Thinh Quang
Khuaát Nguyeân - moät nhaø thô vó ñaïi ñaàu tieân trong lòch söû vaên hoïc Trung Quoác - teân Bình cuøng hoï Sôû, töï Nguyeân,thöôøng goïi laø Khuaát Nguyeân, sinh vaøo thôøi Chieán Quoác. Theo saùch Söû kyù ghi: "OÂng ngöôøi nöôùc Sôû, thôø Hoaøi Vöông, ra laøm quan ñeán chöùc Taû Ñoà, laø moät trong haøng nguõ quan laïi ñöôïc troïng duïng nhaát luùc baáy giôø. Kieán vaên quaûng baùc, laïi coù taøi deïp loaïn an daân. OÂng raønh reõ veà töø leänh, ñöôïc vua yeâu chuoäng. Ngoaøi kieán thöùc uyeân baùc oâng coøn coù taøi ngoaïi giao, Söû kyù cheùp: "Trong trieàu thì cuøng vua baøn chuyeän nöôùc, ra ngoaøi tieáp ñaõi söù thaàn cuõng nhö taân khaùch ñöôïc moïi ngöôøi kính neå. Sôû Hoaøi Vöông tin duøng oâng heát möïc, giao phoù nhieàu troïng traùch thay mình. Chính ñieàu naøy ñaõ laøm cho moät soá quan ñaïi thaàn ghen gheùt gieøm pha ñuû ñieàu, khieán nhaø vua khoâng coøn tin duøng nhö xöa nöõa. OÂng bò ñi ñaøy taïi Haùn Baéc. Buoàn cho soá phaän, bò gaëp phaûi caûnh bó baïc, Khuaát Nguyeân sinh ra u saàu, aån uaát vieát ra khuùc Ly Tao noùi leân noãi loøng cuûa mình!

Sau ñoù, vì nhu caàu vieäc nöôùc nhaø vua phong chöùc Tam Luõ Ñaïi Phu cho Khuaát Nguyeân ñi söù sang Teà. Tuy vaäy nhaø vua vaãn moät möïc tin duøng Caän Thöôïng - moät nònh thaàn haàu caän - khieán cho thaân phaän Khuaát Nguyeân caøng gaëp laém caûnh ñau thöông. Ñeâm ngaøy, Hoaøi Vöông ñam meâ saéc duïc suûng aùi naøng Cô laø Trònh Tuï, nghe theo lôøi phoùng thích Tröông Nghi - moät teân toäi ñoà phaûn nghòch - maø Khuaát Nguyeân bieát neáu ñeå chuyeän naøy xaûy ra e khoù loøng giöõ yeân ñöôïc giang sôn xaõ taéc - beøn veà nöôùc can giaùn. Hoaøi Vöông khoâng nghe vaãn laøm theo lôøi ngöôøi mình suûng aùi.

Hoaøi Vöông caøng ngaøy caøng luùn saâu vaøo voøng toäi loãi... Vieäc trieàu chính boû beâ, giao cho boïn nònh thaàn thao tuùng. Laïi moät laàn khaùc, Khuaát NGuyeân quay veà taâu lôøi hôn thieät ngaên caûn nhaø
Vua khoâng neân nhaän lôøi Taàn Chieâu Vöông môøi sang Taàn, nhaø vua vaãn khoâng nghe. Khi Hoaøi Vöông sang ñeán bôø coõi Taàn thì bò baét giöõ vaø cheát sau ñoù khoâng bao laâu.

Hoaøi Vöông cheát, con laø Khoaûnh Töông Vöông ñöôïc toân leân ngoâi. Vì sôï bò thaát suûng, neân boïn nònh thaàn töø leänh doaõn Töû Lan, tö maõ Töû Tieâu ñeán teân thöôïng quan Caän Thöôïng hoïp nhau saøm taáu haïch toäi, do ñoù maø Khuaát Nguyeân laïi bò löu ñaøy taän Giang Nam – moät tænh laém röøng thieâng nöôùc ñoäc...

