Moät hoâm, tröôùc ñoâng ñuû caùc baïn cuûa anh toâi, chò toâi ngoû yù muoán thöû veà Haø Noäi moät chuyeán ñeå thaêm doø xem tình hình baây giôø ra sao. Khi vöøa nghe chò toâi noùi, taát caû ñeàu toû ra haân hoan, heát lôøi khuyeán khích chò toâi neân mau mau thöïc hieän chuyeán ñi caàn thieát aáy, ñeå trôû veà keå laïi cho moïi ngöôøi nghe.

Theá roài chò toâi ra ñi vaø ñaõ ôû laïi Haø Noäi, maõi ñeán 2 thaùng sau môùi trôû veà Thanh Hoùa. Khi veà, toâi thaáy chò toâi coøn mua theâm raát nhieàu vaät duïng lænh kænh, nhö: noài nieâu, song chaûo, vaø baùt ñóa v.v….Nhìn nhöõng duïng cuï nhaø beáp aáy, toâi thaàm nghó chaéc chò toâi khoâng bao giôø muoán trôû laïi Haø Noäi nöõa, neân môùi khieâng nhöõng cuûa nôï naëng neà, coàng keành aáy veà nhaø. Nhöng toâi khoâng ngôø taát caû moïi suy ñoaùn cuûa toâi ñeàu sai beùt!

Ñeán toái, khi taát caû ñaõ quaây quaàn ñoâng ñuû, chò toâi môùi keå laïi cho moïi ngöôøi bieát roõ veà tình hình Haø Noäi. Luùc ñoù toâi caøng theâm thaùn phuïc trí thoâng minh, vaø cô möu quyeàn bieán baát ngôø cuûa moät baø noäi trôï chöa töøng coù chuùt kinh nghieäm gì veà caùc thuû ñoaïn chính trò cuûa CS. Keát luaän, chò toâi noùi:

- "Baây giôø laø luùc chuùng ta phaûi veà Haø Noäi ngay thoâi. Tình hình Haø Noäi raát yeân oån. Trong khi ñoù cuoäc soáng ôû ngoaøi naøy moãi ngaøy caøng theâm khoù khaên. Nghe ñaâu hieän nay chính phuû (VMCS) laïi ñang ngaám ngaàm chuaån bò phaùt ñoäng phong traøo ñaáu toá ñaïi qui moâ…ñaëc bieät nhaém vaøo caùc thaønh phaàn keû thuø cuûa giai caáp voâ saûn nhö: trí thöùc, tieåu tö saûn, ñòa chuû, phuù noâng, vaø cöôøng haøo aùc baù v.v…"

Trong khi chò toâi noùi , moïi ngöôøi ñeàu toû veû voâ cuøng quan ngaïi, im laëng laéng nghe. Tröôùc khi döùt lôøi, chò toâi ñi thaúng luoân vaøo vaán ñeà:

- " Anh em chuùng mình ñaây ñeàu laø trí thöùc, ngaøy xöa ñaõ töøng laøm vieäc cho Phaùp. Nhö anh Thaønh ñaõ töøng laøm tri phuû, töùc laøm quan, chaéc seõ khoâng thoaùt khoûi bò qui keát vaøo toäi " Vieät Gian" ñaâu. Vaäy, neáu chuùng ta maø ôû laïi thì tai hoïa trong töông lai seõ khoù löôøng ñöôïc!"

Nhôø caâu noùi tröïc ngoân ñoù cuûa chò toâi, maø luùc baáy moïi ngöôøi hieän dieän môùi daùm thöïc söï côûi môû heát taâm tö thaàm kín cuûa rieâng mình cho nhau nghe. Thì ra bao laâu nay ai cuõng aáp uû trong loøng moái baên khoaên ñoù. Maëc duø hoï ñaõ töøng soáng gaàn guõi vaø raát thaân maät beân nhau heát naêm naøy sang naêm khaùc, nhöng döôùi cheá ñoä CS ñaày baát traéc vaø gian traù phaûn phuùc, neân vaãn chöa ai daùm tin ai caû. Caùc anh ñeàu thuù thöïc, töø laâu nay, caùc anh thöôøng ñeán chôi vôùi anh chò toâi chæ coát nghe ngoùng tình hình vaø laøm quen vôùi ñöôøng ñi nöôùc böôùc, ñeå tìm loái thoaùt thaân veà Haø Noäi.

Theá laø töø ñoù toái naøo caùc anh cuõng ñem chuyeän veà Haø Noäi ra baøn baïc. Anh toâi ñöa yù kieán:

- " Neáu ñaõ veà thì anh em mình ñaây ñeàu veà heát!"

Anh Thaønh ñoàng yù ngay, vaø quay sang hoûi yù kieán cuûa anh giaùo sö Vaên. Anh Vaên noùi:

- " Queâ toâi ôû ñaây. Nhaø cöûa, ruoäng vöôøn ôû ñaây, vaø cha meï, vôï con ñeàu ñaõ soáng töø nhoû tôùi lôùn ôû ñaây roài. Neáu caùc anh muoán veà Haø Noäi thì cöù veà. Coøn toâi thì khoâng sao ñi ñöôïc!"

Xong , anh Thaønh laïi noùi vôùi anh Quang Duõng:

-" Theo toâi, anh Duõng cuõng neân veà vôùi tuïi naøy. Vì baây giôø anh cuõng ñaõ bò thaát suûng roài, coøn ôû laïi laøm chi?!"

