Ngu Ý

TRUYỆN BỒ TÙNG LINH

Trong Liêu Trai Chí Dị của Bồ Tùng Linh có câu chuyện nhan đề là Mã Tuấn. Người này có tên chữ là Long Muội, con của một lái buôn, trông có phần phong thư đẹp đẽ. Mã Tuấn vốn tính tình phóng khoáng, thích chuyện múa hát, vì vậy mà theo bọn làm trò. Mỗi lần Mã Tuấn lấy khăn buộc đầu trông đẹp chẳng khác nào là một cô gái chim sa cá lặn. Cũng vì cái đẹp đến như vậy nên được người đời gọi là Tuấn Nhân.

Năm lên 14 tuổi được vào trường quận, tại đây ông nổi tiếng là học giỏi. Cha của Tuấn Mã già yếu, nghỉ buôn bán, một hôm gọi con đến bảo:

_ Mấy quyển sách này, đói không thể thổi cơm mà ăn, rét cũng không thể may áo mà bận, so với việc học nghề buôn bán còn thua xa. Sao con không nối lấy cái nghiệp cha mà học?

Thế là, từ đó họ Mã tập nghề làm thương mại. Đầu tiên Mã theo người ta ra biển đi buôn. Một hôm rủi ro thay bị gió bão cuốn đi suốt mấy ngày đêm đến một nơi đô thị, giống dân của xứ này xấu như ma lem. Nhưng có điều khi trông thấy họ Mã thì giống dân này lại cho họ Mã là ma quỉ hiện hình, bèn kéo nhau chạy tán loạn.

Mới đầu, trông thấy hình dáng như ma lem của họ, Mã sợ lắm. Nhưng sau được biết là giống dân này sợ mình, bèn làm cứng, bắt nạt lại. Mỗi khi bắt gặp họ ăn uống Mã xấn đại đến dọa nạt khiến đám dân xứ này hốt hoảng xô nhau chạy trốn, để lại cả các thức ăn, họ Mã bèn ngồi xuống an nhiên tự tại đánh chén một mình.

Lần lần tiến sâu vào mấy làng trong chân núi. Ở đây có một số người mặt mũi cũng hơi giống người thường nhưng quần áo rách rưới chẳng khác kẻ ăn xin. Mã ngồi nghỉ dưới gốc cây, người trong làng đều sợ nên chẳng dám qua lại nơi này, nếu có ai tò mò nhìn xem thì đứng từ đầu xa mà ngó đến. Về sau, biết Mã không phải là giống ăn thịt người mới rủ nhau mon men lại gần, không còn sợ hải như trước nữa. Nhờ vậy mà Mã lân la làm quen hỏi chuyện. Tiếng họ nói hơi khó nghe, nhưng cũng hiểu lõm bõm được phần nào!

Mã liền nói cho họ biết mình từ đâu tới, những người này nghe được mừng rỡ vô cùng, bèn truyền khẩu cho nhau biết: “Khách không phải định đến đây để ăn tuơi nuốt sống ai đâu!" Ấy vậy mà, còn có một số người thuộc loại xấu xí bậc nhất vẫn còn đứng xa xa, rồi thì thầm bàn tán đoạn kéo nhau trốn mất.

Bọn người dám đến gần Mã là những người mồm, miệng, tai mắt mọc đúng chỗ của nó, trông cũng hơi giống với người Trung Quốc. Họ bày rượu thịt ra mời Mã ăn. Mã hỏi:

_ Tại sao họ sợ tôi như vậy ?

Bọn ấy trả lời:

_ Trước thường nghe ông cha kể lại, cách phía Tây hai vạn ngàn dặm có nước Trung Quốc, dân ở đó hình dạng kỳ quái. Nhưng chỉ nghe thế thôi. Bây giờ mới biết là đâu có gì là cổ quái như thiên hạ xưa nay đồn đãi.

Mã hỏi:

_ Sao các ông nghèo thế?

_ Nước chúng tôi không trọng văn chương mà chỉ trọng dung mạo: ai đẹp nhất thì làm thượng khanh, ai đẹp vừa thì làm quan cai trị các dân xã, hạng kém nữa cũng được người trên yêu chuộng nhờ đó có lương bổng mà nuôi vợ con. Còn bọn chúng tôi khi mới sinh ra, cha mẹ đều cho là xấu xa, phần nhiều đem vứt ra đường, trừ nhà nào hiếm hoi, không có con nối dõi, mới phải bất đắc dĩ phải nuôi để nối dòng nối giống.

Hỏi:

_ Nước này là nước gì?