Coù söû cheùp: "...Khi ñi ñaøy choán Giang Nam, ñöôïc moät thôøi gian, oâng ñöôïc tin kinh ñoâ Sính cuûa Sôû bò maát, quaù haän cho soá phaän mình, bieát vaän nöôùc ñaûo ñieân, thöøa taøi naêng giöõ yeân bôø coõi
laïi phaûi ñeå cho caûnh nhaø tan nöôùc maát khoâng theå naøo ra tay giaûi cöùu ñöôïc. Do ñoù oâng ñaõ nhaûy xuoáng doøng soâng Mòch La traãm mình ñeå laïi bao nhieâu lôøi thô bi thieát.

Veà nieân ñaïi cuûa Khuaát Nguyeân coøn muø môø, coù ngöôøi ghi nhaän coù theå laø oâng sinh vaøo naêm Chu Hieån Vöông thöù hai möôi saùu, töùc Sôû Tuyeân Vöông nhò thaäp thaát nieân vaø cheát naêm Chu Naõn Vöông tam thaäp thaát nieân, thoï 66 tuoåi.

Sau khi oâng taï theá ngöôøi ta sao luïc laïi ñöôïc nhieàu baøi thô ñöôïc xem laø xuaát saéc, trong ñoù coù kieät taùc Ly Tao. Kieät taùc naøy laø moät boä saùch vaän vaên tröôøng thieân xöa nhaát cuûa Trung Hoa, coù nhöõng lôøi thô buoàn aùo naõo, khi ñoïc leân khoù ai coù theå caàm ñöôïc noãi boài hoài caûm xuùc. Ngoaøi kieät taùc Ly Tao coøn coù thô Thieân Vaán vaø 11 baøi trong Cöûu Ca cuøng Cöûu Chöông goàm caû chín
baøi...

Ly Tao coù theå noùi laø moät ñaïi taùc phaåm baát huû maø taùc giaû ñaõ göûi gaém taâm söï cuûa mình vaøo thieân tröôøng thi goàm 2490 chöõ. Ñaëc bieät laø trong thieân tröôøng thi naøy ngöôøi ñoïc nhaän thaáy
ñöôïc veà caù tính thuaàn khieát cuûa oâng, tuy bò ñaøy aûi ñaày cay nghieät maø vaãn giöõ ñöôïc loøng trung trinh vaø ñöùc tính thuaàn khieát cuûa oâng ñoái vôùi ñaát nöôùc, khoâng tham sinh uùy töû thaø cheát chöù
khoâng chòu soáng ñeå nhìn thaáy caûnh nöôùc maát nhaø tan. Trong khuùc Ly Tao ngöôøi ñoïc nhaän thaáy oâng mieâu taû boä maët thaät cuûa xaõ hoäi ñaày caû nhöõng phöùc thoái naùt cuûa thôøi ñaïi maø ñieån hình
chính oâng laø naïn nhaân cuûa söï ñoá kî, tranh danh ñoaït lôïiù cuûa lôùp ngöôøi tieåu nhaân luùc baáy giôø.

Ngöôøi xöa ñaõ pheâ bình thieân tröôøng thi Ly Tao, nhö Hoaøi Nam Vöông ñôøi Haùn ñaõ vieát:

"Giaù trò taùc phaåm Ly Tao khoâng gioáng nhö nhöõng thieân kieät taùc khaùc. Ví nhö thô Quoác Phong ñaõ vieát leân nhöõng chuyeän tình löùa ñoâi giöõa nam vaø nöõ, tuy coù laûng maïn, nhöng khoâng mang saéc thaùi cuoàng daâm. Coøn thô cuûa Tieåu Nhaõ coù chaát chöùa oaùn phæ thaät nhöng khoâng tìm thaáy caùi loaïn trong lôøi vaø yù. Traùi laïi, Ly Tao coù caû hai. Nhö: tröôùc xöng laø Ñeá Coác, sau baøn ñeán Teà Hoaøn, coøn giöõa thì thuaät thôøi Thang Voõ... Ba hình aûnh ñoù khoâng ngoaøi vieäc möôïn buùt nghieân vaø yù töùø noùi leân caûnh tình cuûa mình vôùi theá söï luùc baáy giôø... OÂng veõ leân böùc tranh tuyeät kyõ ñöa ra nhöõng hình aûnh giöõa caùi thònh vaø caùi suy, caùi an vaø caùi loaïn, roài töø ñoù maø suy dieãn... Ly Tao vöôït haún nhöõng kieät taùc khaùc ôû choã khoâng caàu kyø,khuùc trieát, töø vaø yù tinh teá, chí lôùn bao truøm cuøng khaép khoâng vaån chuùt buïi nhô, vieäc laøm khoâng haøm chöùa khuùc trieát. OÂng noùi leân ñöôïc söï lieâm khieát,thanh cao. Ñaëc bieät vaên oâng chæ ñöa ra vieäc nhoû nhöng yù nghóa cuûa noù bao phuû
khaép baàu trôøi ñaát nöôùc... Baát cöù vieäc laøm gì cuûa oâng cuõng ñeàu lieâm khieát, maø doøng soâng Mòch La ñaõ cuoàn cuoän cuoán laáy hôi thôm cuûa oâng...Bao phen Khuaát Nguyeân bò nhaän chìm trong ñaùm buøn nhô nhöng oâng ñaâu coù khaùc gì luõ ve saàu thoaùt xaùc, vui chôi beân ngoaøi traàn tuïc haù deã ñaõ nhieãm ñieàu oâ ueá cuûa theá gian!"