Anh Quang Duõng ñaùp:

- " Caùm ôn anh Thaønh vaø caùc anh ñaõ coù loøng nghó ñeán toâi. Caùc anh veà heát, neáu toâi ôû laïi moät mình, chaéc chaén toâi seõ buoàn laém. Nhöng theo toâi nghó caùc anh veà laø thöôïng saùch. Caùc anh neân veà ñi. Caøng sôùm ngaøy naøo caøng toát, khoâng neân chaàn chôø nöõa, keûo nöôùc ñeán chaân nhaûy khoâng kòp! Luùc ñoù, bò keït laïi caùc anh seõ phaûi gaùnh chòu nhieàu khoù khaên, khoå sôû laém. Caùc anh veà coøn vì töông lai cuûa con caùi. Caùc chaùu coù cô hoäi aên hoïc…"

Ngaäp ngöøng giaây laùt nhö ñeå ñeø neùn noãi xuùc ñoäng maïnh ñang traøo leân, anh Quang Duõng ngheïn ngaøo tieáp tuïc:

- " Coøn rieâng toâi, thì toâi khoâng theå naøo veà vôùi caùc anh ñöôïc. Vì töø naêm 18 tuoåi, khi môùi ra Haø Noäi hoïc , toâi ñaõ mang trong loøng moät moái caêm thuø giaëc Phaùp roài. Ñeán nay moái caêm thuø giaëc Phaùp vaãn coøn nguyeân veïn. Neáu baây giôø toâi veà Haø Noäi thì chaéc chaén toâi laïi phaûi soáng döôùi quyeàn cai trò cuûa Phaùp vaø phaûi laøm vieäc cho Phaùp ñeå möu sinh. Ñieàu ñoù toâi khoâng theå naøo chòu ñöôïc. Vì vaäy maø toâi ñaønh phaûi ôû laïi thoâi, duø sau naøy ñôøi toâi coù ra sao toâi cuõng khoâng tieác haän!…"

Hoâm aáy, - baây giôø toâi khoâng coøn nhôù roõ ngaøy naøo, - nhöng chaéc chaén vaøo moät ngaøy trong thaùng 9 naêm 1952, anh em chuùng toâi ñaõ baøn vôùi nhau tìm caùch naøo ñeå troán ñi cho an toaøn, khoâng bò loït löôùi cuûa coâng an VMCS. Luùc ñoù anh Quang Duõng ñaõ goùp yù:

-" Toâi nghó chuyeän naøy raát quan troïng, caùc anh phaûi ñieàu nghieân thaät kyõ, keûo bò boïn coâng an chaän laïi doïc ñöôøng thì caøng khoù khaên , nguy hieåm theâm. Toâi coù yù kieán , baây giôø ñaõ laø thaùng 9 roài, khoâng coøn bao laâu nöõa ñeán ngaøy leã Trung Thu. Trong dòp leã ñoù treû con ngöôøi lôùn gì ai cuõng haùo höùc ñua nhau ñi xem keát tuïi. Boïn coâng an cuõng nghæ vieäc vaø keùo nhau daét díu vôï con ñi xem keát tuïi vaø coä ñeøn trung thu, ñeøn keùo quaân … Caùc anh neân lôïi duïng luùc choän roän ñoù maø troán ñi thì deã thoaùt hôn caû!"

Nghe anh Quang Duõng noùi, ai cuõng nhaän thaáy anh laø moät nhaø quaân söï ñaõ ñieàu nghieân tình hình raát kyõ, neân ñeàu nhaát trí seõ tuaân thuû yù kieán xaùc ñaùng cuûa anh.

Baøn baïc keá hoaïch troán veà Haø Noäi xong roài thì cuõng ñaõ gaàn 11 giôø khuya, boãng anh Quang Duõng noùi vôùi anh toâi vaø caùc baïn:

- " Duø sao chuùng ta cuõng coøn non moät thaùng nöõa môùi chia tay…Nhö caùc baïn ñeàu bieát, taùnh toâi khoâng theå ôû laâu moät choã naøo hôn moät thaùng caû. Vaäy maø laàn naøy khoâng ngôø toâi ñaõ ôû ñaây chôi vôùi anh Traïch vaø caùc anh hôn moät naêm. Nhö theá chöùng toû loøng toâi ñaõ quyeán luyeán caùc anh ñeán möùc naøo roài. Baây giôø boãng nhieân toâi laïi thaáy bí caúng quaù, toâi ñònh ngaøy mai xin pheùp caùc anh cho toâi ñi chôi , ñeán thaêm nhaø maáy ngöôøi baïn khaùc, ñeå thay ñoåi khoâng khí…Ñoä moät tuaàn leã nöõa toâi seõ trôû laïi!"

Nghe anh Duõng noùi theá, anh toâi vaø caùc anh khaùc ñeàu caûn laïi, noùi:

- " Khoâng coøn bao laâu nöõa thì anh em mình chia tay, chöa bieát ñeán bao giôø môùi coù ngaøy gaëp laïi. Vaäy baây giôø anh Duõng haõy ôû laïi ñaây chôi vôùi chuùng toâi. Sau khi chuùng toâi ñi roài, anh ôû laïi seõ coù voâ khoái thì giôø, muoán ñi ñaâu cöù tha hoà maø ñi!"

Maëc keä ai muoán noùi gì thì noùi, anh Quang Duõng vaãn khaêng khaêng nhaát ñònh ngaøy mai seõ ñi moät tuaàn roài seõ trôû veà…

Ñaëng Vaên Nhaâm (baøi thöù ba, tieáp theo.- Caám trích dòch hoaëc moâ phoûng nhöõng tình tieát veà cuoäc ñôøi cuaû Quang Duõng vieát trong loaït baøi naøy, neáu khoâng coù pheùp cuaû taùc giaû).

KEÛ ÔÛ NGÖÔØI ÑI LÖU LUYEÁN ...

Sau khi ñaõ khuyeân anh Duõng heát lôøi khoâng xong, maø trôøi ñaõ veà khuya, neân ai naáy ñeàu meät moûi vaø buoàn nguû.

