Baáy laâu nay toâi chæ nghe ca ngôïi oâng Hoà thoâi neân toâi cho laø oâng khoâng ñeán noãi naøo. Coù ñieàu toâi laáy laøm laï laø maáy chaùu ñi hoïc veà cöù ñua nhau baøi vôõ ñeå ñöôïc quaøng khaên ñoû vaø ñöôïc khen taëng laø chaùu ngoan Baùc Hoà. Toâi ngaïc nhieân laø ôû ngoaøi Baéc, baäc cha meï ñi coâng taùc suoát ngaøy, sao coøn coù thôøi giôø giaùo duïc ñöôïc con em cho trôû thaønh moät ñoaøn chaùu ngoan ñoâng ñaûo theá. Theá taát phaûi laø do uy tín vaø taøi laõnh ñaïo cuûa oâng Hoà môùi luyeän ñöôïc caû moät theá heä treû coù taøi ñöùc cho xaõ hoäi mai sau, ñaùng khen vaø ñaùng phuïc ñaáy chöù!

_ Vaâng, ñaùng phuïc saùt ñaát, neáu caùc chaùu ngoan thaät. Nhöng anh bieát hai chöõ "chaùu ngoan" nguoàn goác ôû ñaâu khoâng? Noùi ra theâm buoàn. Treû em ngoaøi Baéc ñaâu coù ñöôïc saên soùc nhö trong naøy: cha meï troâng nom, thaày coâ daïy baûo, laïi ñöôïc nuoâi naáng ñaày ñuû neân phaàn lôùn ngoan ngoaõn vaø deã thöông. Chæ coù moät soá ít vì ngheøo khoù maø sinh ra buïi ñôøi. Chöù ôû ngoaøi Baéc, cha meï phaûi ñaàu taét maët toái ôû nôi xa, khoâng coù khaû naêng boài döôõng ñaày ñuû, treû con suoát ngaøy leâu loång ngoaøi heø phoá, thoâi thì chöûi theà, vaêng tuïc, ñaùnh loän, aên caép, ñuû troø, coù ai ñaâu ñeå maø cai quaûn. Moãi laàn oâng Hoà "vi haønh" baét gaëp, tuy böïc mình nhöng cuõng daèn loøng töôi cöôøi, vaãy tay, oân toàn baûo chuùng:

_ Chaùu ngoan nheù, ñöøng laøm theá, ngoan nheù!

Theá laø maáy anh maät vuï veà baùo caùo caáp treân roài ban chính trò trung öông naûy ra saùng kieán laäp ñoaøn "chaùu ngoan Baùc Hoà". Maáy anh caùn boä trong nhieäm vuï son pheát cho oâng Hoà, nhaân ñoù cuõng coå voõ ôû caùc tröôøng, laäp ra ñoaøn theå "Chaùu ngoan baùc Hoà" ñeå khoe vôùi thieân haï.

_ Thaáy caùc chaùu anh hí höûng thi ñua ñeå nhaäp ñoaøn, to cho raèng ít nhaát hoï cuõng thaønh coâng trong laõnh vöïc naøy vaø cuõng laø moät ñieàu ñaùng möøng cho theá heä mai sau...

_ Anh ao öôùc theá thoâi, chöù toâi chaéc caùc chaùu coù hí höûng thì cuõng luùc ñaàu aên phaûi baû tuyeân truyeàn, coøn veà sau, anh ñaâu coù bieát caùc chaùu ngoan Baùc Hoà ôû Saøi Goøn thay ñoåi yù kieán nhö theá naøo. ÔÛ tröôøng thì haùt raát ñuùng nhöõng baøi tuû do caùn boä daïy. Ñaïi ñeå nhö nhöõng caâu:

"Ñeâm qua em mô gaëp Baùc Hoà, raâu baùc daøi toùc baùc baïc phô, em ao öôùc hoân ñoâi maù baùc, em vui muùa vaø em vui haùt, haùt raèng Hoà Chí Minh muoân naêm"; anh coù bieát luùc veà nhaø, chuùng hoïp nhau ôû trong heûm, haùt nhaïi nhö theá naøo khoâng? Chuùng haùt raèng "Ñeâm qua em mô gaëp baùc Hoà, chaân baùc daøi baùc ñaïp xích loâ, em khoâng muoán leân xe baùc, em gheùt baùc em ñi xe khaùc, chæ vì Hoà Chí Minh aên khoai, aên khoai". Coù ñaùm coøn tai aùc hôn nhaïi moät caùch traéng trôïn: "Hoâm qua em mô ñöôïc tuùi tieàn, trong tuùi tieàn coù taùm ngaøn tö, em muoán laáy nhöng khoâng daùm laáy, em chöa laáy thì baùc ñaõ laáy, baùc móm cöôøi baùc cheâ em ngu, em ngu".

