöù taêng maõi, trong khi ñoù daân soá ôû noâng thoân ngaøy caøng ít ñi, do ñoù vaên hoùa coå truyeàn yeáu ñi.

Töø ñoù chuùng ta aên traàu ít ñi; khoâng thieáu nöõ naøo nhuoäm raêng ñen nöõa. Thanh nieân thanh nöõ xaâm mình khoâng phaûi ñeå ñaùnh löøa giao long ôû döôùi nöôùc maø ñeå laøm ñeïp theo thôøi môùi. Trang phuïc taát nhieân cuõng khaùc ñi nhieàu. Nhöõng noùn quai thao, khaên ñoùng, xaø tích baïc, yeám thaém, haøi, deùp cong, deùp gia Ñònh..., chæ duøng ñeå trình dieãn vaøo caùc ngaøy leã, ngaøy kyû nieäm thoâi. Taát caû phaûi theo thôøi chaïy theo neáp soáng môùi, neáu khoâng seõ bò laïc haäu. Ngöôøi giaàu coù nhieàu tieàn baïc theo thôøi trang, theo neáp soáng Taây phöông nhanh hôn ngöôøi ôû laøng xaõ, phong tuïc, taäp quaùn theo ñoù cuõng thay ñoåi nhanh hay chaäm.

Sau ñoù laø khoa hoïc, kyõ thuaät. Kyõ thuaät maùy hôi nöôùc, kyõ thuaät ñieän, roài kyõ thuaät voâ tuyeán, kyõ thuaät ñieän töû laøm xaùo troän raát maïnh neáp soáng vaên hoùa coå truyeàn. Khoâng ai ñaùnh hai hoøn ñaù vaøo nhau ñeå laáy löûa nöõa, ñaõ coù baät löûa Zippo, roài beáp ñieân, beáp ga. Khoa hoïc, kyõ thuaät phuïc vuï con ngöôøi, nhöng cuõng laøm con nguôøi khoå sôû vì chuùng. Ñi boä neáu coù gaëp tai naïn coù cheát cuõng chæ cheát vaøi ngöôøi thoâi. Taàu Titanic laøm cheá bao nhieâu ngöôøi moät luùc? Caùc chuyeán maùy bay phaûn löïc rôi, laøm cheát haøng traêm ngöôøi moät luùc xaûy ra khoâng ít. Ñoù laø chöa keå chieán tranh coù khoa hoïc kyõ thuaät dính vaøo, laøm cheát chuøm haøng vaïn haøng trieäu ngöôøi. Quan nieäm veà ñôøi soáng thay ñoåi, taäp tuïc thay ñoåi vì nhöõng tieän nghi do chuùng ñem laïi. Chieác quaït giaáy, quaït nan ñöôïc coi laø vaät duïng vaên hoùa, baây giôø khoâng ai duøng nöõa vì ñaõ coù maùy laïnh, coù quaït ñieän. Coù chaêng chieác quaït giaáy chæ duøng ñeå tröng baøy hoaëc ñeå ñoùng tuoàng treân saân khaáu, vaø chæ coøn duøng ôû vuøng queâ naøo chöa coù ñöôøng daây ñieän daãn ñeán. Caùi caûnh huøng traùng ñeïp ñeõ nhöõng chaøng chieán só thay phieân nhau phoùng ngöïa nhö bay ñi veà giöõa chieán tröôøng vaø trieàu ñình ñeå ñem tin töùc khoâng coøn nöõa, vì ñaõ coù ñieän thoaïi ñieän tín, roài radio, TV, roài e mail, ñieän thö, maùy vi tính thay theá.

Cô quan Khoâng gian Hoa kyø ñaõ laøm nhieàu ngöôøi Vieät Nam vôõ moäng, khoâng coøn mô töôûng gì ñeán chò haèng nöõa. Ngöôøi ta daüm leân maët Chò Haèng, thaáy chaúng coù gì ñeïp, chaúng coù gì laø neân thô caû, khieán cho caâu thô :

Nöõa soi goái chieác, nöûa soi daëm tröôøng

bôùt laõng maïn ñi nhieàu.