Keå töø khi toâi veà truù nguï trong nhaø anh chò Leâ Khaûi Traïch, toâi vaø anh Duõng ñaõ nguû chung moät giöôøng trong moät phoøng. Luùc aáy toâi coøn treû, ñang söùc aên söùc nguû, vöaø ñaët löng leân giöôøng laø ñaõ keùo goã ngay. Nhöng toâi vaãn bieát ñeâm naøo anh Duõng cuõng chong ñeøn ngoài moät mình , hí hoaùy vieát laùch. Ñeâm nay cuõng nhö moïi ñeâm, trong khi toâi ñaõ nguû say anh Duõng vaãn coøn ngoài ñoái dieän vôùi ngoïn ñeøn daàu leo leùt. Toâi ñaõ keùo moät giaác ngon laønh, thaúng moät maïch ñeán 7 giôø saùng môùi böøng tænh daäy. Nhöng laï sao, hoâm nay cho ñeán giôø naøy, anh Duõng vaãn coøn ngoài beân baøn vieát. Anh chaêm chuù vieát say söa. Toâi khoâng bieát anh ñang vieát gì. Nhöng vì toân troïng anh, neân toâi ñaõ khoâng daùm toø moø hoûi han vaø khuaáy ñoäng gioøng tö töôûng cuaû anh. Maõi veà sau naøy toâi môùi ñöôïc bieát laø toái hoâm aáy cho ñeán saùng , anh Duõng ñaõ coá cheùp laïi taát caû nhöõng baøi thô cuaû anh ñaõ laøm trong quaõng thôøi gian qua, ñeà roõ ngaøy thaùng, ñeå taëng cho anh toâi tröôùc khi chia tay moãi ngöôøi moät ngaû!

Nhö thöôøng leä, moãi saùng thöùc daäy, toâi coù boån phaän giuùp chò toâi naáu nöôùc pha traø cho anh toâi vaø khaùch khöaù trong nhaø duøng ñieåm taâm. Luùc baáy giôø ñaõ khoaûng 9 giôø saùng roài, anh toâi baûo toâi vaøo phoøng goïi anh Duõng ra uoáng traø vaø aên saùng. Toâi noùi:

- "Em thaáy anh Duõng thöùc suoát ñeâm, ñeán gaàn saùng anh aáy môùi ñi nguû ñoù!"

Chò toâi lieàn tieáp lôøi:

- "Thoâi cöù ñeå anh aáy nguû, keâu daäy laøm gì, anh meät. Baây giôø mình cöù aên vaø ñeå phaàn rieâng cho anh. Khi naøo anh thöùc thì aên vaäy!"

Ñeán böaõ aên tröa, toâi gheù maét vaøo phoøng vaãn thaáy anh Duõng coøn ñang nguû say, naèm yeân nhö khuùc goã. Toâi laïi baûo vôùi chò toâi:

- "Em thaáy anh Duõng haõy coøn ñang nguû ngon. Ñeâm qua anh ñaõ thöùc caû ñeâm, baây giôø ñaùnh thöùc anh daäy toäi nghieäp. Hay mình cöù aên roài ñeå phaàn côm laïi cho anh vaäy! "

Hoâm aáy maõi ñeán 2 giôø chieàu anh Duõng môùi thöùc daäy. Anh baøng hoaøng hoûi toâi baây giôø laø maáy giôø roài. Toâi cho anh bieát baây giôø trôøi ñaõ xeá chieàu. Caû nhaø ñaõ aên côm tröa töø laâu , nhöng coøn ñeå phaàn côm cho anh. Toâi noùi:

-" Thoâi baây giôø anh ñi röûa maët hay ra gieáng taém cho maùt, ñeå em ñi doïn côm cho anh aên!"

Anh Duõng aên côm xong , toâi nghó coù leõ anh seõ saép söaû ra ñi nhö lôøi anh ñaõ noùi ñeâm qua. Nhöng toâi thaáy anh khoâng ñeà caäp gì ñeán chuyeän ñoù nöaõ, maø laïi trôû vaøo phoøng ngoài tieáp tuïc vieát. Anh vieát moät hoài laâu moûi meät, ra ngoaøi saân vöôn vai laøm vaøi ñoäng taùc theå duïc, roài vaøo phoøng vieát tieáp hoaëc naèm nghæ...

Ñeán khoaûng chieàu toái, nhö thöôøng leä, caùc baïn cuaû anh toâi laïi teà töïu ñoâng ñuû ñeå uoáng röôïu vaø chuyeän vaõn. Chieàu nay, ai cuõng ñinh ninh laø seõ vaéng anh Duõng. Khi boãng thaáy anh Duõng ñoät nhieân töø trong phoøng rieâng böôùc ra, moïi ngöôøi ñeàu khoâng khoûi ngaïc nhieân vaø toû veû möøng rôõ. Tröôùc thaùi ñoä vui möøng vaø thaéc maéc cuaû anh em, anh Duõng ñaõ cöôøi vaø thong thaû caát gioïng ngaâm 2 caâu thô nhö ñeå giaõi byø taâm traïng cuaû mình:

Ngaâm xong , anh laïi noùi tieáp:

- "Toâi quaån quanh vì caùc anh ñaáy. Bòn ròn nhôù caùc anh ñi khoâng noåi laø vaäy!..."

Moïi ngöôøi ñeàu cöôøi vui. Anh toâi noùi:

- "Coù anh Duõng ôû laïi, chuùng ta laïi uoáng röôïu nhö moïi ngaøy...Chæ coøn moät thaùng nöaõ chuùng toâi veà Haø Noäi, coøn anh Duõng thì ôû laïi..."

Vôùi gioïng buoàn buoàn anh Duõng noái lôøi:

-" Caùc anh veà...Mình xa nhau chöa bieát mai sau coù ngaøy naøo xum hoïp laïi khoâng... neân toâi môùi laøm moät baøi thô taëng anh Traïch vaø caùc anh..."

Noùi roài anh Duõng ñaõ caát gioïng traàm thoáng naõo nuøng ngaâm leân baøi thô ñoù. Baøi naøy khaù daøi, nhöng vì ñaõ quaù laâu ngaøy – hôn nöaû theá kyû roài coøn gì! - neân toâi chæ coøn nhôù loõm boõm ñöôïc vaøi ñoaïn, xin coáng hieán baïn ñoïc , nhö sau:

" ...Roài ñaây cuøng ñaát nöôùc

Nghe lôøi thô buoàn thaûm aáy cuaû anh Duõng, ai cuõng töôûng tröôùc buoåi chia ly khoâng heïn ngaøy taùi ngoä neân anh bò xuùc ñoäng maïnh ; nhöng coù ngôø ñaâu ñoù laïi laø nhöõng lôøi caûnh baùo, döôøng nhö thi nhaân ñaõ linh caûm ñöôïc haäu vaän ñen toái cuaû ñôøi mình.