Vöông Daät thì cho raèng ñoïc Ly Tao thaáy ñöôïc vaên cuûa ñaïi taùc phaåm naøy khaùc xa vôùi lôøi thô khaùc, tuy cuøng moät yù maø lôøi vaø töù khaùc nhau. Hoï Vöông vieát:"...chim laønh coû thôm saùnh vôùi baäc trung trinh, coøn nhöõng loaøi xaáu xa aùc caàm xuù vaät thì so vôùi keû saøm nònh, baäc linh tu myõ nhaân thì phoái vôùi caùc baäc quaân vöông..." Vaø hoï Vöông (Vöông Daät) keát luaän : "...Phaøm nhöõng ngöôøi quaân töû ai maø chaúng aùi moä söï thanh cao aáy. OÂi! buoàn cho oâng vì chaúng gaëp ñieàu may maén...Thöông laøm sao, chí höôùng cuûa oâng!".

Chæ Ban Coá thì coù phaàn cheâ bai veà haønh ñoäng cuûa Khuaát Nguyeân, ñöa ra nhöõng khuyeát ñieåm raèng laø :"...OÂng hôïm mình taøi ba laáy ñoù laøm ñieàu, tranh giaønh vôùi haïng ngöôøi khoâng ñaùng mình haï mình tranh chaáp maø voâ tình rôøi xa saøm taëc. Vì vaäy maø bao laàn oâng ñaõ caàu xin Hoaøi Vöông, oaùn gheùt chaúng nhöõng Töû Tieâu maø coøn haän luoân caû Töû Tieâu...Nhöng roát cuoäc vaãn chaúng ñaëng tin duøng ñaâm ra giaän doãi nhaûy xuoáng soâng traàm mình maø cheát ! " Ban Coá coøn baøi baùc oâng ñaõ duøng nhöõng lôøi leõ hö voâ, nhö Coân luaân, minh hoân,Phuïc Phi...ñaâu coù ñuùng vôùi tinh thaàn chính leänh phaùp ñoä! Kinh nghóa thì ghi cho laø kieâm ñöôïc Phong Nhaõ cuûa Thi, laïi
coøn so vôùi aùnh saùng cuûa maët trôøi,maët traêng, coù phaûi laø quaù ñaùng laém sao! " Tuy ñöa ra lôøi leõ baøi baùc nhö vaäy, nhöng Ban Coá khoâng khoûi keâu leân veà lôøi leõ vaên chöông raát möïc baèng caâu maø
oâng khoâng theå khoâng noùi ra ñöôïc: "Tuy noùi vaäy, söï thaät phaûi thöøa nhaän raèng vaên oâng (Khuaát Nguyeân) hoaøng baùc leä nhaõ, coù theå noùi xöùng ñaùng laø baäc toå toâng cuûa loái töø phuù".