Toân giaùo cuõng aûnh höôûng ñeán vaên hoùa. ÔÛ Ñoâng phöông, Thieân chuùa giaùo ñem ñeán nhieàu thay ñoåi trong vaên hoùa. Theo vaên thô ngaøy xöa chæ taû boâng hoa ñeïp roài so saùnh ngöôøi ñeïp vôùi boâng hoa, nhöng chöa coù caùch ñaët voøng hoa tang hay ñeå hoa treân moä. Tröôùc ñaây theo ñaïo thôø cuùng oâng baø, ngöôøi ta ñem thöùc aên ra moä ñeå môøi linh hoàn ngöôøi quaù coá veà höôûng. Leã giaùng sinh Chuùa Christ coù leïâ trao ñoåi quaø, aên möøng chuùa ra ñôøi, khieán cho ngöôøi khoâng theo Thieân chuùa giaùo cuõng baét chöôùc aên nhaäu, nhaûy nhoùt töng böøng. Nhöõng naêm 1700, 1800 ñaâu coù taäp tuïc ñoù.

Baét nguoàn töø ñoù ngöôøi ta coù tuïc aên möøng sinh nhaïât. Töø tröôùc chæ coù ñaày thaùng, aên thoâi noâi cho treû con. Ngöôøi lôùn thì aên möøng tuoåi thoï, thoï 60, 70, 80.. chöù coù aên sinh nhaät haøng naêm ñaâu? Ngaøy xöa töôûng nieäm caùc cuï thì toå chöùc aên gioã. Tuy coù laøm côm ngon tröôùc laø môøi caùc cuï veà höôûng, sau ñoù con chaùu keå coâng ôn caùc cuï roài höôûng loäc, khoâng coù haùt caâu Happy birthday to you!

Toân giaùo taïo ra nhöõng taäp tuïc rieâng, coù khi ñi ñeán xung khaéc, theâm moät böôùc nöõa laø lao vaøo chieán tranh. Tröôøng hôïp chieán tranh cuïc boä vì nguyeân nhaân toân giaùo ôû Nam Döông, Maõ Lai, Phi luaät taân chuùng ta ñaõ thaáy.

Ngoân ngöõ laø moät thaønh phaàn cuûa vaên hoùa, nhöng cuõng taùc ñoäng ngöôïc laïi vaøo vaên hoùa.

Ngaøy nay nhôø vaøo kyõ thuaät truyeàn thoâng taân tieán, ngoân ngöõ cuõng thay ñoåi. Theo Bình

nguyeân Loäc, thôøi ñaïi Hai Baø Tröng, theá kyû I, ngöôøi Vieät chuùng ta coù noùi tieáng Vieät nhö naêm 2000 naøy ñaâu. Döôøng nhö chuùng ta noùi tieáng Vieïât-Möôøng chöù ñaâu ñaõ bieát phaàn meàm maùy vi tính, hoaëc goïi gioù cho maây ngaøn bay . Vaên chöông duøng vaên töï, töùc ngöõ cuûa ngoân ngöõ, ngaøy xöa daøi leâ theâ, thí duï nhö vaên Hoà Bieåu Chaùnh. Vaên chöông baây giôø ngaén goïn, suùc tích, ñoâi khi thaønh bí hieåm, coäc loác. Vaên chöông nhö theá ñoù töôïng tröng cho moät vaên hoùa noùng naûy, voäi vaøng. Vaên leâ theâ cuûa cuï Hoà Bieåu Chaùnh töôïng tröng cho moät neáp sinh hoaït chaäm raõi, thö thaû, thoaûi maùi hôn.