Ñoïc xong baøi thô aáy , anh Duõng ñaõ toû ra buoàn raõ röôïi. Anh ngheïn ngaøo noùi vôùi anh toâi vaø caùc baïn:

-" Chæ coøn non moät thaùng nöaõ laø chuùng ta xa caùch nhau haún, chaúng khaùc naøo aâm döông ñoâi ngaû. Nhöõng giaây phuùt eâm ñeàm, vui veû nhö theá naøy laøm sao coøn tìm laïi ñöôïc nöaõ, hoaï chaêng chæ coøn trong kyù öùc. Vaäy , baây giôø toâi muoán taëng rieâng caùc anh moät moùn quaø ñaëc bieät. Nhöng toâi quaù ngheøo, laøm gì coù nhöõng moùn quaø vaät chaát ñaùng giaù ñeå löu nieäm vôùi caùc anh. Toâi chæ coù thô thoâi. Nhöng thô thì toâi ñaõ coù taëng caùc anh roài. Toâi coøn gì nöaõ ñaâu ñeå maø taëng caùc anh, neáu ñoù khoâng phaûi laø cuoäc ñôøi cuaû toâi?!...

Ngöng moät laùt, höôùng veà phía anh Traïch, anh Duõng noùi tieáp:

-" Trong ñôøi toâi vôùi anh Traïch laø ñoâi baïn chí thieát. Nhöng cho ñeán nay, anh Traïch cuõng chöa bieát gì veà toâi. Thöïc ra anh Traïch chæ môùi bieát toâi qua nhöõng ngaøy toâi ñeán ñaây thoâi, chöù nguoàn goác vaø dó vaõng cuaû toâi anh Traïch vaãn chöa bieát gì caû!...

Vì theá, hoâm nay, ñeå ñaùp tình tri ngoä cuaû anh Traïch vaø caùc baïn, toâi xin keå heát cuoäc ñôøi thaêng traàm cuaû toâi. Ñaây laø laàn ñaàu tieân vaø cuõng seõ laø laàn cuoái cuøng toâi thoá loä chuyeän ñôøi toâi. Ngoaøi caùc anh hieän dieän hoâm nay ra, taát caû moïi ngöôøi khaùc, keå luoân caû vôï con toâi nöaõ, cuõng chæ bieát toâi trong moät khoaûng thôøi gian naøo ñoù vaø trong moät khung caûnh naøo ñoù cuaû ñôøi toâi maø thoâi..."

[xuyeân qua chuyeän naøy, chuùng ta môùi bieát ñöôïc nhöõng ñieàu oâng Traàn Leâ Vaên, moät thaønh vieân cuaû Hoä Nhaø Vaên VN, khoe laø baïn thaân cuaû Quang Duõng vieát tieåu söû cuaû nhaø thô, nhö ñaõ noùi ôû treân, ñeàu hoaøn toaøn sai söï thaät!].

HOÄI NGOÄ GIÖÕA QUANG DUÕNG VAØ NGUYEÃN TÖÔØNG TAM.

Nghe anh Duõng noùi theá, anh em chuùng toâi ai cuõng im laëng laéng tai nghe. Anh Duõng baét ñaàu baèng caâu daën doø:

- "Tröôùc khi keå, toâi chæ xin caùc anh moät ñieàu duy nhaát, mai sau veà thaønh roài, neáu coù ai toø moø hoûi gì veà toâi xin caùc anh ñöøng bao giôø tieát loä, vaø haõy cöù coi nhö chuùng ta chöa töøng gaëp gôõ thaân thieát vôùi nhau bao giôø ..."

Roài anh laïi thong thaû keå tieáp:

"...Cha oâng toâi voán gioøng hoï Buøi, coøn meï toâi hoï Traàn, neân töø thuôû nhoû toâi ñaõ mang teân laø Buøi Ñình Dieäm. Queâ toâi thuoäc laøng Phuøng, tænh Sôn Taây. Gia ñình toâi thuoäc loaïi khaù giaû, oâng thaân sinh ra toâi laïi laøm chaùnh toång, neân ñöôïc ñoàng baøo trong vuøng neå troïng.

Khi vôõ loøng, oâng thaân sinh toâi cho toâi ra Haø Ñoâng hoïc ôû moät tröôøng taïi Ngaõ Ba Thaù. Toâi hoïc ôû ñoù cho ñeán khi thi ñaäu baèng Thaønh Chung ( diploâme). Ñeán ñoù laøø heát lôùp. Muoán tieáp tuïc hoïc cao hôn, toâi phaûi tieáp tuïc ra Haø Noäi hoïc tröôøng Böôûi…

Caùc baïn coøn laï gì taâm lyù cuûa caùc cuï nhaø queâ ta thôøi baáy giôø, khi coù con hoïc haønh ñoã ñöôïc maûnh baèng Thaønh Chung laø haõnh dieän vaø vui söôùng laém. Hôn theá nöõa, ôû caùc nôi thoân oå VN thôøi xöa, ngöôøi mình laïi voán coù tuïc leä coå truyeàn laø moãi khi ñoã ñaït ñeàu phaûi " aên khao". Thôøi baáy giôø vieäc " aên khao" trong daân gian quan troïng laém. Duø cho ngöôøi ñoù ñaõ ñoã ñeán tieán só, traïng nguyeân, ñaõ töøng nhaän muõ aùo vua ban, maø gia ñình khoâng toå chöùc" aên khao", thì vaãn khoâng ñöôïc daân chuùng trong laøng trong toång thöøa nhaän. Ñoù cuõng laø moät khía caïnh phaûn aùnh caâu thaønh ngöõ " pheùp vua thua leä laøng"!