Lôøi leõ pheâ phaùn cuûa Ban Coá pheâ phaùn moät caùch phieán dieän. OÂng ñaâu coù bieát raèng noãi ñau cuûa Khuaát Nguyeân ñaõ ñeán böïc naøo vaø caùi theá cuûa nhaø thô vó ñaïi naøy caàn phaûi taùch rôøi ñaùm ngöôøi heøn haï bon chen trong voøng danh lôïi, ñeå laäp chí cöùu daân cöùu nöôùc. Khoán ñoán thay, ñaát nöôùc ñaõ ñeán hoài suy vi, gaëp luùc thôøi loaïn neân moäng oâng chaúng thaønh. Boïn saøm nònh ñua nhau muùa
may thao tuùng..."Söû cheùp:"...aâm luaät thì khoâng coøn, chaäu saønh leân tieáng khua vang...OÂng (Khuaát Nguyeân) laáy ñöùc thaùo lieâm chính ñeå laøm vuõ khí choáng traû vua maø khoâng ñaønh loøng phaûn laïi...".

Ban Coá ñaâu coù bieát Khuaát Nguyeân laáy caùi lieâm chính ñeå xa lìa khoûi nöôùc (hoãn loaïn) maø loøng oâng thì khoâng theå naøo queân ñöôïc nöôùc non.Söï maâu thuaãn vaø noãi nieàm ñau khoå ñaõ khieán oâng khoâng tìm ra loái thoaùt. Cuoái cuøng ñeå toû loøng chung thuûy vôùi nöôùc non khoâng coøn con ñöôøng naøo hôn nöõa, oâng ñaõ tuaãn tieát...

Toáng Caûnh Vaên cuõng ñaõ ca tuïng "Ly Tao" xem buùt phaùp naøy laø toå cuûa loái vaên töø phuù. OÂng noùi:..." Ngöôøi sau neân theo khuoân vaøng thöôùc ngoïc ñoù, haõy ví noù nhö cöïc vuoâng, khoâng theå naøo theâm thöôùc cuû,cöïc troøn maø chaúng phaûi nghó ñeán thöôùc quy".

Ngöôøi ñöôïc moïi ngöôøi löu yù nhaát laø Löu Hieäp, trong lôøi leõ pheâ bình ngaén goïn laïi suùc tích yù nghóa cao xa cuûa noù maø trong Thieân Bieän tao ghi nhaän:

"Chaúng coù Khuaát Nguyeân haù laïi chaúng coù Ly Tao? Taøi gioûi vöôït theo caùnh gioù maø thong dong bay ñi cuøng khaép,coøn chí caû thì bay boång nhö maây lô löûng giöõa voøm trôøi."

Ly Tao laø moät trong nhöõng taùc phaåm maø Khuaát Nguyeân duøng veà hình thöùc thi ca ñeå noùi leân quan ñieåm chính trò cuûa mình, chaúng nhöõng vaäy maø oâng coøn bieåu loä söï choáng ñoái cuûa oâng tröôùc ñöôøng loái chính trò ñen ñoái cuûa nöôùc Sôû.

Ngoaøi taùc phaåm Ly Tao ñöôïc xem laø moät kieät taùc, Khuaát Nguyeân coøn Cöûu Chöông, Cöûu Ca vaø caû Thieân vaán. Nhöõng baøi Tích Tuïng, (Tieác Laøm Thô) Thieäp Giang, (Qua Soâng Giang) Ai Sính (Thöông Sính Ñoâ) Tröøu Tö,( Ruùt Baøy Taâm Tö) Hoaøi Sa (Nhôù Tröôøng Sa) Tö Myõ Nhaân (Nhôù Ngöôøi Ñeïp), Tích Vaõng Nhaät (Nhôø Ngaøy Tröôùc), Quaát Tuïng (Ca tuïng caây quaát), vaø baøi Qui Hoài Phong ( Buoán Gioù Xoaùy)... Nhöõng baøi thô naøy khoâng cuøng trong moät thôøi gian saùng
taùc, cho maõi ñeán thôøi Taây Haùn coù ngöôøi saép xeáp laïi chung thaønh moät quyeån, ñaët laø Cöûu Chöông...Trong taäp saùch naøy coù boán baøi Tröøu Tö, Thieäp Giang, Ai Sính vaø baøi Hoaøi Sa ñöôïc xem laø tröõ tình vaø xuaát saéc nhaát.

Ñoïc Ly Tao thaät khoù loøng maø ngaên ñöôïc doøng leä!