Ngoân ngöõ, thôøi bò Trung Quoác cai trò ngoùt nghìn naêm ñaõ bò lai naëng. Coù ñeán 40% ngoân ngöõ Vieät laø möôïn xa gaàn, thay ñoåi, bieán hoùa töø Haùn ngöõ. Töø khi bò Phaùp cai trò laïi bò aûnh höôûng ñeán vaên hoùa:

Toái röôïu saâm banh, saùng söõa boø

Toái röôïu saâm banh, saùng söõa boø laø neáp soáng thôøi ñoù ôû thaønh thò, do ngoân ngöõ Phaùp ñem laïi, muoán laøm oâng phaùn phaûi bieát tieáng Phaùp. Ngaøy xöa chæ coù nöôùc voái, nöôùc traø vôùi côm, vôùi chaùo thoâi. Ngoân ngöõ Vieät nam baây giôø ôû haûi ngoaïi vaø caû ôû trong nöôùc nöõa cuõng lai roài. Sinh soáng ôû quoác gia naøo thì lai vôùi ngoân ngöõ quoác gia ñoù. ÔÛ caùc thaønh phoá lôùn Vieät Nam baây giôø ngöôøi ta sính noùi cheâm tieáng Anh, khoâng thua gì ngöôøi Vieät ôû Myõ, ôû Anh, UÙc, Gia naõ ñaïi.

Ngoân ngöõ bò lai, neáu khoâng chòu gìn giöõ noù seõ keùo theo vaên hoùa, vaên hoùa khoâng kheùo cuõng bò lai luoân!

Ñeán muïc goïi laø Theå cheá chính trò, noùi theo ngoân ngöõ hoïc laø toå chöùc xaõ hoäi cuõng taùc ñoäng ñeán vaên hoùa. Haäu quaû cuûa theå cheá chính trò ñoäc taøi, coäng saûn gaây ra nhieàu ñau khoå cho con ngöôøi, ai cuõng bieát roài. Thöùù theå cheá chính trò ñoù coøn muoán thay ñoåi hoaøn toaøn neàn vaên hoùa coå truyeàn, bò cheâ laø loãi thôøi, laïc haäu, phong kieán. Cheâ toân giaùo laø thuoác phieän, cheâ trí thöùc khoâng baèng cuïc phaân, muoán taïo laäp moät traät töï xaõ hoäi môùi, taïo nieàm tin quaù khích, muø quaùng, nhöõng toå chöùc xaõ hoäi coäng saûn nguyeân thuûy kieåu Pon Poát gieát hai trieäu ngöôøi, kieåu Hoàng Veä binh Mao Tracïh Ñoâng, treân thöïc teá sau khi phaù hoaïi lung tung, khoâng coøn gì ñeå goïi laø vaên hoùa nöõa.

Vaên hoùa cuûa AÂu Myõ, quaù phoùng khoaùng töï do, töï do quaù möùc ñeán noãi coù oâng toång thoáng nhaän laø ñaõ huùt thöû ma tuùy, ñaõ traùnh quaân dòch. Vaên hoùa ñoù laøm lô ñeå luaät phaùp cho pheùp daân ñoàng tính luyeán aùi laøm ñaùm cöôùi, cho vôï choàng ly dò deã daøng, vaên hoùa ñoù coù phim aûnh ñoài truïy, coù baïo löïc, coù ma tuùy. Veà maët xaáu xa cuûa neàn vaên hoùa naøy cuõng laây sang nöôùc voã ngöïc laø coù ñænh cao trí tueä loaøi ngöôøi!

Theå cheá chính trò ñem ñeán nhöõng chuyeän quaù ñaùng, chaúng haïn nhö nhöõng nöôùc ñoäc taøi, ñoäc ñaûng hay quaân phieät, coäâng saûn, ngöôøi daân khoâng ai coù quyeàn coù suùng, chæ coù coâng an, caûnh saùt coù suùng thoâi. Coù nhieàu suùng quùa, coù nhieàu quyeàn quaù trong tay deã sinh laøm baäy, hoï laøm daân khoå. Ngöôïc laïi ôû Myõ ai cuõng coù quyeàn mua suùng. Muoán kieåm soaùt suùng, muoán ngaên chaën naïn aên cöôùp, baén böøa baõi trong tröôøng hoïc, thaät laø khoù. Chính quyeàn chæ coøn caùch laø ñi mua laïi suùng roài huûy ñi. Nhöõng toå chöùc lieân heä ñeán suùng, cheá taïo, buoân baùn suùng maïnh laém, phaûn ñoái chính quyeàn döõ doäi. Hai phe nhìn moät trieäu baø meï xuoáng ñöôøng phaûn ñoái duøng suùng böøa baõi, roài coù leõ ñaâu vaãn hoaøn ñoù, chính quyeàn sôï bò traùch laø vi phaïm hieán phaùp!