Vaãn treân chieàu höôùng phong kieán coå huõ: hoïc haønh thi ñoã ñeå ra laøm quan, oâng thaân sinh toâi muoán cho toâi ra Haø Noäi hoïc theâm ôû tröôøng Böôûi, thi xong Tuù Taøi, roài vaøo hoïc tröôøng Haäu Boå , ñeå ra laøm quan huyeän. Toâi bieát caùi moäng öôùc lôùn lao nhaát cuûa oâng thaân sinh ra toâi laø cuoái cuøng oâng ñöôïc troâng thaáy toâi ñeo theû ngaø veà laøng trong moät buoåi leã vinh qui aên khao linh ñình.

Thuù thöïc luùc baáy giôø coøn beù, nghe noùi ñöôïc ra Haø Noäi hoïc , toâi cuõng vui thích vaø haùo höùc laém. Vì töø tröôùc ñeán nay toâi chæ nghe noùi ñeán thuû ñoâ Thaêng Long, ngaøn naêm vaên vaät, nhö moät nôi huy hoaøng, nhoän nhòp vôùi caûnh tuù ngöôøi thanh, vaên minh , tieán boä …chöù chöa heà ñöôïc ñaët chaân ñeán ñoù laàn naøo. Nay toâi muoán ñeán ñoù cho bieát. Chöù coøn vieäc hoïc haønh ra sao, mai sau vaøo ñôøi toâi seõ laøm gì , thì toâi khoâng heà maûy may nghó ñeán.

Theá roài, ít laâu sau , theo chöông trình döï tính vaø söï thu xeáp, göûi gaém cuûa oâng thaân sinh, toâi xaùch khaên goùi ra Haø Noäi troï hoïc nôi nhaø moät ngöôøi quen cuûa gia ñình toâi. Nhöõng chi phí veà cö truù vaø aåm thöïc cuûa toâi moãi thaùng oâng thaân sinh toâi göûi tieàn ra traû thaúng cho chuû nhaø. Ngoaøi ra oâng cuõng göûi theâm cho toâi chuùt ít tieàn tuùi chæ ñuû ñeå aên quaø saùng vaø tieâu vaët. OÂng khoâng bao giôø oâng ñeå cho toâi dö tieàn, sôï toâi tieâu pha hoang phí roài trôû thaønh thoùi quen vaø sao laõng vieäc hoïc. Coå nhaân ñaõ coù caâu:" ñaïi phuù do thieân, tieåu phuù do caàn", sôû dó gia ñình toâi coù dö daät chuùt ñænh cuõng laø nhôø coâng lao caàn kieäm cuûa boá meï toâi, neân caùc cuï tính toaùn moïi vieäc tieàn nong raát khít khao chính xaùc, ñaâu ra ñoù.

Trong thôøi gian hoïc ôû Haø Noäi, toâi thaáy cuoäc soáng nôi phoàn hoa ñoâ hoäi coù nhieàu nhu caàu hôn ôû nhaø queâ, vaû laïi tính toâi voán thích giao du vôùi baèng höõu, neân baïn beø raát ñoâng. Vì theá soá tieàn coøm haèng thaùng oâng thaân sinh toâi göûi ra cho chaúng thaám vaøo ñaâu. Bôûi vaäy, ngoaøi giôø hoïc, toâi phaûi ñi keøm treû taïi tö gia. Nhöng vaãn khoâng ñuû tieâu! Luùc baáy giôø toâi môùi nghó ñeán vieäc söû duïng chuùt taøi moïn veà aâm nhaïc coå ñieån. Toâi chôi nhöõng moùn ñaøn nguyeät , saùo vaø nhò… khaù ñieâu luyeän, neân ñeán maáy raïp haùt xin ñaùnh ñaøn ñeå kieám theâm tieàn. Thöïc toâi khoâng ngôø luùc baáy giôø chuùt taøi moïn aáy ñaõ giuùp toâi kieám tieàn raát deã daøng. Tieàn baïc ruûng rænh, toâi aên tieâu roäng raõi phuû pheâ hôn caû con nhaø giaøu coù. Ngoaøi khaû naêng aâm nhaïc, toâi coøn thích veõ nöõa. Toâi ñaõ duøng tieàn kieám ñöôïc mua duïng cuï veõ. Trong nhöõng luùc raûnh roãi, toâi thöôøng töï veõ moät soá tranh aûnh, caát thaønh moät söu taäp nho nhoû. Hoïc ñöôïc moät naêm ôû Haø Noäi, toâi laøm ñôn xin nhaäp hoïc tröôøng Cao Ñaúng Myõ Thuaät Ñoâng Döông. Toâi ñöôïc nhaän ngay.

Tröôùc khi toâi nhaäp hoïc , trong tröôøng Myõ Thuaät ñaõ coù anh Nguyeãn Töôøng Tam cuõng ñang theo hoïc vôùi tö caùch baøng thính vieân roài. Toâi thaáy anh Tam veõ cuõng khaù laém. Töø ñoù toâi ñaõ coù dòp laøm quen vôùi anh Tam, nhöng vaãn chöa bieát gì veà anh.

Haèng ngaøy, ngoaøi vieäc hoïc, toâi say meâ veõ laém. Toâi veõ maãu ôû trong tröôøng vaø thöôøng ñi veõ caû ôû ngoaøi trôøi nöõa.Moãi 6 thaùng tröôøng môû cuoäc thi luïc caù nguyeät cho sinh vieân. Toâi khoâng ngôø môùi 6 thaùng ñaàu tranh veõ cuûa toâi ñaõ ñöôïc hieäu tröôûng vaø ban giaùm khaûo nhaø tröôøng chaám ñieåm haïng nhaát vaø ñem tranh cuûa toâi ra bieåu döông vôùi caùc baïn ñoàng khoùa. OÂng hieäu tröôûng khen toâi laø ngöôøi coù bieät taøi, môùi chæ hoïc coù 6 thaùng maø ñaõ veõ baèng ngöôøi hoïc ñöôïc 2 naêm. Ñöôïc khen toâi möøng laém!