_ Nước này có tên là Đại La Sát. Kinh thành ở phía Bắc, cách đây ba mươi dặm.

Mã nhờ dẫn đi xem cho biết. Hôm sau gà gáy đã trở dậy cùng đi, sáng ngày mới đến đô thành. Tường thành xây bằng một thứ đá đen như mực, lầu các cao gần trăm thước, nhưng ít có nhà lợp ngói, chỉ lấy ngói đá đỏ úp lên nóc. Mã nhặt mảnh đá vỡ, lấy móng tay cạo ra, thì thấy không khác gì son tàu.

Nhằm buổi tan chầu có một vị quan lớn che lọng từ trong triều đi ra. Người làng trỏ bảo:

_ Kìa là quan Tướng Quốc.

Mã ngẩng lên trông, thấy hai tai quan Tướng Quốc đều mọc ngược trở lại, mũi ngài có ba lỗ, rèm mi rũ xuống che kín cả mặt như bức mành mành.

Kế đến mấy người cỡi ngựa nối gót theo sau. Người làng lại nói:

_ Đấy là các quan đại phu.

Rồi lần lượt chỉ khắp mặt các quan giới thiệu coi: Ông nào ông nấy râu tóc lởm chởm, hình dạnh quái dị. Kỳ nhất là hễ quan chức càng nhỏ thì mặt mũi càng đỡ xấu.

Một lúc Mã ra về, người đi đường trông thấy đổ xô mà chạy, ngã dúi vào nhau, như gặp quái vật. Người làng cố giải thích cho họ nghe, họ mới dám đứng lại, nhưng cũng chỉ đứng xa xa nhìn đến mà thôi.

Từ bấy giờ, trong nước từ lớn chí bé, ai cũng biết sơn thôn hiện có người quái ở. Thế là các quan khanh, quan đại phu muốn xem cho biết giống quái vật ấy ra làm sao, tranh nhau sai người trong thôn mời Mã đến. Nhưng mỗi khi đến nhà nào, người canh cổng liền vội đóng ngay cổng lại. Đàn ông đàn bà nấp trong cửa nhìn ra, thì thào bàn tán, đi suốt ngày không ai dám mời vào nhà. Người làng nói rằng:

_ Ở đây có quan chấp kích đã được tiên vương sai sứ đi ngoại quốc, trông thấy người lạ cũng nhiều, có thể ông ấy nhìn thấy không sợ chăng?

Bèn cùng đến nhà chấp kích, quả nhiên ông ta vui mừng, bái chào đón vào tôn làm thượng khách. Mã ngắm nghía vị lão quan thấy tuổi trạc tám, chín mươi, mắt lồi hẳn ra ngoài, râu ria tua tủa như lông nhím, nói rằng:

_ Kẻ hèn này lúc trẻ phụng mệnh vua đi sứ rất nhiều nước, duy có nước Trung Hoa là chưa đến đó bao giờ. Năm nay đã một trăm hai mươi tuổi, ai ngờ lại còn được trông thấy nhân vật thượng quốc thực là may mắn ! Việc này thế nào cũng phải tấu lên thiên tử mới được. Nhưng lão phu ẩn cư sơn giả, đã lâu không bước tới sân rồng, sáng mai xin vì ông đi một chuyến.

Liền sai mở tiệc, phân ngôi chủ khách mời ngồi, rượu được vài tuần, lão quan truyền đòi bọn nữ nhạc ra, tất cả có hơn mười cô, thay đổi nhau múa hát, trông cô nào cũng giống như quỉ dạ xoa, đầu bịt gấm trắng áo đỏ dài quét đất, giọng hát líu lo líu lưởng, không rõ câu gì, nhịp điệu thực là kỳ dị.

Chủ nhân vui vẻ lắm hỏi rằng:

_ Bên Trung Quốc các ông có đàn ca thế này không?

Thưa rằng: Có!

Lão quan xin Mã hát thử cho nghe, Mã bèn gõ vào bàn mà hát một bài, chủ nhần mừng, nói rằng:

_ Lạ quá! Tiếng nghe như phượng hót rồng ngâm, lão phủ quả thực chưa từng được nghe thấy bao giờ.

Hôm sau lão quan vào triều tiến Mã lên Quốc Vương. Vương vui vẻ hạ chiếu vời đến. Có hai ba vị đại thần can rằng: Mã hình dạng quái dị e đức vua trông thấy lại sợ quá mà chết khiếp đi, có hại đến long thể chăng? Vua bèn thôi.