Coøn baøi naøy nöõa: "Töø thaønh phoá naøy ngöôøi ñaõ ra ñi, bao naêm öôùc mô ñoùn baùc trôû veà, trong chieán dòch naøy baùc ñaõ trôû veà vôùi nhöõng ñoaøn quaân..." ñöôïc nhaïi laïi thaønh "Töø thaønh phoá naøy maøy ñaõ ñi ñaâu, mang ñoâi deùp raâu, aùo caét vaït baàu, ñoâi maét ngaàu ngaàu, noùn coái ñoäi ñaàu, maøy vuoát choøm raâu..." vaø "Nhö coù baùc Hoà trong ngaøy vui ñaïi thaéng, lôøi baùc khuyeân nay ñaõ thaønh chieán thaéng huy hoaøng" ñöôïc ñoåi laø "Nhö thaáy Baùc Hoà trong nhaø thuông chôï Quaùn, lôøi baùc khuyeân nay thaønh taám giaáy ñi caàu..." Laïi nöõa: "Toå quoác ôi, ta yeâu ngöôøi maõi maõi, sau traän thaéng hoâm nay ta xaây laïi baèng möôøi, sau traän thaéng hoâm nay ta xaây laïi ñeïp hôn...", hoï haùt raèng: "AÙi quoác ôi, aên khoai mì ngöùa quaù, sau traän ñaùnh hoâm nay, ta aên ñoän daøi daøi, sau traän ñaùnh hoâm nay ta aên ñoän nhieàu hôn..."

_ Thì ra caùi caâu "daân dó thöïc vi tieân" ñuùng thaät. Ñeå cho daân ñoùi thì duø thaéng lôïi ñeán ñaâu trong laõnh vöïc naøo, cuõng khoâng ñaùnh tan ñöôïc noãi baát maõn cuûa daân chuùng. Ñoùi thì queân heát!

_ Trong voøng ba möôi laêm naêm, oâng Hoà ñaõ cho daân ñi luøi trôû laïi moät traêm naêm, vaø bao nhieâu theá heä con chaùu mình ñaém chìm trong ñoùi khoâ ngu doát chöa bieát ñeán ñôøi naøo môùi heát.

_ Toäi nghieäp oâng giaø, cheát cuõng chöa yeân...

_ Toäi nghieäp gì! Gieo gioáng naøo thì haùi quaû aáy. Coøn nhôù luùc chöa coù nanh vuoát, oâng ta theo vaøo phaùi quoác gia. Roài töø khi ñöôïc haäu thuaãn cuûa Nga, oâng xeù raøo ñi rieâng moät ñöôøng, kyù hieäp öôùc chia ñoâi ñaát nöôùc. OÂng Nguyeãn Haûi Thaàn göûi cho oâng baøi thô coù yù khuyeân oâng neân thaän troïng keûo bò löøa:

OÂng ñaõ coù chuû tröông theo Nga, tin laø chaéc aên vaø töï phuï mình laø cao côø, neân traû lôøi trong moät nuï cöôøi ngaïo ngheã:

Nhaø nho Leâ Theá Vinh troâng thaáy caùi vieãn töôïng coõng raén caén gaø nhaø, vì caû hai beân ñeàu nhôø theá löïc beân ngoaøi, neân leân tieáng caûnh caùo:

Baây giôø thì coù roõ laø chim moài duï cho ñaát nöôùc naøy rôi vaøo voøng kieàm toûa khaéc nghieät cuûa Nga Taøu chöa?

_ Nhöng nay oâng ñaõ moà yeân maû ñeïp roài coøn traùch laøm chi! Ñaùng traùch nhaát laø nhöõng "ñoàng chí" ñaõ khoâng noái ñöôïc chí oâng...