Hoâm aáy, thaáy toâi ñöôïc khen, anh Tam cuõng gaëp toâi noùi chuyeän toû veû thaân maät hôn moïi ngaøy. Anh ngoû lôøi khích leä toâi vaø môøi toâi ñi aên. Dòp naøy toâi môùi ñöôïc bieát anh chính laø Nguyeãn Töôøng Tam, coù buùt hieäu Nhaát Linh, moät nhaø vaên saùng laäp vieân cuûa nhoùm Töï Löïc Vaên Ñoaøn, raát noåi tieáng luùc baáy giôø. Tröôùc kia toâi chæ nghe danh nhaø vaên Nhaát Linh vaø thaàm ngöôõng moä ôû trong loøng thoâi, nay khoâng ngôø boãng nhieân toâi laïi ñöôïc ñoái dieän vaø chuyeän troø thaân maät vôùi thaàn töôïng, toâi khoâng khoûi ngaïc nhieân ñeán söõng sôø . Toâi caûm thaáy vui söôùng vaø vinh haïnh ñeán cöïc ñoä.

Ít laâu sau, anh Tam môøi toâi veà nhaø anh chôi. Anh cho toâi xem nhöõng truyeän maø anh ñaõ vieát cuøng vôùi nhöõng tieåu thuyeát cuûa Khaùi Höng, Hoaøng Ñaïo, Thaïch Lam…trong nhoùm Töï Löïc Vaên Ñoaøn cuûa anh. Hoâm aáy anh Tam coøn ñaõi toâi moät böõa côm taïi tö gia. Aên xong, anh pha caø pheâ cho toâi uoáng vaø ñem chieác keøn " clarinette" ra thoåi moät vaøi baøi cho toâi nghe. Toâi khoâng ngôø anh laïi laø moät ngheä nhaân trí thöùc, ña taøi ñeán nhö theá. Ngoaøi nhöõng tröôùc taùc vaên chöông noåi tieáng, anh coøn veõ gioûi, baây giôø anh laïi coøn chôi ñöôïc caû nhaïc taây raát ñieâu luyeän nöõa. Baáy nhieâu thöù ñaõ khieán toâi phuïc laên. Tröôùc thieân taøi ña daïng cuûa anh, töï nhieân toâi caûm thaáy hình nhö con ngöôøi cuûa toâi beù nhoû haún laïi. Sau khi ñaõ baøy toû caûm nghó cuûa mình tröôùc taøi naêng cuûa anh, toâi cho anh bieát toâi cuõng raát thích aâm nhaïc , nhöng toâi chæ raønh veà coå nhaïc thoâi. Coøn nhaïc Taây thì toâi muø tòt. Dòp naøy toâi ngoû yù xin anh chæ daïy theâm cho toâi veà moân nhaïc taây nöõa.

Anh Tam vui veû nhaän lôøi ngay, vaø giaûi thích cho toâi bieát, neáu toâi ñaõ bieát coå nhaïc roài thì hoïc qua kyù aâm phaùp ( solfeøge) cuûa nhaïc Taây nhanh laém. Töø ñoù moãi tuaàn anh daønh cho toâi 3 buoåi chieàu ñeán hoïc nhaïc vôùi anh. Cuõng nhôø cô duyeân aáy maø toâi môùi bieát theâm nhaïc Taây, ñeå roài sau naøy, trong thôøi gian khaùng chieán toâi ñaõ saùng taùc ra baûn nhaïc " Ba Vì "…

Hoâm aáy, tröôùc khi ra veà, anh Tam coøn taëng toâi moãi thöù truyeän cuûa Töï Löïc Vaên Ñoaøn ñaõ xuaát baûn moät quyeån, ñeå ñem veà ñoïc cho bieát.

Sau ñoù khoâng laâu, moät hoâm anh Tam hoûi toâi ñaõ ñoïc heát maáy quyeån truyeän cuûa Töï Löïc Vaên Ñoaøn maø anh ñaõ cho toâi chöa. Toâi traû lôøi ñaõ ñoïc heát vaø khen maáy quyeån truyeän aáy hay laém. Baát chôït anh hoûi toâi:

-" Vaäy caäu coù nhaän xeùt gì ñaëc bieät veà noäi dung vaø tö töôûng trong maáy quyeån truyeän aáy khoâng?"

Toâi thaønh thöïc noùi cho anh bieát nhaän xeùt cuûa toâi, toùm taét nhö sau:" Caùc anh keå chuyeän xaõ hoäi raát hay. Toâi nhaän thaáy , caùc anh ñaõ möôïn caâu truyeän xaûy ra haèng ngaøy ngoaøi xaõ hoäi ñeå nhaém muïc ñích laøm moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi. Caùc anh ñaû phaù caùc tuïc leä phong kieán , coå huõ cuûa ngöôøi mình, vaø muoán hoï hoïc hoûi ñeå caûi tieán canh taân xaõ hoäi vaø xöù sôû cho kòp theo caùc traøo löu tö töôûng môùi cuûa taây phöông…"

Nghe toâi noùi anh Tam toû veû vui thích laém.Anh khen toâi coøn treû maø ñaõ coù nhöõng nhaän xeùt raát tinh teá. Trong caâu chuyeän thaân maät toâi cuõng noùi cho anh Tam bieát ngoaøi sôû thích veà aâm nhaïc , hoäi hoïa, toâi coøn thích laøm thô vaø vieát vaên nöõa. Trong ba moân aáy chæ coù aâm nhaïc vaø veõ laø toâi ñaõ ñöôïc hoïc ñaøng hoaøng, coù thaày chæ daïy haún hoi. Coøn vieát vaên vaø laøm thô, thì toâi chæ moø maãm tuøy höùng maø thoâi. Hieän toâi ñaõ vieát ñöôïc vaøi truyeän ngaén cuøng vôùi daêm baøi thô…Cuoái cuøng toâi ngoû yù xin ñöôïc ñem ñeán cho anh xem, ñeå anh cho toâi ñöôïc lónh hoäi yù kieán vaø chæ daãn toâi veà nhöõng öu khuyeát ñieåm v.v…