Trôû laïi chuyeän vaên hoùa Ñoâng vaø Taây lieäu coù caøng ngaøy caøng xích laïi gaàn nhau, hoaëc ngaøy caøng xa nhau maõi, Anh ñi ñuôøng anh, toâi ñöôøng toâi ? Trong moät taøi lieäu cuûa Nguyeãn Kim Hoàng "Understanding cultural differences between Americans and Vietnamese" New York, Boä Giaùo duïc bang California in laïi naêm 1982 thì coù ñeán 84 ñieåm traùi ngöôïc giöõa hai neàn vaên hoùa Myõ vaø Vieät Nam. Ñeán nay xem xeùt laïi chæ coøn nhaët ñöôïc 31 ñieåm ñoùâi choïi nhau thoâi, coù nghóa laø quaù nöûa nhöõng baát ñoàng, traùi ngöôïc ñaõ khoâng coøn toàn taïi nöõa.

Raát coù theå 84 ñieåm khaùc bieät ñoù chöa haún laø ñaõ ñaày ñuû, vaø chuyeän xem laïi chöa chaéc ñaõ laø chính xaùc, nhöng cöù coi laø taïm chaáp nhaän. Töø ñoù coù nhaän xeùt laø theo thôøi gian ngoùt 30 naêm roài, vaên hoùa dò bieät hai beân ñaõ daàn daàn ôû treân chieàu höôùng gaëp nhau.

Khoâng phaûi chæ coù ngöôøi Vieät tieán gaàn ñeán ngöôøi Myõ, maø laø phía hoï cuõng coù yù höôùng muoán laïi gaàn chuùng ta. Ba möôi moát ñieåm traùi nghòch nhau vaãn coøn coù ngoaïi leä laø muoán thuaän nhau. Coù theå noùi söùc thu huùt vaên hoùa cuûa Myõ maïnh hôn, nhaát laø nhôø vaøo kinh teá, khoa hoïc kyõ thuaät vaø ngoân ngöõ.

Vieät Nam tieán gaàn laïi vaên hoùa Myõ cuõng khoâng coù nghóa laø maát goác maø ñoù laø xu höôùng chung cuûa toaøn theá giôùi ngaøy nay. Caùi goác vaên hoùa cuûa caùc nöôùc vaãn coøn ñoù, vaên hoaù daân toäc naøo cuõng coù caùi hay caùi dôû. Vieät Nam tieáp thu caû hay laãn dôû cuûa ngöôøi vaøo vaên hoùa cuûa mình. Coøn Taây phöông, nhaát laø Myõ hoï xích laïi gaàn, nhöng chæ choïn nhöõng caùi hay cuûa chuùng ta thoâi.

Sau ñaây laø 31 ñieåm traùi ngöôïc giöõa hai vaên hoùa Vieät vaø Myõ cuûa ngöôøi Vieät ôû Vieät Nam:

1. Ñeå baøy toû tình caûm, Myõ khoâng chòu cho chaïm keà giöõa ngöôøi cuøng phaùi tính, nhöng Vieät Nam hai coâ gaùi daét tay nhau, hay hai ngöôøi ñaøn oâng baù vai nhau vaãn ñöôïc. Ngoaïi leä laø ôû Vieät Nam coù toå chöùc ñaùm cöôùi cho hai ñaøn oâng laáy nhau roài.

2. OÂng baø, cha meï, con, chaùu oâm vaø hoân laãn nhau, phía ta chæ coù hoân con nít coøn beá aüm thoâi.

3. Hoï möøng sinh nhaät , coù toå chöùc tieäc aên uoáng; phe ta töôûng nieäm ngaøy gioã. Coù ngoaïi leä laø baây giôø Nhaø Nöôùc boû nhöõng ngaøy gioã Traàn Höng Ñaïo, Leâ Lôïi..., thay vaøo ñoù baèng nhöõng ngaøy sinh cuaû ñaûng cuaû laõnh tuï. Caû haûi ngoaïi laãn trong nöôùc ñaõ laây leä möøng sinh nhaät.