_ Vaâng ñuùng theá! Caùc ñoàng chí khoâng noái ñöôïc caùi taøi löøa bòp doái traù cuûa oâng. Hoï cuõng laø ngöôøi, cuõng tham thanh chuoäng laï nhöng bao naêm soáng ñeá vöông treân caûnh laàm than cuûa traêm hoï, hoï ñaõ queân phöùt caùi taùc phong voâ saûn, voâ thaàn maø xaây cho oâng moät caùi "laêng" nhö cuûa vua chuùa. Coù ñieàu theâ thaûm nöõa laø khi muoán xaây theo kieåu AÙ Ñoâng cho thích hôïp vôùi phong caûnh ñaát nöôùc, laïi bò Nga buoäc phaûi raäp theo ñuùng kieåu "laêng" cuûa Staline, thaønh ra vuoâng chaønh chaïnh giöõa quaûng tröôøng Ba Ñình nhö moät caùi cuõi keách xuø, trong ñoù oâng naèm lô löûng khi bò keùo leân chình ình, khi laïi cho tuoät xuoáng ñaùy saâu, maø luùc naøo cuõng phaûi canh gaùc, chæ sôï bò cöôùp maát...

_ Thì ra cheát cuõng chöa yeân thaät.

_ Yeân sao ñöôïc. Ñeán ñoàng chí khoùc cho maø ngöôøi ta coøn khoâng ñeå yeân nöõa laø.

_ Vaäy nöõa?

_ Ñaây naøy, khi oâng Hoà naèm xuoáng, boä chính trò trung öông hoïp khaån ñeå laøm ñieáu vaên. Baèng vaên suoâi thì deã roài, chæ vieäc laäp laïi nhöõng giaùo ñieàu ai naáy ñaõ thuoäc naèm loøng. Nhöng cuõng phaûi coù vaên vaàn nöõa cho ra veû vaên ngheä, beøn trao cho Toá Höõu phuï traùch. Theá laø sau moät ñeâm vaét oùc, anh ta hoaøn taát moät baøi thaät laâm ly:

_ UÛa sao maø caùi boïn voâ thaàn aáy heã môû mieäng ra laø noùi ñeán trôøi, ñeán hoàn muoân tröôïng, ñeán böôùc tieân, ñeán theá giôùi ngöôøi hieàn...

_ Thì coøn ai theøm khaùt nhöõng thöù aáy hôn boïn hoï nöõa! Hoï tuy chuû tröông duy vaät nhöng trong thaân taâm, khi naøo laïi ñaønh ñeå cho choù cheát heát chuyeän. Tieáng khoùc cuûa Toá Höõu vang leân, moät thôøi só mieàn Nam khoâng caàm loøng ñöôïc, ñaõ thay baùc traû lôøi cho chaùu:

Ñaáy anh xem, ñaõ moà yeân maû ñeïp chöa? Cheát ñi maø coøn bò treo leân, bieát bao giôø môùi ñöôïc trôû veà loøng ñaát cho yeân moät kieáp?

_ Ñaøy ñoïa daân chuùng ñeán noãi naøy thì cheát cuõng khoù maø nhaém maét ñöôïc thaät...

_ Huoáng chi laïi coøn laøm Leâ Chieâu Thoáng nöõa. Anh thaáy tuïi coäng saûn thoáng ma Leâ Chieâu Thoáng laø reû röôùc voi raày moà, trong khi Hoà cuõng chaúng khaùc gì. Hoài ñöôïc ñem xöông veà nöôùc, boïn cöïu thaàn ñaõ khoùc:

Moät thôøi só khaùc ñaõ theo vaàn maø khoùc oâng Hoà:

_ Theá thì oâng Hoà coøn naëng toäi hôn Chieâu Thoáng! Chieâu Thoáng chæ röôùc coù con voi Taøu, Hoà coøn röôùc theâm con gaáu Nga nöõa. Gaây ra toäi aùc taøy trôøi, nhöng oâng ñaõ cheát, boïn thaàn töû chöa caûnh giaùc hay sao maø cöù nhaém maét theo maõi veát xe ñoù, ñeå ñöa daãn daân Vieät ñeán taän ñaâu ñaây?