Sau khi ñaõ ñoïc qua moät soá baûn thaûo thô, vaên cuûa toâi roài, moät hoâm anh Tam baûo toâi:

-" Caäu coù khieáu laém ñaáy, vieát raát ñöôïc, nhöng sô khôûi coøn non nôùt, dó nhieân ai cuõng theá. Ngaøy xöa khi môùi caàm buùt toâi cuõng theá thoâi. Nhöng mình phaûi coá gaéng tieáp tuïc trau doài, vieát nhieàu theâm, laâu daàn seõ trôû neân giaø daën veà caùch suy tö vaø coù theâm kinh nghieäm veà caùch phoâ dieãn tö töôûng. Toâi thaáy, neáu caäu chòu khoù chaúng maáy choác seõ baét kòp tuïi toâi thoâi!"…

GIA NHAÄP ÑAÛNG.

Ít laâu sau toâi nhaän thaáy söï thaân maät giöõa toâi vaø anh Tam ñaõ ñuû ñeå coù theå boäc baïch taâm tình, neân moät hoâm toâi ñaõ noùi cho anh Tam bieát, sang naêm , sau khi thi xong tuù taøi thì cha toâi seõ cho toâi vaøo hoïc tröôøng Haäu Boå ñeå ra laøm quan. Thöïc söï ñieàu naøy hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi yù muoán cuûa toâi. Nhöng toâi ñaõ khoâng daùm cöôõng lôøi cha toâi. Cho ñeán baây giôø toâi vaãn chæ ñeå buïng thoâi, khoâng thoá loä vôùi ai ngoaøi anh Tam. Nghe toâi noùi vaäy, anh Tam ñaõ toû veû ngaïc nhieân hoûi toâi:

-" Taïi sao caäu laïi khoâng thích hoïc Haäu Boå ?"

Toâi thaúng thaén noùi roõ loøng mình cho anh Tam bieát:

-" Khoâng hieåu taïi sao maø töï nhieân toâi gheùt boïn Taây theá. Toâi coøn thuø haän chuùng nöõa , vì chuùng ñaõ ñaøn aùp, hieáp ñaùp daân mình, laøm ngu daân mình …"

Nghe toâi noùi nhö vaäy, luùc baáy giôø anh Tam môùi loä veû vui möøng vaø toû ra thaân thieát vôùi toâi hôn. Anh thuù thöïc cho toâi bieát caùc anh em trong nhoùm Töï Löïc Vaên Ñoaøn cuõng khoâng khaùc gì toâi. Anh vaø caùc baïn ñeàu thuø gheùt boïn Taây. Tuy nhieân, vieäc vieát tieåu thuyeát xaõ hoäi giaùo duïc quaàn chuùng chæ laø beà ngoaøi , duøng laøm bình phong che maét maät thaùm Taây vaø boïn choù saên thoâi. Chöù thöïc söï, muïc ñích chính cuûa anh vaø caùc baïn laø möôïn moâi tröôøng vaên chöông ñeå keát taäp nhöõng thanh nieân trí thöùc cuøng chí höôùng, laäp moät ñaûng caùch maïng, ñeå thöïc hieän coâng cuoäc ñaáu tranh ñaùnh ñuoåi thöïc daân, phuïc hoài chuû quyeàn cho daân toäc. Ngoaøi ra, anh coøn tieát loä cho toâi bieát theâm, trong bí maät anh vaø caùc baïn ñoàng chí noøng coát nhö Khaùi Höng, Hoaøng Ñaïo, Thaïch Lam v.v…ñeàu thöôøng xuyeân hoäi hoïp , thaûo luaän vaø hoaït ñoäng chaùnh trò.

Nghe anh Tam noùi toâi caûm thaáy vui söôùng ñeán cöïc ñoä, neân ñaõ heát lôøi khaån khoaûn xin anh ñôõ ñaàu vaø giôùi thieäu cho toâi ñöôïc tham gia vaøo toå chöùc caùch maïng cuûa caùc anh, ñeå coù dòp cuøng hoaït ñoäng choáng Taây vôùi caùc anh.

Nghe toâi noùi , anh Tam loä veû raát vui. Anh höùa seõ trao ñoåi quan ñieåm vôùi caùc baïn trong toå chöùc roài seõ thoâng baùo cho toâi bieát tin. Khoaûng ngoùt moät thaùng sau, anh Tam môøi toâi ñeán hoïp taïi moät ñòa ñieåm maät , vaøo moät buoåi toái. Khi ñeán nôi, toâi thaáy trong phoøng hoïp, tröôùc baøn thôø toå quoác khoùi höông nghi nguùt, khoâng khí nghieâm trang ñöôïm chuùt muøi vò huyeàn bí, ñaõ teà töïu ñuû maët caùc anh Nguyeãn Töôøng Tam, Khaùi Höng , Hoaøng Ñaïo, vaø Thaïch Lam…

Sau lôøi giôùi thieäu noàng nhieät nhöng thaät ngaén goïn veà toâi vôùi taát caû caùc anh hieän dieän, anh Tam ñöa toâi ñeán tröôùc baøn thôø toå quoác ñeå toâi thaép nhang khaán vaùi, roài höôùng daãn cho toâi laøm leã tuyeân theä gia nhaäp " Ñaïi Vieät Quoác Daân Ñaûng".

Toâi ñöa tay leân theà tröôùc baøn thôø toå quoác, tröôùc anh linh cuûa caùc ñaáng tieân hieàn lieät só ñaõ hy sinh vì lyù töôûng caùch maïng , choáng giaëc Phaùp cöùu nöôùc nhö Nguyeãn Thaùi Hoïc vaø caùc ñoàng chí trong cuoäc khôûi nghóa Yeân Baùi…Toâi seõ doác heát taâm löïc , taän tuïy phuïc vuï caùch maïng, trung thaønh vôùi ñöôøng loái chæ ñaïo cuûa ñaûng vaø quyeát taâm tranh ñaáu ñaùnh ñuoåi quaân thöïc daân xaâm laêng Phaùp ra khoûi ñaát nöôùc…

LEÂN MAÏN NGÖÔÏC.