4. Tröôùc khi aên hoï phaûi caùm ôn thöôïng ñeá. Ngöôøi theo Thieân chuùa giaùo chuùng ta cuõng laøm nhö theá. Chuùng ta phaûi môøi ngöôiø lôùn tuoåi, boá meï, chöùc vuï cao aên tröôùc.

5. Khi aên hoï khoâng noùi chuyeän oàn aøo, nhai nhoùp nheùp ñeå khen ngon. Chuùng ta xoa buïng, ôï, noùi to, ñeå khen baø chuû nhaø ñaõ cho aên ngon. Coù ngoaïi leä laø ôû thaønh thò ngöôøi ta cuõng ñaõ coù yù töù hôn.

6. Hoï chia caùc phaàn aên cho moïi ngöôøi trong böõa aên; Coù moùn aên ngon, chuùng ta daønh cho cha meï, ngöôøi giaø aên tröôùc.

7. Ñeå chaøo hoûi, ñaøn oâng, ñaøn baø baét tay laãn nhau; phía chuùng ta ngöôøi khaùc phaùi tính ít khi baét tay nhau. Chuùng ta thöôøng chæ cuùi ñaàu, chaùêp tay, khoanh tay ñeå chaøo.

8. Nam nöõ voã löng voã vai nhau, chaáp nhaän ñöôïc. Chuùng ta phaûi laø thaät thaân môùi laøm theá ñöôïc. Nhaát ñònh phaùi nam khoâng ñöôïc coù cöû chæ ñoù vôùi phaùi nöõ.

9. Duøng ngoùn tay ñeå ngoaéc goïi laø cöû chæ raát bình thöôøng. Vôùi chuùng ta nhö theá laø voâ leã.

10. Neáu khoâng phaûi laø vôï choàng, moãi ngöôøi naèm moät giöôøng. Chuùng ta baèng loøng ñeå hai hay ba ngöôøi nguû moät giöôøng, neáu laø anh em, hoaëc chò em, hoaëc baïn beø cuøng phaùi. Ñieåm naøy coù theå giaûi thích theâm laø coù nhieàu tröôøng hôïp vì lyù do kinh teá, khoâng coù nhaø roäng khoâng chia thaønh nhieàu phoøng nguû, neân phaûi nguû chung giöôøng.

11. Treû con Myõ duø chöa ñaày naêm cuõng coù phoøng rieâng. Treû con Vieät Nam ñeán 4, 5 tuoåi vaãn nguû chung vôùi boá, meï.

12. Cuoái tuaàn hoï thöôøng thöùc khuya vaø thöùc daäy treã. Chuùng ta luoân luoân daäy sôùm, keå caû cuoái tuaàn.

13. Ñaøn oâng ñaøn baø, thanh nieân nam nöõ coù theå ñeán choã ôû rieâng cuûa nhau. Chuùng ta khoâng chaáp nhaän ñaøn baø ñeán nhaø ñaøn oâng, tröø khi ñaõ coù höùa hoân.

14. Hai ngöôøi soáng ñoäc thaân khaùc phaùi coù theå thueâ chung phoøng. Chuùng ta khoâng chaáp nhaän vaø cheâ traùch ngöôøi ñaøn baø. Rieâng hai ñieåm 11, 12 naøy, baây giôø töï do hôn nhieàu, ñaïo ñöùc xaõ hoäi chuû nghóa khoâng caám.

15. Khi coù cuoäc heïn hoø nam nöõ, chi phí ñi chôi ñöôïc chia ñoâi. Bao giôø phaùi nam Vòeât Nam cuõng phaûi traû.

16. Moái lieân heä ñaïi gia ñình khoâng ñöôïc chaët cheõ. Chuùng ta coù moái lieân heä raát chaët cheõ.

17. Chæ coù moät hay hai theá heä coù theå ôû chung moät nhaø, vì hoï caàn coù choã rieâng tö (privacy). Chuùng ta coù ba vaø caû boán theá heä ôû chung moät nhaø.