Lão quan về nói với Mã, có ý tiếc rẻ hộ chàng. Ở nhà chấp kích ít lâu, một hôm uống rượu với chủ nhân, say, bèn rút kiếm đứng lên múa, lại lấy than bôi vào mặt giả làm Trương Phi. Chủ nhân cho là đẹp, nói rằng:

_ Xin khách cứ để nguyên bộ mặt Trương Phi như thế, ngày mai vào chào tể tướng, tất thế nào tể tướng cũng vui lòng dùng ngay, bổng lộc không lo gì thiếu.

Mã nói:

_ Trời đất ! Chỉ làm trò chơi đùa chốc lát thì còn khả dĩ, chớ ai lại nhờ vào bộ mặt để cầu danh cao bổng hậu bao giờ!

Chủ nhân nài mãi, Mã phải bằng lòng vậy. Rồi bèn truyền mở tiệc mời các quan đến uống rượu, dặn Mã vẽ mặt để ngồi chờ đợi. Một chốc khách đến gọi Mã ra chào. Khách kinh ngạc nói:

_ Ô hay! quái lạ thực ! sao ngày trước xấu xí thế, mà bây giờ lại đẹp đẽ thế này?

Bèn kéo cùng ngồi uống rượu rất vui. Mã đứng lên uốn éo hát một bài theo điệu thợ cấy, cử tọa không ai là không mê thích. Hôm sau tranh nhau dâng sớ tiến cử Mã lên Hoàng đế, vua mừng lắm, sai mang cờ tiết ra triệu Mã vào triều bái yết, vua phán hỏi đạo trị an ở Trung Quốc thế nào, Mã trình bày cặn kẽ, được vua khen lắm, truyền bày tiệc yến ở Ly Cung, ban thưởng cho. Rượu đã say, vua phán hỏi:

_ Nghe đồn khanh múa hát giỏi lắm, có thể cho quả nhân nghe một bài được không?

Mã lập tức đứng lên múa, cũng bắt chước lấy gấm trắng bịt đầu, hát theo điệu cò lả. Vua bằng lòng lắm, ngay ngày hôm ấy xuống chiếu cho làm Hạ đại phu, luôn luôn cho ngồi hầu yến, ân sủng đặc biệt.

Lâu dần các quan trong triều đều biết là Mã khoác bộ mặt giả, đi đến đâu cũng thấy người ta thì thào bàn tán, không vồn vã thân mật như trước nữa. Mã tự thấy mình cô lập, trong bụng áy náy không yên bèn dâng sớ xin về hưu, vua không nghe. Lại xin nghỉ dưỡng sức ít lâu, Vua bằng lòng cho nghỉ ba tháng.

Mã liền lấy ngựa chở vàng về sơn thôn. Người trong thôn quỳ xuống mà đón. Mã lấy vàng lụa phân phát cho mấy người quen thân từ trước, tiếng reo mừng vang lên như sấm.

(Bồ Tùng Linh)

Đọc bài của Bồ Tùng Linh sực nhớ lại lời Trang Tử nói: "Có người bệnh hủi kia nửa đêm sinh ra đặng sáu đứa con. Vội kiếm cho được đèn lửa để xem, trong lòng nơm nớp lo rằng chúng chẳng giống mình. (Không giống mình là điều tối kỵ).

Trang Tử lại bảo: “Đồng với ta, cho ta là phải, không đồng với ta, cho ta là quấy!” Ôi, tại sao lại có chuyện dị thường như vậy được? Chẳng lẽ bắt buộc mọi người phải đều y như mình. Mình đen thì người khác phải đen, nếu không đen bị xem là loài dị chủng."

Xét ra, đầu óc hẹp hòi của con người, quả đáng sợ còn hơn sợ phải đối diện với loài quái. Đối với hạng người này còn nguy hiểm hơn các loài dã thú. Có giai thoại nói về lòng dạ của một con heo mẹ đối xử với cả con mình một cách tàn nhẫn, chỉ vì nó chẳng... giống hệt mình một tí nào. Giai thoại đó như sau:

"Họ Tử Xa có con lợn nái sắc toàn một màu đen như lọ chảo. Heo nái lọ chảo này đẻ một lứa ba con, hai con đen huyền và một con loang lổ. Lợn nái thương hai con lợn đen giống mình, mỗi lần chúng hơi một chút nhức đầu sổ mũi là con nái lo sợ, bỏ ăn bỏ ngủ. Còn con lợn loang lổ kia thì ghét bỏ chỉ vì nó có cái tội chẳng đen đỉu như mình. Về sau, con nái cắn chết rồi xé nát cả ruột gan đến nát nhừ mới chịu thôi."

(Ngu Ý SP)