Sau khi ñaõ tuyeân theä gia nhaäp roài, toâi thöôøng xuyeân ñi hoïp maät vôùi caùc anh em ñoàng chí trong ñaûng. Qua naêm sau, thi ñoã tuù taøi xong, thay vì phaûi noäp ñôn xin nhaäp hoïc tröôøng Haäu Boå ñeå ra laøm quan nhö moäng öôùc cuûa cha toâi, nhöng toâi ñaõ chaàn chôø khoâng noäp vaø ñem chuyeän naøy ra tham khaûo yù kieán vôùi anh Tam. Toâi noùi:

-" Tröôùc ñaây khaù laâu, toâi ñaõ noùi vôùi anh, chaéc anh coøn nhôù, toâi khoâng bao giôø muoán hoïc Haäu Boå ñeå ra laøm quan, vì toâi raát thuø gheùt Taây..."

Anh Tam hoûi toâi:

-" Vaäy baây giôø caäu ñònh hoïc ngaønh naøo? "

-" Hieän toâi chaúng muoán hoïc ngaønh naøo caû. Toâi chæ muoán thoâi hoïc vaø daønh heát thì giôø vaøo coâng cuoäc hoaït ñoäng phaùt trieån caùch maïng, gaây cô sôû vaø thaâu naïp theâm ñaûng vieân, ñeå sôùm thöïc hieän coâng cuoäc ñaáu tranh ñaønh ñuoåi thöïc daân Taây."

Anh Tam traàm ngaâm suy nghó moät luùc khaù laâu, roài vôùi veû nghieâm troïng, anh noùi vôùi toâi:

-" Neáu caäu ñaõ quyeát taâm vaø thích hoaït ñoäng nhö theá thì toâi seõ cöû caäu leân maïn ngöôïc ñeå hoaït ñoäng trong giôùi daân thieåu soá. Vì daân thieåu soá cuõng gheùt Taây laém, maø hoï laïi raát hieàn laønh vaø trung thöïc . Löïc löôïng thieåu soá raát caàn cho ta sau naøy. Ñöôïc caäu leân ñoù toâi yeân taâm..."

Anh Tam ngöng moät luùc ñeå chôø xem thaùi ñoä cuaû toâi tröôùc ñeà nghò naøy nhö theá naøo. Thaáy toâi vaãn tieáp tuïc im laëng toû yù coøn muoán nghe, anh noùi tieáp:

-" Treân ñoù ta ñaõ coù ñöôïc moät cô sôû khaù vöõng vaøng, do hai vôï choàng anh B. laøm giaùo vieân xaây döïng. Anh chò B. laø nhöõng ngöôøi haêng haùi vaø raát taän tuïy vôùi caùch maïng. Ngoaøi ra, treân ñoù coøn coù nhieàu höông sö giaøu taâm huyeát vôùi lyù töôûng ñaùnh ñuoåi taây, neáu anh leân ñoù maø thuyeát phuïc vaø chieâu duï ñöôïc hoï thì coù lôïi lôùn vaø vò theá cuaû ñaûng seõ maïnh laém. Bôûi caùc vò höông sö aáy ñeàu laø nhöõng ngöôøi daïy cho con em cuaû daân toäc thieåu soá hoïc haønh, neân caùc baäc phuï huynh ñeàu kính neå vaø daân chuùng trong vuøng ñeàu troïng voïng. Yeáu toá aáy raát coù lôïi cho ta trong laõnh vöïc tuyeân truyeàn.

Thoaït tieân caäu coù theå aên ôû vôùi anh chò B. Khoâng sao caû. Moïi vieäc toâi seõ thu xeáp chu ñaùo. Roài laàn hoài, khi caäu ñaõ quen vôùi phong thoå vaø daân tình roài, chaéc chaén anh chò B. seõ giôùi thieäu caäu vôùi moät nöõ ñoàng chí ñaïi dieän cuaû ñaûng, coù traùch nhieäm ñieàu haønh moïi coâng taùc trong ñiaï phöông. Nöõ ñoàng chí aáy teân Loan, ñaõ coù baèng thaønh chung, laïi laø con gaùi cuaû moät vieân chöùc coù theá löïc vôùi Phaùp, laøm vieäc trong toaø boá.

Gia ñình khaù giaû...nhöng coâ Loan laïi laø moät thieáu nöõ coù loøng yeâu nöôùc nhieät thaønh, raát thuø gheùt thöïc daân Taây, neân ñaõ tham gia hoaït ñoäng caùch maïng haêng say laém.

Theo toâi, treân maïn ngöôïc, neáu mai sau coù theâm caäu nöaõ, maø caäu laïi laø moät ngöôøi giaøu saùng kieán vaø naêng ñoäng, thì coâng cuoäc gaây döïng cô sôû caùch maïng treân ñoù chaéc chaén seõ phaûi thaønh coâng nhanh choùng laém...

Tuy nhieân, caäu haõy cöù veà suy nghó cho kyõ ñi. Neáu khoâng thay ñoåi yù kieán, thì chuaån bò ñoà ñaïc saün, ñoä moät tuaàn leã seõ leân ñöôøng..."

THOÂNG BAÙO

Ñiaï chæ môùi cuaû baø quaû phuï QUANG DUÕNG:

BUØI THÒ THAÏCH

45A 1 Khu taäp theå Nguyeãn Coâng Tröù

Quaän HBT – Haø Noäi

Vieät Nam

(Vaên höuõ vaø ñoäc giaû coù loøng haûo taâm giuùp baø quaû phuï Quang Duõng xin lieân laïc tröïc tieáp vôùi ñiaï chæ naøy.Ña taï).