18. Boá meï giaø hay khi bò beänh ñöïc ñöa vaøo nhaø döôõng laõo. Chuùng ta ñeå oâng baø, cha meï giaø soáng chung vôùi caùc con chaùu vaø ñöôïc con chaùu saên soùc.

19. Treû con ñoâi khi ñöôïc cöng chieàu quaù möùc. Chuùng ta aùp duïng thöôûng phaït vôùi treû con.

20. Treû con coù tính ñoäc laäp vaø ñaõ ñuôïc nuoâi daïy ñeå ñoäc laäp. Ñeán 18 tuoåi seõ ra ôû rieâng. Chuùng ta nuoâi daïy treû con phaûi kính troïng cha meï, coøn nhoû thì phuï thuoäc vaøo cha meï, treân 18 tuoåi nhieàu khi vaãn soáng chung vôùi cha me.

21. Trao ñoåi quaø taëng vaøo leã Giaùng sinh vaø caùc ngaøy sinh nhaät. Chuùng ta bieáu quaø nhau vaøo dòp Teát giöõa gia ñình, hoï haøng, baïn thaân. Coù ngoaïi leä laø ôû thaønh thò cuõng baây giôø ñaõ coù leä taëng quaø sinh nhaät.

22. Phuï nöõ haøi loøng ñeå nhaän quaø ngöôøi phaùi nam, duø khoâng phaûi laø choàng, tình nhaân. Phuï nöõ Vieät Nam khoâng nhaän. Neáu ngöôøi phuï nöõ nhaän quaø laø ñaõ coù yù khuyeán khích, hay ñaõ nhaïân lôøi.

23. Giöõa baïn beø, cuøng chöùc vuï, coù theå gaùc chaân leân baøn ôû nhaø, hay ôû sôû. Cöû chæ ñoù chuùng ta coi nhö thieáu lòch söï, gai maét.

24. Khoâng bao giôø maëc quaàn aùo nguû (pyjama) ñi ra ngoaøi ñöôøng. Vieät Nam coi laø bình thöôøng (cuõng vì lyù do kinh teá)

25. Hoï ñoái thoaïi tröïc khôûi, vaøo thaúng vaán ñeà. Chuùng ta noùi theo lung khôûi, noùi chung quanh, roài môùi vaøo ñeà chính.

26. Nhìn thaúng vaøo ngöôøi ñang ñoái thoaïi, chöùng toû söï chaân thöïc, thaúng thaén. Chuùng ta coù tia nhìn nhö theá thöôøng bò coi nhö thieáu leã ñoä vôùi ngöôøi giaø caû.

27. Nôû nuï cöôøi coù nghóa laø haøi loøng, laø sung söôùng. Nuï cöôøi Vieät Nam mang nhieàu nghóa khaùc nhau, sung söôùng, buoàn baõ, ñoàng yù, khoâng ñoàng yù, hieåu hay khoâng hieåu cuõng cöù cöôøi.

28. Quan nieäm veà nhaân sinh veà theá giôùi, thì hoï cho cuoäc ñôøi phaûi soáng thöïc teá. Chuùng ta, nhaát laø veà giaø höôùng veà tinh thaàn, taâm linh

29. Quan troïng nhaát laø phaûi thaønh coâng, luoân tranh ñaáu ñeå tieán böôùc xa hôn. Chuùng ta coi cuoäc ñôøi nhö thoaùng qua, xuaát hieän roài seõ bieán ñi; öa soáng nhaøn haï.

30. Coi ñôøi laø moät cuoäc tranh ñua. Coù ngoaïi leä laø veà giaø, veà höu hoï cuõng soáng baèng noäi taâm, höôùng veà taâm linh. Chuùng ta coi cuoäc ñôøi chæ laø coõi taïm. Cuõng coù ngoaïi leä laø baây giôø giôùi treû chæ caàn kieám tieàn, khoâng chuù yù ñeán toân giaùo, chính trò.

31. Hoï xöû duïng thôøi gian chính xaùc, theo moät thôøi khoùa bieåu roõ raøng. Tuaân thuû giôø giaác, thì giôø laø vaøng baïc. Vôùi chuùng ta thôøi gian khoâng laø ñieàu quan troïng trong ñôøi soáng. Thích co giaõn, tuøy nghi.

32. Luùc naøo cuõng toû veû baän roän, voäi vaøng. Vieät Nam coù thaùi ñoä thö thaû, thoaûi maùi.

Sau khi ñaõ chaùn möùa vôùi neàn vaên hoùa maùy moùc, khoâ cöùng, xoâ boà moät soá ngöôøi Myõ laïi muoâùn baét chöôùc neáp vaên hoùa AÙ ñoâng, vaên hoùa Vieät Nam:

_ Hoï quay sang duøng thuoác thaûo moäc (herbs), khoâng coâng phaït, coù coâng hieäu chaäm nhöng laâu daøi.

_ Thích nghieân cöùu ñaïo Phaät, ñoïc saùch Phaät giaùo vaø quy y.

_ Hoïc voõ AÙ ñoâng: Nhu ñaïo, Thaùi cöïc ñaïo voõ Vieät Nam, taäp Tai Chi, chôi moân vaät Sumo.

_ AÊn moùn aên AÙ ñoâng, nheï nhaøng, ít daàu môõ. Taäp aên chay. Meâ phôû vaø chaû gioø Vieät Nam.

_ Nghieân cöùu vaø chôi caây kieång, Bonsai, chôi caù vaøng nhö caù Koi.

_ Thích coi phim voõ hieäp cuûa Nhaät, Trung Quoác, phim Mu Lan theo coát truyeän coù hôi höôùm vaên hoùa Trung Quoác ñöôïc taùn thöôûng.

_ Thích baøn gheá baèng maây song Phi luaät taân, ñoà goã baèng goã quyù cuûa Trung Quoác.

_ Thích thöôûng thöùc tranh sôn maøi, thích baøy bieän baøn gheá, tuû sôn maøi Vieät Nam.

_ Coùp kieåu yeám luïa tô taàm, yeám xoài, yeám thaém coå xaây cuûa Vieät nam ñeå cheá ra nhöõng caùi aùo loùt, aùo nòt ngöïc phuï nöõ raát laõng maïn, laúng lô.

_ Bieát nghieân cöùu vaø theo höôùng daãn moân Phong Thuûy, ñòa lyù (Fong Sui) ñeå mua nhaø ñaát, cô sôû thöông maïi.

Nhö theá, coù theå cho raèng caâu noùi cuûa Rudyard Kipling Ñoâng Taây khoâng bao giôø gaëp nhau khoâng phaûi laø moät caâu tieân ñoaùn ñuùng, cuõng khoâng phaûi laø caâu lyù luaän baát di baát dòch. Tuy nhieân bao giôø hai beân gaëp nhau cho vui veû caû laøng, vaø gaëp nhau roài sau ñoù keát quaû toát hay xaáu, gaëp nhau ñöôïc bao laâu laïi laø ñieàu khoâng theå tieân ñoaùn ñöôïc.

Vaên hoùa goác cuûa moãi nöôùc vaãn coøn ñoù, neáu bieát choïn loïc theâm caùi hay, loaïi tröø caùi dôû seõ coù moät neàn vaên hoaù toát ñeïp, ñaùng quyù. Nöôùc Phi luaät taân bò bò Taây ban nha, roài Myõ cai trò, noùi tieáng Anh nhieàu hôn laø noùi tieáng Tagalog, teân hoï laø teân Taây ban nha, nhöng Vaên hoùa Phi luaät taân vaãn coøn ñoù. Nöôùc Haiti laø nöôùc nhoû beù, daân chuùng noùi tieáng Phaùp, mang teân Phaùp, nhöng vaên hoùa Haiti vaãn toàn taïi.